پایگاه‌های شنود و استراق سمع «سیا » در ایران
مهمترین دلیل گسترش Ùعالیت Ùˆ Øضور سیا در ایران رقابت Ùˆ مبارزه اطلاعاتی Ù€ جاسوسی با شوروی Ùˆ کا.Ú¯.ب بود. آمریکا می‌دانست Ú©Ù‡ مرزهای شمالی ایران در مجاورت مرزهای جنوبی شوروی برای Ùعالیتهای جاسوسی بر ضد شوروی موقعیت کم‌نظیری ایجاد کرده است. به همین دلیل از همان سال‌های نخست پس از کودتای 28 مرداد 1332ØŒ سیا به سرعت به کار نصب Ùˆ راه‌اندازی دستگاه‌های عظیم Ùˆ مدرن جاسوسی Ù€ اطلاعاتی Ùˆ استراق سمع در نقاطی از قلمرو شمالی ایران اقدام کرد تا علاوه بر کنترل Ùعالیت‌های جاسوسی شوروی از مجموعه Ùعالیتهای تکنولوژیکی، نظامی، موشکی Ùˆ ... آن کشور اطلاع یابد. سال 1334. Ø´ آمریکا نخستین دستگاه‌های جدید جاسوسی Ù€ استراق‌ سمع خود را در برخی نقاط شمالی ایران مستقر کرد. در این ایستگاههای استراق سمع Ùˆ جاسوسی، دستگاه‌های پیشترÙته‌ای نصب شده بود Ú©Ù‡ Ú¯Ùته می‌شد کارایی آن برای قرن 21Ù… هم پیش‌بینی شده بود. با تأسیس پایگاه‌های جاسوسی Ùˆ استراق سمع سیا در مناطق شمالی ایران، Ùعالیتهای سیا در ایران گسترش یاÙت Ùˆ مأموران سیا وارد ایران شدند. برخی گزارشات Øاکی است Ú©Ù‡ ایران بیشترین مأموران Ùˆ جاسوسان سیا را در خود جای داده بود. در همان Øال ایران استراتژیک‌ترین منطقه‌ای Ù…Øسوب می‌شد Ú©Ù‡ آمریکا Ùˆ سیا برای کنترل امور اطلاعاتی Ù€ جاسوسی شوروی در سراسر جهان در اختیار داشت. مهمترین پایگاه‌های جاسوسی سیا در شمال ایران در صÙی‌آباد بهشهر، کبکان خراسان Ùˆ پارس‌آباد مغان قرار داشت Ú©Ù‡ مجهز به پیشترÙته‌ترین تجهیزات Ùˆ دستگاههای اطلاعاتی Ù€ جاسوسی آن روزگار بود. (1) سپهبد هاشم برنجیان Ú©Ù‡ پس از انقلاب Ù…Øاکمه شد درباره پایگاه جاسوسی سیا در صÙی‌آباد بهشهر Ùˆ سایر پایگاه‌های جاسوسی سیا در بخشهای شمالی ایران چنین Ú¯Ùته است: ...بعد از اØداث پایگاه‌های جاسوسی بهشهر Ùˆ کبکان، Ùرمانده نیروی‌هوایی پیش من آمد Ùˆ Ú¯Ùت شاه، باغ شخصی خود را در صÙی‌آباد بهشهر به «سیا» داده Ùˆ رئیس پرسنلی را صدا کرد Ùˆ این وضع را به اطلاع آنها رسانید . او Ú¯Ùت: آنها ضمن آنکه کارهای خود را می‌کنند نیروی‌هوایی هر سال عده‌ای در Øدود 250 Ù†Ùر دانشجو به آنها معرÙÛŒ می‌کند Ùˆ من هم اÙراد مورد اعتماد را برای ØÙاظت آنها به بهشهر می‌Ùرستم کارهایی Ú©Ù‡ من در این مدت کرده‌ام، یا Ùرستادن کارگر Ùˆ پرسنل بود Ùˆ یا مسائل خدماتی Ùˆ ØÙاظتی، کارهایی Ú©Ù‡ آنها انجام می‌دادند مربوط به خودشان بود ولی مسلماً آنها از شاه اجازه گرÙته بودند زیرا زمین پایگاه ملک اختصاصی شاه بود Ùˆ ارتباطی به نیروی‌هوایی نداشت Ùˆ اÙسری از ضد اطلاعات هوایی به آنجا نرÙته بود Ùˆ هر بار