مجلس شوراي اسلامي به دنبال بØØ« Ùˆ بررسيهاي Ùراوان سرانجام مواردي را به عنوان Ù…Øور مذاكرات ديپلماتيك به منظور تأمين خواستهاي جمهوري اسلامي ايران در گرو آزادي گروگان‌هاي آمريكايي تصويب Ùˆ به دولت (شهيد رجايي) ابلاغ كرد Ùˆ در نهايت مهندس بهزاد نبوي كه در آن زمان مشاور در امور اجرايي نخست‌وزير بود، مسئول انجام مذاكرات از طريق دولت جمهوري الجزاير با آمريكا در اين زمينه گرديد. Ù…Øورهاي مورد نظر مجلس جهت انجام مذاكرات به قرار زير بود:
1. آزاد گذاشتن تمام سرمايه‌هاي ايران
2. تضمين عدم دخالت سياسي و نظامي آمريكا در ايران
3. بازپس دادن اموال شاه
نتيجه مذاكرات كه با ميانجيگري دولت الجزاير انجام گرÙت منجر به تهية دو بيانيه شامل بيانه اصول كلي Ùˆ بيانية ØÙ„ Ùˆ Ùصل دعاوي Ùˆ همچنين يك سند تعهدات طرÙين گرديد كه مجموعاً به نام بيانيه‌هاي الجزاير معرو٠شد. علت انتخاب كلمة «بيانيه» به جاي «قرارداد» يا «مواÙقتنامه» نيز اين بود كه ايران Øاضر به نشستن بر سر ميز مذاكره با آمريكا نبود Ùˆ دولت الجزاير به عنوان واسطه، آنچه را كه طي مذاكرات طولاني ميان ايران Ùˆ آمريكا از طريق الجزاير به تواÙÙ‚ طرÙين رسيده بود، به صورت بيانيه‌هايي منتشر نمود Ùˆ ايران Ùˆ آمريكا به طور جداگانه بيانيه‌هاي مزبور را امضا Ùˆ به دولت الجزاير تسليم كردند.
برخي از اصول كلي بيانيه الجزاير به Ø´Ø±Ø Ø²ÙŠØ± است:
1. تعهد Øتي‌المقدور ايالات متØده به بازگرداندن وضعيت داراييهاي ايران به دورة قبل از چهارده نوامبر 1979 (23 آبان 58 كه تاريخ صدور دستور انسداد سرمايه‌هاي ايران از طريق رئيس جمهوري وقت آمريكا بود)
2. لغو كلية تØريم‌هاي تجاري عليه ايران
3. استرداد داراييهاي ايران در آمريكا
4. استرداد داراييهاي شاه ايران
5. تعهد به عدم مداخله در امور داخلي ايران
6. پس گرÙتن كليه دعاوي مطروØÙ‡ آمريكا در دادگاه‌هاي بين‌المللي عليه ايران
به دنبال صدور بيانية‌ الجزاير Ùˆ امضاي دستورالعمل اجرايي آن توسط جيمي كارتر در آخرين روز رياست جمهوري‌اش در 19 ژانويه 1981/29 دي 59 Ùˆ انتقال Øدود 8 ميليارد دلار از داراييهاي ايران از بانك Ùدرال رزو نيويورك Ùˆ شعب خارجي بانكهاي آمريكايي به يك Øساب اماني دولت الجزاير نزد بانك انگليس، تعداد 52 آمريكايي كه چند ساعت پيش از پايان رياست جمهوري كارتر در تاريخ 20 ژانويه 1981/30 دي‌ماه 59ØŒ آزاد شده بودند، چند دقيقه بعد از انجام مراسم سوگند رونالد ريگان، رئيس‌جمهور جديد آمريكا، از طريق الجزاير روانة آمريكا شدند Ùˆ متعاقب آن اجراي بندهاي بيانيه Ùˆ مذاكرات مربوط به آن آغاز شد.
پس از امضاي بيانيه الجزاير برخي گروهها (برخلا٠ماههاي قبل از مذاكرات Ùˆ Øتي Ù„Øظات قبل از امضاي بيانيه كه همه جناØ‌ها سكوت اختيار كرده بودند) زبان به انتقاد از بيانيه گشوده Ùˆ اتهام خيانت به دولت زدند كه در رأس اين عده بني‌صدر بود. او علاوه بر Ø·Ø±Ø Ù…Ø³Ø¦Ù„Ù‡ در مصاØبه‌ها Ùˆ مقالات متعدد به ويژه در روزنامه متعلق به خود رسماً اعلام جرمي را عليه رجايي، نخست‌وزير Ùˆ بهزاد نبوي، وزير مشاور Ùˆ مسئول هيأت ØÙ„ Ùˆ Ùصل مسئله گروگانها تسليم قوه قضائيه كرد. روزنامه انقلاب اسلامي ارگان بني‌صدر Ùˆ روزنامه ميزان ارگان نهضت آزادي نيز طي دهها شماره به نقد بيانيه پرداختند Ùˆ آن را «خيانتي جبران‌ناپذير» جلوه مي‌دادند.(1) بسياري از گروه‌هاي سياسي هم با استÙاده از همين شرايط به تشديد تضادها Ùˆ Øمله به دولت مي‌پرداختند.
در اين ماجرا ايران تا Øد زيادي به اهدا٠سياسي خود نايل شد Ùˆ به اهدا٠اقتصادي خويش به طور نسبي دست ياÙت Ùˆ 40 درصد از داراييهاي نقدي Ùˆ شبه نقدي بلاÙاصله Ùˆ بقيه تدريجاً به ايران منتقل شد Ùˆ آن مقداري هم كه به ايران منتقل نشد بدين معنا نيست كه به جيب آمريكايي رÙته است بلكه صر٠بازپرداخت ديون ايران شد.
آمريكاييها ابتدا 8 ميليارد دلار را به Øساب دولت الجزاير در بانك ثالثي مطابق با تواÙقات انجام شده ريختند Ùˆ پس از آن مبالغي از اين وجوه به عنوان بدهي به آمريكا عودت داده شد. مبلغ يك ميليارد دلار نيز به عنوان تضمين بازپرداخت بدهي ايران به اشخاص Ùˆ مؤسسات آمريكايي در Øساب دولت الجزاير باقي ماند. اين وضعيت به مخالÙين اشغال سÙارت Ùرصت داد كه ماجرا را يكسره پيروزي براي آمريكا Ùˆ شكست براي ايران تبليغ كنند. برخي مخالÙان، نتيجه ماجراي اشغال سÙارت آمريكا را بيانيه‌هاي الجزاير مي‌دانند، اما Ù…Øمدعلي رجايي نخست‌وزير وقت، در گزارش خود به مجلس يادآور شده است كه نبايد براي ارزيابي اين ماجرا Ùقط به بيانيه‌ها Ùˆ نتايج آن استناد كرد.
به Ú¯Ùته وي:
مسائل اقتصادي در مذاكرات بيانيه الجزاير نبايد موجب غÙلت از اين مهم شود كه Ù†Ùس وادار كردن امپرياليسم مغرور آمريكا به نشستن پاي ميز مذاكره با ايران Ùˆ امضاي تعهداتي كه هزينه آن موÙقيتي براي ايران بود Ùˆ تن دادن به مذاكره آن هم پس از تجربه كردن عجز خود از به كارگيري Øربه‌هاي نظامي، سياسي، Øقوقي Ùˆ اقتصادي Ùˆ در Øالي كه ايران هنوز رسماً آمريكا را تØقير مي‌كرد، براي ايران يك پيروزي بود، پيروزي كه نمي‌توان با صر٠ميلياردها دلار به دست آورد.(2)
آقاي رجايي مي‌اÙزايد:
ما در مسئله گروگانگيري كه به قول امام انقلابي بزرگتر از انقلاب اول است به دستاورد معنوي رسيده‌ايم كه با ميليون Ùˆ ميلياردها دلار نيز به آن نمي‌رسيديم ما موÙÙ‚ شديم كه اين جنايتكار بزرگ تاريخ را وادار كنيم كه پشت ميز بنشيند Ùˆ Ùرياد كند تعهد مي‌كنم از اين پس در امور داخلي كشور مسلمان Ùˆ انقلابي ايران دخالت نكنم.(3)
پي‌نويس‌ها
1- رجوع شود به: روزنامه انقلاب اسلامي و روزنامه ميزان در تاريخ‌هاي 23 دي 1359 تا 17 خرداد 1360.
2- اطلاعات؛ 6 بهمن 1359 (گزارش نخست‌وزير به مجلس).
3- همان.