13 آبان 1357
13 آبان 1357 روز اوج تظاهرات Ùˆ مخالÙت دانش‌آموزان Ùˆ دانشجويان عليه رژيم پهلوي بود. در جنگ Ùˆ گريز سربازان Øكومت نظامي با دانشجويان كه تا پاسي از شب ادامه داشت، چندين Ù†Ùر شهيد Ùˆ زخمي شدند. دانشگاه تهران كه از مدتي پيش به Ù…ØÙ„ گردهمايي دانشجويان مخال٠رژيم تبديل شده بود، در اين روز شاهد يكي از گسترده‌ترين تجمعات دانشجويان بود. عده‌اي شعار مي‌دادند، گروهي بØØ« Ùˆ تبادل نظر مي‌كردند Ùˆ برخي نيز سخنراني كرده يا اعلاميه مي‌خواندند. از نخستين ساعات روز 13 آبان تعدادي از دانش‌آموزان معدود دبيرستانهايي كه هنوز Ùعال بودند، مدارس را تعطيل كرده به سوي دانشگاه تهران تظاهرات كردند. آنها در سر راه خود ديگر دبيرستانها را نيز تعطيل كردند. با اÙزايش جمعيت دانش‌آموزان، سربازان ارتش وارد عمل شدند Ùˆ با شليك تير هوايي Ùˆ انÙجار گاز اشك‌آور به مقابله با دانش‌آموزان پرداختند Ùˆ آنها را متÙرق كردند. با شدت ياÙتن درگيري بين سربازان Ùˆ دانش‌آموزان شعارهاي «مرگ بر شاه» Ùˆ «معلم به پا خيز Ù…Øصلت كشته شد» از هر گوشه خيابان، به پا خاست. در مسير Øركت دانش‌آموزان به سوي دانشگاه، مردم نيز با آنها همراه شدند Ùˆ پس از ورود به دانشگاه به تجمع دانشجويان پيوستند. دانشجويان سپس به مسجد دانشگاه رÙتند Ùˆ از طريق بلندگوي مسجد، شعارهاي تندي عليه رژيم سر دادند. آنها كه قصد داشتند از دانشگاه تا خانه آيت‌الله سيد Ù…Øمود طالقاني Ù€ كه به تازگي از زندان آزاد شده بود Ù€ تظاهرات كنند، هنگام خروج از دانشگاه با مأموران Øكومت نظامي روبه‌رو شدند. صداي تيراندازي Ùˆ انÙجار گاز اشك‌آور، جمعيت را پراكنده كرد. عده‌اي به داخل دانشگاه بازگشتند Ùˆ با بستن درهاي دانشگاه به شدت شعار مي‌دادند. عده‌اي ديگر كه در بيرون از دانشگاه مانده بودند به خيابانهاي اطرا٠رÙتند. دانشجويان به سمت دانشكده پزشكي در Øركت بودند كه نظاميان وارد Ù…Øوطه دانشگاه شده دوباره شروع به تيراندازي Ùˆ انÙجار گاز اشك‌آور كردند. دانش‌آموزان Ùˆ دانشجويان براي خنثي كردن اثرات گاز اشك‌آور، شاخه‌هاي درختان را شكسته آتش زدند. با خروج مأموران از Ù…Øوطه دانشگاه، مجروØين به بيمارستانهاي اطرا٠دانشگاه منتقل شدند Ùˆ Ùرياد «الله اكبر» دانش‌آموزان Ùˆ دانشجويان شدت ياÙت. گروه ديگري از تظاهركنندگان كه در خيابانهاي اطرا٠دانشگاه پراكنده بودند با روشن كردن آتش Ùˆ Øركت به سمت خيابانهاي آناتول Ùرانس (قدس Ùعلي) Ùˆ بزرگمهر، شيشه‌هاي ساختمان نشريات Øزب رستاخيز Ùˆ نگهباني برق دانشگاه را شكستند Ùˆ اثاثيه آنها را بيرون ريختند. در خيابان تخت‌جمشيد (طالقاني Ùعلي) نيز بانك صنايع Ùˆ معادن مورد Øمله تظاهركنندگان قرار گرÙت. ساعاتي بعد، تظاهرات اطرا٠دانشگاه به Ø³Ø·Ø Ø´Ù‡Ø± Ùˆ ديگر خيابانها كشيده شد. تظاهركنندگان با در دست داشتن پلاكاردهايي نظير «دانشگاه شهيد داد» Ùˆ با اعلام شهادت 65 