Ú©Ù‡ لازم بود یک Ù†Ùر غیرنظامی می‌آمد Ùˆ اØتیاجات پایگاه را با من در میان می‌گذاشت Ú©Ù‡ من هم به مسؤلان پستهای مختل٠منعکس می‌کردم Ùˆ آنها می‌رÙتند، این غیر نظامیان هردو Ù€ سه سال یک‌بار عوض می‌شدند . من Ùقط یک واسطه بین Ùرماندهی نیروی ‌هوایی Ùˆ این پایگاه‌ها بودم Ùˆ هیچ‌گاه رابطۀ مستقیمی با آمریکاییها نداشتم Ùˆ مستشاری در کنار من قرار نمی‌گرÙت. ارتباط من همین بود Ùˆ بس. اما آنچه مسلم است آمریکاییها در بهشهر Ùˆ کبکان پایگاه‌هایی داشته‌اند Ú©Ù‡ این پایگاه‌ها آن قدر عظیم بود Ú©Ù‡ از دوازده کیلومتری دیده می‌شد Ùˆ طبیعی است اینچنین خبرگیری مربوط به داخل نبود Ùˆ هر کس اهل ØرÙÙ‡ می‌دانست Ú©Ù‡ برای داخل نبوده است.(2)ویلیام سولیوان در خاطرات خود نصب دستگاه‌های جاسوسی در شمال ایران را از موÙقیت‌های وصÙ‌ناپذیر سیا Ùˆ آمریکا در ایران ارزیابی می‌کند Ú©Ù‡ به آنها امکان می‌داد Ùعالیتهای جاسوسی Ù€ استراتژیک Ùˆ نظامی Ùˆ موشکی شوروی را در عمق خاک گستردۀ آن کشور تØت کنترل Ùˆ مراقبت قرار داده Ùˆ اطلاعات لازم را کسب نمایند.(3)اسناد برجای مانده از سÙارت آمریکا در تهران تأیید می‌کند Ú©Ù‡ آمریکا به مخاطرات اØتمالی Ùعالیت این پایگاه‌های جاسوسی برای Øکومت ایران وقو٠کامل داشت؛ با این اØوال نگران بود مبادا بØرانی پیش‌بینی نشده موقعیت Øکومت ایران را Ú©Ù‡ در راستای تأمین اهدا٠و خواسته‌های آمریکا در ایران از هیچ تلاشی Ùروگذار نمی‌کرد، متزلزل سازد. آمریکا امیدوار بود با Øمایت Øساب شده از شاه، Øضور خود را در ایران تضمین کند.(4)علاوه بر تجهیزات جاسوسی Ùˆ راداری سیا در شمال کشور، در برخی نقاط Øساس Ùˆ استراتژیک جنوب ایران نیز تجهیزات استراق سمع Ùˆ جاسوسی نصب شده بود Ú©Ù‡ مهمترین آن در چابهار Ùˆ بندرعباس قرار داشت. (5) سیا در نظر داشت Ø·ÛŒ سال‌های آتی Ùعالیتش، در سایر نقاط استراتژیک ایران نیز دستگاه‌های استراق سمع Ùˆ جاسوسی نصب کند، اما انقلاب مردم ایران Ú©Ù‡ سقوط رژیم پهلوی را به دنبال داشت مانع از عملی شدن این طرØ‌ها شد. مدتها پیش از پیروزی انقلاب‌اسلامی، اÙکار مردم ایران نسبت به Øضور آمریکا در نقاط مختل٠کشور تهییج شده Ùˆ آنها از این مهم آگاهی داشتند. مایکل لدین از اعضای برجسته سÙارت آمریکا در تهران Ú©Ù‡ عمده وظایÙØ´ در رابطه با Ùعالیت سیا در ایران بود، یکی از دلایل عمده عدم نصب دستگاههای استراق سمع Ùˆ جاسوسی آمریکا در نقاط بیشتری از ایران را ترس از تهییج بیشتر اØساسات ضدآمریکایی مردم ایران می‌داند.(6)رادارهای جاسوسی Ù€ اطلاعاتی سیا در ایران توسط اداره Ú©Ù„ چهارم ساواک ØÙاظت Ùˆ مراقبت می‌شد . این بخش از تعهدات ساواک در قبال Ùعالیتهای سیا در ایران بود. در آستانه پیروزی انقلاب‌اسلامی برخی نشریات نوشتند Ú©Ù‡ مرکز جاسوسی سیا در ایران Ú©Ù‡ در Ùرودگاه مهرآباد تهران مستقر بود (Ùˆ به مک‌آÙیس معرو٠است) کش٠شده است. (7) پس از پیروزی انقلاب ‌اسلامی درباره پایگاه‌های جاسوسی سیا در ایران اظهارنظرها Ùˆ اخبار مختلÙÛŒ منتشر شد Ú©Ù‡ هر یک به مناسبتی درباره اهمیت این پایگاه‌ها Ùˆ تعطیلی Ùˆ یا ادامه Ùعالیت آن اطلاعاتی به مخاطبانشان ارائه می‌دادند. اخبار اولیه Øاکی از تصر٠این پایگاه‌ها به دست نیروهای انقلابی بود. (8)در همان Øال برخی از رسانه‌ها Ùˆ خبرگزاری‌های خارجی هم با نقل مطالبی درباره پایگاه‌های مذکور به گوشه‌هایی از اهمیت آن برای آمریکا در دوران پهلوی اشاراتی می‌کردند. از جمله خبرگزاری Ùرانسه در 12 اسÙند 1357 در این باره چنین گزارش داد: آمریکایی‌ها با از دست دادن کنترل ایستگاه استراق سمع آن کشور در شمال ایران با شکست بزرگی مواجه شده‌اند . منابع آمریکایی تأیید کردند 20 کارشناس امریکایی قبل از آنکه این ایستگاه را با یک هواپیمای ارتش ایران به تهران ترک کنند تجهیزات الکترونیکی 500 میلیون دلاری آن را منهدم کرده‌اند... کارشناسان آمریکایی از این ایستگاه Ú©Ù‡ در شصت کیلومتری مرزهای شوروی قرار داشت برای ضبط علایم رادیویی مرکز Ùضایی شوروی در «بایکونور» استÙاده می‌کردند. از بین رÙتن این دو دستگاه استراق سمع، سرویسهای اطلاعاتی آمریکا در ردگیری موشکهای شوروی با مشکل بزرگی روبه رو خواهد شد. (9)بره‌نیجین خبرنگار لوس‌آنجلس تایمز Ú©Ù‡ پس از پیروزی انقلاب از Ù…ØÙ„ پایگاه جاسوسی سیا در بهشهر دیدن کرده بود، گزارش مبسوطی از آن تهیه کرد. (10) پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت تلاشهایی برای شناسایی Ùˆ کنترل پایگاه‌های جاسوسی سیا در بخشهای مختل٠کشور آغاز کرد. در همان Øال اخباری وجود داشت Ú©Ù‡ Øاکی از ادامه Ùعالیت جاسوسی پایگاه‌های استراق سمع Ùˆ جاسوسی سیا در ایران پس از پیروزی انقلاب ‌اسلامی بود. از جمله: «روزنامه هرالد تریبون چاپ پاریس گزارش داد با اینکه کارشناسان آمریکایی پایگاه‌های جاسوسی آمریکا را در بهشهر ترک کرده‌اند دستگاهها طوری تنظیم شده‌اند Ú©Ù‡ کار جاسوسی آمریکاییها در این پایگاه همچنان ادمه دارد... پایگاه بهشهر یکی از Ù‡Ùت پایگاه جاسوسی آمریکا در نزدیکی مرز ایران Ùˆ شوروی است Ùˆ مأموریت آن ردیابی پرتاب موشکهای شوروی است... تمام Ù…Øوطه پایگاه پس از خروج آمریکاییان به دست اÙراد Ù…Ø³Ù„Ø Ú©Ù…ÛŒØªÙ‡ امام اÙتاد...»