Ù†Ùر در دانشگاه، واقعه امروز را به اطلاع مردم رساندند. درباره تعداد شهدا Ùˆ مجروØان Øادثه 13 آبان مقامات Ùرمانداري نظامي تهران اعلام كردند كه برخلا٠شايعات منتشره هيچ‌كس كشته نشده تنها سه Ù†Ùر Ù…Ø¬Ø±ÙˆØ Ø´Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯. دكتر عبدالله شيباني، رئيس وقت دانشگاه تهران نيز اظهار داشت كه درگيريهاي امروز تنها چهارده Ù…Ø¬Ø±ÙˆØ Ø¨Ù‡ جاي گذاشته است. روزنامه كيهان به نقل از راديو ايران، نوشت كه تا ساعت 12 شب، دوازده Ù†Ùر از مجروØاني كه در بيمارستان پهلوي منتقل شده بودند درگذشته‌اند Ùˆ Øال دو Ù†Ùر ديگر از آنها وخيم است. اما بنا به آمار بنياد شهيد انقلاب اسلامي در ميان شهداي انقلاب تنها نام دو Ù†Ùر به نامهاي مصطÙÙŠ Øاجي Ùˆ سيد مهدي سيد Ùاطمي ذكر شده كه تاريخ شهادتشان 13 آبان 1357 است. آنچه كه موجب بازتاب واقعه 13 آبان در جامعه شد، پخش Ùيلم درگيريهاي اين روز از تلويزيون بود. كاركنان سازمان راديو Ùˆ تلويزيون در اقدامي بي‌سابقه، Ùيلم وقايع امروز دانشگاه را در بخش خبري ساعت 30/21 به نمايش گذاشتند. در اين Ùيلم كه صداي تيراندازي، انÙجار گاز اشك‌آور Ùˆ شعارهاي تظاهركنندگان ضبط شده بود، صØنه تير خوردن يكي از دانشجويان، هر بيننده‌اي را متأثر ساخت. Øادثه 13 آبان 1357 پيامدهاي بسيار بدي براي رژيم داشت. Ùرداي آن روز تعدادي از ساختمانهاي دولتي، تأسيسات Ùˆ اتوبوسهاي شركت واØد به آتش كشيده شد كه Ú¯Ùته مي‌شود بسياري از اين رخدادها توسط عمال Øكومت وقت Ùˆ به منظور زمينه‌سازي براي روي كار آوردن دولت جديد صورت گرÙته بود. در پي اين واقعه وزير علوم Ùˆ آموزش عالي، دكتر ابوالÙضل قاضي، استعÙا كرد. كابينه شري٠امامي با عنوان دولت آشتي ملي كه در اولين ماه زمامداري خود، كشتار 17 شهريور 1357 را به پا كرده بود، با واقعه خونين 13 آبان مجبور به استعÙا شد Ùˆ جاي خود را به دولت نظامي غلامرضا ازهاري داد. شاه نيز در پيامي ترØم‌برانگيز كه در 15 آبان از تلويزيون پخش شد، بابت خطاهاي گذشته از ملت عذر خواست Ùˆ متعهد شد كه در رÙع خرابيها Ùˆ Ù…Ùاسد سياسي Ùˆ اقتصادي بكوشد. او Ú¯Ùت: «من صداي انقلاب شما ملت ايران را شنيدم.»امام خميني در 14 آبان طي پيامي به ملت ايران واقعه دانشگاه را Ù…Øكوم كرد Ùˆ شاه را مسئول تمام خرابيها Ùˆ خيانتها دانست. ايشان ضمن دعوت از مردم به صبر Ùرمود: «من از اين راه دور چشم اميد به شما دوخته‌ام Ùˆ آنچه كه در قدت دارم در خدمت به شما كه به ØÙ‚ است، نثار مي‌كنم Ùˆ صداي آزادي‌خواهي Ùˆ استقلال‌طلبي شما را به گوش جهانيان مي‌رسانم.» پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اين روز به نام روز دانش‌آموز نام‌گذاري شد. همچنين نام برخي مدارس، مجموعه‌هاي ورزشي Ùˆ خيابانها را سيزده آبان گذاشتند.
منبع: دايرة‌المعار٠انقلاب اسلامي، سوره، Øوزه هنري، 1389ØŒ ج 2ØŒ ص 318 تا 320.