(11)برخی گزارشات دیگر Øاکی از تعطیلی Ùˆ از کار اÙتادن سایر پایگاه‌های جاسوسی سیا در ایران بود. به گزارش روزنامه کیهان: « یک پایگاه مخÙÛŒ جاسوسی آمریکا Ùˆ اسرائیل در منطقه پارس‌آباد مغان در 3 کیلومتری مرز ایران Ùˆ شوروی کش٠شد... کارشناسان آمریکا Ùˆ اسرائیل پیش از ترک این پایگاه جاسوسی اسباب Ùˆ لوازم پیچیده آن را تخریب کردند... شبکه جاسوسی مزبور تØت پوشش یک شرکت ساختمانی کار می‌کرد... دستگاههای این شبکه Ú©Ù‡ دارای رادارهای قوی بود شبها به کار می‌اÙتاد Ùˆ اطلاعاتی را درباره Ùعالیت‌های درون خاک شوروی ضبط می‌کرد...»(12)پس از پیروزی انقلاب ‌اسلامی پایگاه‌های جاسوسی سیا در ایران Ù…Øکوم به تعطیلی بود Ùˆ این مهم Ø·ÛŒ دوسه ماه نخست‌ پیروزی انقلاب ‌اسلامی به تØقق پیوست. منابع آمریکایی در اواسط Ùروردین 1358 Ùˆ در Øالی Ú©Ù‡ کمتر از دو ماه از پیروزی انقلاب ‌اسلامی سپری می‌شد، ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯Ù†Ø¯ Ú©Ù‡ دوران Ùعالیت جاسوسی‌ـ اطلاعاتی آنها در ایران به پایان رسیده Ùˆ آنها برآنند پایگاه‌های جاسوسی Ùˆ استراق سمع جدیدی در خاک ترکیه مستقر کنند. گویا در همان زمان آمریکا در ازای نصب دستگاههای استراق سمع در ترکیه پیشنهاد پرداخت یک صد میلیون دلار Ú©Ù…Ú© نقدی به مقامات آن کشور کرده بود. (13) درهمان Øال اعلام شد سیا پس از پیروزی انقلاب ‌اسلامی پایگاه‌های جاسوسی خود را بر ضد شوروی در قبرس مستقر خواهد کرد Ùˆ در این باره با مقامات بریتانیایی هم Ú©Ù‡ در قبرس Ù†Ùوذ داشتند به تواÙÙ‚ رسیده‌اند. (14) پیش از آن Ùˆ در همان روز پیروزی انقلاب‌اسلامی (در 22 بهمن 1357) خبرگزاری Ùرانسه از قول Øزب کمونیست قبرس گزارش داد Ú©Ù‡ «تجهیزات نظامی Ùˆ جاسوسی آمریکا از ایران به پایگاه‌های نظامی انگلیس در قبرس منتقل شده است.»(14) ________________________________1. Ù…Øمد. ت، ماهیت Ùˆ عملکرد امپریالیسم آمریکا در ایران، Ú† اول، تهران، رسا، بی‌تا، صص 161Ù€162 .2. یوس٠ترابی، روابط ایران Ùˆ آمریکا، Ú† اول، تهران، عروج، 1379ØŒ صص 161Ù€ 162 .3. همان، صص 162Ù€ 163 .4. مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ج 8ØŒ تهران، مرکز نشر اسناد جاسوسی، 1365ØŒ صص 64Ù€66 .5. یوس٠ترابی، ص 163 .6. مایکل لدین، شاه Ùˆ کارتر، ترجمه مهدی اÙشار، Ú† اول، تهران، دنیای کتاب، 1371ØŒ صص 55Ù€56 .7. Ø. پاکباز، در آینه 37 روز، بی‌جا‌، بی‌نا، بی‌تا، ص 220 .8. Ù…Øمد. ت، صص 54-55 .9. همان، صص 55-56 .10. خواندنیها، س 39ØŒ Ø´ 37ØŒ شنبه 12 خرداد 1358ØŒ ص 24 .11. روزنامه کیهان، Ø´ 10657ØŒ شنبه 19 اسÙند 1357ØŒ ص 2 .12. همان، ص 2 .13. همان، Ø´ 10678ØŒ دوشنبه 20 Ùروردین 1358ØŒ ص 4 .14. همان، Ø´ 10677ØŒ یکشنبه 19 Ùروردین 1358ØŒ ص 4 .15. همان، Ø´ 10635ØŒ یکشنبه 22 بهمن 1357ØŒ ص 8.
منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران