*اعطاء وام توسط آمريكا به شرط در دست گرÙتن امور ماليه كشور
از جمله اقداماتي كه در دوره چهارم تقنينيه به عمل آمد استخدام دكتر ميلسپو آمريكايي Ùˆ همكارانش براي Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ù…Ø§Ù„ÙŠÙ‡ مملكت بود.
چون براي اداره امور كشور Ùˆ پرداخت Øقوق مستخدمين Ùˆ اØتياج مبرمي كه قشون براي سركوبي متجاوزين Ùˆ ساير ياغيان كشور داشت پول كاÙÙŠ نبود در دي 1300 در كابينه مرØوم مشيرالدوله دولت مجبور شد با اجازه مجلس يك ميليون دلار با صدي Ù‡Ùت از آمريكا قرض كند كه نهضت هزار تومان آن يعني تقريباً نه دهم مبلغ قرضه براي مصار٠معوقه قشون Ùˆ خرج قشونكشي گرديد. بعداً چون عايدات كشور كاÙÙŠ نبود دولت درصدد برآمد مجدداً قرض كند. البته با تجربه تلخي كه كشور در زمان سلطنت ناصرالدين شاه Ùˆ مظÙرالدين شاه از قرض كردن از دولت روسيه Ùˆ انگليس داشت تصميم گرÙت از آمريكا قرض نمايد. طبق مذاكراتي كه به عمل آمد گويا شرط استقراض اين شد كه اداره ماليه مملكت تØت نظارت مستقيم مستشاران آمريكايي قرار گيرد.
با مذاكراتي كه توسط سÙارت ايران انجام شد دولت آمريكا مواÙقت نمود به ايران قرض دهد بنابراين در تاريخ مرداد 1301 در كابينه قوامالسلطنه قانوني از مجلس گذشت كه به موجب آن دكتر ميلسپو با Øقوق پانزده هزار دلار در سال استخدام كه خانه Ùˆ اثاثيه هم از طر٠دولت تهيه ميشد Ùˆ هشت Ù†Ùر ديگر آمريكايي كه توسط دكتر ميلسپو انتخاب ميشد با Øقوق Ù‡Ùتهزار Ùˆ پانصد دلار تا ده هزار دلار.
اواخر سال 1301 مستشاران مزبور به طهران وارد شدند Ùˆ شروع به كار كردند/ در قانون استخدام ميلسپو، اختيارات تامي به ايشان داده شد كه هيچ خرجي بدون اجازه ايشان انجام نميشد Ùˆ هيچگونه تعهد مالي دولت بدون مواÙقت ايشان نميتوانست بنمايد. ترقي Ùˆ تنزل Ùˆ انتقال Ùˆ عزل مستخدمين ماليه Ùˆ همچنين مستخدمين ادارات ديگر دولتي كه مستقيماً با جمع Ùˆ Ù…Øاسبه Ùˆ پرداخت وجوه عمومي مربوط است از صلاØيت رئيس كل ماليه بود. خلاصه وزير ماليه وقت در مقابل ميلسپو، هيچگونه اختياري نداشت Ùˆ تمام تشكيلات وزارت ماليه Ùˆ پيشكاريهاي ولايات تØتنظر مستقيم دكتر ميلسپو Ùˆ همكاران آمريكايي او بود.(1)*
*مستشاران آمريكايي در بلديه (شهرداري)
در تاريخ مهر 1301 قانوني از مجلس گذشت كه تذكر آن بيÙايده نيست. آن قانون استخدام يك Ù†Ùر آمريكايي به اسم دكتر ريان براي Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø§Ù…ÙˆØ± بلديه تهران با Øقوق ساليانه ده هزار دلار Ùˆ خانه Ùˆ اثاثيه هم به رايگان از طر٠دولت در اختيار مستخدم مزبور گذارده ميشود Ùˆ يك مهندس بلدي كه ريان انتخاب مينمايد با Øقوق ساليانه پنج هزار دلار.
Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø¨Ù„Ø¯ÙŠÙ‡ تهران هميشه موردنظر بوده Ùˆ با تمام اقداماتي كه تاكنون به عمل آمده صريØاً بايد Ú¯Ùت آن طوري كه بايد Ùˆ در خور بلديه پايتخت كشور ايران باشد نيست. هزينههاي هنگÙتي كه در ظر٠پنجاه Ùˆ اندي سال در شهر شده به واسطه نداشتن يك نقشه Ùˆ برنامه صØÙŠØ Ù†ØªÙŠØ¬Ù‡Ø§Ø´ همين است كه مشاهده ميشود.
در هر Øال اين آقاي مستشار آمريكايي آمدند Ùˆ تنها اقدام ايشان كندن يك تونل زير ميدان سپه بود كه از جلوي عمارت بلديه Ùاضلاب خيابان لالهزار Ùˆ Ùردوسي وارد اين تونل ميشد Ùˆ از خيابان ناصرخسرو سر در ميآورد. نتيجهاش اين بود كه Ù…Øوطه ميدان در معرض سيل نبود ولي تمام آب دو خيابان شمالي Ùˆ خيابان ناصريه ميرÙت Ùˆ جلوي بازار Ùˆ خانههاي Ù…Øله عربهادر معرض سيل Ùˆ خرابي بود كه خوشبختانه Ú¯Ù„ Ùˆ لاي اين مجرا را پر كرد Ùˆ Ùعلاً اثري از اين مجراي زيرزميني نيست.(2)*
*مستشار از آمريكا براي تأسيس بانك ملي ايران با Øقوق گزاÙ
در كابينه مستوÙيقانوني در 14 ارديبهشت ماه 1306 از مجلس گذشت كه دولت را مكل٠نمود براي پيشرÙت امر تجارت Ùˆ ÙلاØت Ùˆ زراعت Ùˆ صناعت، بانكي موسوم به بانك ملي ايران تأسيس نمايد Ùˆ طبق ماده 7 آن براي تأسيس بانك دولت يك Ù†Ùر متخصص آمريكايي به مدت سه سال استخدام مينمايد.
چون در آن موقع دكتر ميلسپو Ùˆ مستشاران آمريكايي بودند در نظر بود براي رئيس بانك هم يك Ù†Ùر آمريكايي استخدام شود ولي بعد ميسيون آمريكايي يعني دكتر ميلسپو از ايران رÙت. در 11 آبان مجلس به جاي رئيس آمريكايي به دولت اجازه داد يك Ù†Ùر متخصص از اتباع سوئيس يا آلمان استخدام كند كه بعد منجر به استخدام دكتر ليندان بلات گرديد.(3)*
*مستشاران دارايي و اقتصادي آمريكايي در ايران
چون تجديد انتخاب مستشاران آمريكايي براي امور دارايي Ùˆ اقتصاد در نظر بود در تاريخ 21 آبان 1321 دكتر ميلسپو براي بار دوم براي رياست كل دارايي انتخاب شد. آقاي شريدن آمريكايي براي خواربار Ùˆ چهار آمريكايي ديگر همكار ميلسپو باز دو Ù†Ùر ديگر معاون ميلسپو آقاي ويويان آمريكايي براي وزارت خواربار Ùˆ نيز استخدام گراشام آمريكايي براي رياست گمرك Ùˆ در تيرماه 1322 شش Ù†Ùر ديگر آمريكايي براي همكاري با ميلسپو Ùˆ در مرداد استخدام تميرمان آمريكايي براي رياست شهرباني Ùˆ استخدام چند Ù†Ùر اÙسر آمريكايي براي ژاندارمري Ùˆ در آبان ماه 1322 استخدام هيأتي از اÙسران Ùˆ درجهداران ارتش آمريكا براي وزارت جنگ Ùˆ باز استخدام چند Ù†Ùر آمريكايي براي كارمندي وزارت دارايي، استخدام دلپي Ùرانسوي براي سرم سازي Øصارك Ùˆ استخدام دو پزشك آمريكايي براي وزارت بهداري.(4)*
*برنامهريزي براي ورود مستشاران مالي، نظامي، بهداشتي و كشاورزي به گونهاي كه عملاً آنها ايران را اداره خواهند كرد
برنامهاي را كه من اواخر دسامبر شروع كردم در Øال عملي شدن است. يعني استخدام مستشاران آمريكايي توسط دولت ايران. ÙˆØ§Ø¶Ø Ø¨ÙˆØ¯ كه انجام اين كار با اوضاع Ùˆ اØوال اداري ايران Ùˆ با مشكلات روزاÙزون جنگ نميتوانست بدون كمك خارجي پيشرÙت كند؛ Ùˆ چون مستشاران انگليسي Ùˆ روسي به دلايل روشن Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ø¨ÙˆØ¯Ù†Ø¯ بهترين كار اين بود كه از آمريكاييها استÙاده شود، به خصوص كه ايرانيان در يك روية كلي به شدت علاقهمند به سهيم كردن ايالات متØده در سرنوشت ايران بودند.
اين بار برخلا٠گذشته چون دولت آمريكا سياست انزواطلبي را كنار گذاشته Ùˆ نقش مهمي در جنگ بر عهده گرÙته بود از اين Ùكر استقبال كرد Ùˆ چند هيأت از مستشاران مالي، نظامي، بهداشت، كشاورزي Ùˆ Ù†Ùتي به ايران اعزام نمود. مهمترين اين هيأتها، دكتر ميلسپو Ùˆ مستشاران مالي بودند Ùˆ چون ميلسپو به علت مأموريت قبلياش با امور ايران آشنايي داشت، از او انتظارات زيادي ميرÙت. ميلسپو در دي ماه 1321 وارد تهران شد Ùˆ به عنوان رئيس كل دارايي با اختيارات وسيعي امور مالي Ùˆ اقتصادي كشور را در دست گرÙت Ùˆ خزانهداري، Øمل Ùˆ نقل، توزيع خواربار Ùˆ تثبيت قيمتها Ùˆ Øتي تعديل اجارهبها در اختيار او Ùˆ 60 Ù†Ùر از همكارانش قرار داده شد.
همزمان با ورود ميلسپو Ùˆ اعضاي هيأت او، دو هيأت ديگر از مستشاران آمريكايي براي Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø§Ø±ØªØ´ Ùˆ ژاندارمري استخدام شدند. هيأت مستشاران نظامي به رياست ژنرال والتر ريدلي Ùˆ مستشاران ژاندارمري به رياست سرهنگ نورمن شوارتسك٠در مهر 1321 وارد تهران شدند Ùˆ به تجديد سازمان ارتش Ùˆ ژاندارمري كه پس از وقايع شهريور سال قبل شيرازهاش از هم گسيخته بود، پرداختند. اوضاع به گونهاي شد كه والاس مري وزيرمختار جديد آمريكا در 3 اوت 1942 (12 مرداد 1321) با اÙتخار به سامنر ولز معاون وزارت خارجة آمريكا تلگرا٠زد: «به زودي ما در وضعي خواهيم بود كه عملاً ايران را اداره خواهيم كرد».(5)*
*جلوگيري از انتشار روزنامهها توسط سÙارت آمريكا در دورن اشغال ايران
هنگامي كه روزنامهاي در پايتخت مجال آن را ميياÙت كه از عملكرد آمريكاييان در ايران انتقاد كند، سÙارت آمريكا در تهران قدرت آن را داشت كه آن روزنامه را خارج از ضوابط قانوني توقي٠كند.(6)*
شروع اقدامات آمريكا براي مقابله با روسها در سال 1325
دولت آمريكا در اواخر Ùروردين 1325 سÙير جديدي به نام جورج آلن به تهران Ùرستاده بود كه به Ù…Øض ورود چند سخنراني Ùˆ مصاØبة مطبوعاتي درباره Øقانيت Ùˆ مظلوميت ايران در برابر ابرقدرت شوروي كرد Ùˆ ضمناً مستشاران نظامي آمريكايي را تشويق به تقويت هر Ú†Ù‡ بيشتر ارتش ايران نمود. در خلال ايامي كه قوام به ظاهر سياست چپگرايانه در پيش گرÙته بود Ùˆ دموكراتهاي آذربايجان Ùˆ Øزب توده را بازي ميداد، مستشاران آمريكايي توانستند ارتش را تجهيز Ùˆ تقويت نموده، قادر به Øمله Ùˆ نجات آذربايجان بنمايند.(7)*
*سازش آمريكا و انگليس بر سر ايران
طبق گزارش مأمور ويژه، اخيراً در Ù…ØاÙÙ„ مطلع روشنÙكر راجع به سازش انگليسيها Ùˆ آمريكاييها در موضوع ايران Ùˆ روية مشترك اقتصادي Ùˆ سياسي آنها بØØ« زيادي به عمل آمده Ùˆ از جمله Ú¯Ùته ميشود: آمريكا Ùˆ انگليس تواÙÙ‚ Øاصل نمودهاند كه آمريكاييها تقاضاي واگذاري امتياز Ù†Ùت جنوب Ùˆ شرق ايران را از دولت بنمايند Ùˆ انگليسيها نيز اين نظر را تقويت كنند. همچنين قرار شده است كه عمال Ùˆ ايادي آمريكا Ùˆ انگليس مقدار زيادي از سهام شركت ايراني Ù†Ùت را كه سازمان برنامه تشكيل داده، به نام خود خريداري نموده Ùˆ بعداً به دولتين مذكور انتقال بدهند.(8)*
*تلاش آمريكا براي متقاعد كردن شاه جهت نخستوزيري قوام
طبق گزارش مأمور ويژه، اخيراً طرÙداران قوامالسلطنه شايع كردهاند كه مقامات سياسي آمريكا با استÙاده از اقامت اعليØضرت همايون شاهنشاهي در آن جا سعي نمودهاند نظر معظمله را براي ورود مجدد قوامالسلطنه به صØنة سياست ايران جلب نمايند Ùˆ در اين امر تا اندازهاي هم موÙقيت Øاصل شده به طوري كه پس از بازگشت موكب مبارك ملوكانه از آمريكا كابينة آقاي ساعد سقوط نموده Ùˆ قوام مأمور تشكيل يك كابينه طرÙدار سياست آمريكا خواهد شد Ùˆ در لايØÙ‡ Ù†Ùت نيز به Ù†Ùع ايران تجديدنظر به عمل خواهد آمد.(9)*
*Ø·Ø±Ø§Ø ÙƒÙˆØ¯ØªØ§ÙŠ آمريكايي
مدتهاست كرميت روزولت، مأمور آژانس مركزي اطلاعات آمريكا وارد ايران شده است. او با اÙسران بازنشسته، بازاريهاي متنÙØ° انگلوÙيل ناراضي، Ùئودالهاي رئيس ايل Ùˆ طبقات Ù…ØاÙظهكار جلساتي تشكيل ميدهد. در تابستان بØراني سال 1332 او Ù…Øرمانه چندين بار با شاه ملاقات ميكند Ùˆ سرانجام ترتيب كودتا را ميدهد.(10)*
*نتيجه مشورت با «سيا»
اوت (23 مرداد 1332) طبق مشورتي با مأمورين «آژانس مركزي اطلاعات» آمريكا (سيا)ØŒ كه در مورد بركناري دكتر مصدق به تجزيه Ùˆ تØليل در «قانون اساسي مشروطه ايران» مشغول بودند، شاه دو Ùرمان صادر كرد: يكي براي عزل دكتر مصدق از مقام نخستوزيري Ùˆ ديگري گماشتن تيمسار Ùضلالله زاهدي به اين مقام.(11)*
*نقش آمريكا در سقوط مصدق
روز چهارشنبه 19 اوت Ù€ 28 مرداد چهار روز بعد از موÙقيت مصدق، روز سرنگوني او بود.
ØµØ¨Ø Ø²ÙˆØ¯ در تهران عده زيادي از مردم عادي، ورزشكاران، كشتيگيران به Øركت درآمدند Ùˆ Ùرياد زنده باد شاه مرگ بر مصدق سر دادند. مردم راه گذر Ùˆ بازاريها با جيب پر دلار همراه راهپيمايان بودند. به زودي شهر تهران صØنه زد Ùˆ خورد آنان با طرÙداران مصدق شد كه چندين ساعت طول كشيد. مردم به خانه مصدق هجوم بردند. طرÙداران مصدق كه مقاومت كردند عده زيادي كشته Ùˆ زخمي شدند. عصر بود كه گارد مصدق تسليم شدند. خانه مصدق در معرض خرابي Ùˆ غارت Ùˆ خود مصدق با Øال گريه Ùˆ بيچارگي با پيژاماي ابريشمين راهراهش به خانه همسايه Ùرار كرد، از طر٠زاهدي به شاه كه در رم بود تلگرا٠شد كه Ùوري به تهران Øركت كنيد.
اين كودتا براي موقعيت آمريكا لازم بود Ùˆ اگر Ú¯Ùته شد ايرانيها اقدام كردند صØÙŠØ Ù†ÙŠØ³Øª. بايد Ú¯Ùت از ابتدا تا انتها دست سيا Ùˆ آمريكا در اين كار دخالت داشت. بعد از آرامش يك كنسرسيوم بينالمللي Ù†Ùت ايران را به دست گرÙت.(12)*
*شعبان بيمخ
روزولت پس از ياÙتن سرلشكر زاهدي به عنوان شخص موردنظر خود، Ùˆ ترتيب دادن توطئهاي كه طي آن شاه پس از امضاي Øكم نخستوزيري زاهدي از كشور خارج ميشد، شروع به تقسيم پول بين اÙرادي نظير «شعبان بيمخ» كرد تا گروهي از مردم عادي را براي همراهي با ارتش در انجام كودتا آماده سازد.
عمليات كودتا بيش از يك روز به طول نينجاميد Ùˆ متعاقب آن شاه با Øالتي ÙاتØانه به ايران بازگشت، همان مردمي به استقبالش در Ùرودگاه شتاÙتند Ùˆ براي روسيدن چكمهاش ص٠كشيدند كه تا دم آخر از دكتر مصدق طرÙداري ميكردند(!)
پس از آن، شاه بدون اعتنا به Øقايق Ù€ Ùˆ عليرغم اÙشاي آمريكايي بودن كودتا توسط خود آمريكاييها Ù€ چنين وانمود كرد كه يك «قيام ملي» صورت گرÙته Ùˆ منبعد ديگر نه يك شاه موروثي، بلكه منتخب ملت است.(13)*
*آمريكا؛ هزينه كودتا را پرداخت
كوچكترين جزئيات ماجرا را به خاطر دارم. پرزيدنت آيزنهاور Ù€ كه بيش از پيش نگران Ù†Ùوذ شورويها در ايران است Ù€ تصميم به اقدام ميگيرد Ùˆ كرميت (كيم) روزولت رياست اداره خاورميانه CIA را به تهران ميÙرستد. از سوي ديگر چرچيل پيامي براي شاه ميÙرستد Ùˆ او را به برانگيختن عليه مصدق تشويق ميكند. پرنسس اشر٠هم در سوئيس با مقامات آمريكايي تماس ميگيرد؛ سپس به تهران ميآيد تا برادرش را ببيند Ùˆ به اراده او مبني بر خلاصي از شر «پيرمرد»، نيرو بخشد. مرتب به او ميگويد:
ـمØمدرضا! تمام جهان از تو پشتيباني ميكند.
بعدها مطبوعات نوشتند كه عمليات CIA از خارج آغاز گرديد، درست نيست، توطئه از تهران آغاز شد Ùˆ ايالات متØده آمريكا هزينه آن را پرداخت.(14)*
*Øمايت آمريكايي در انتخابات
هندرسن در بخش ديگري از گزارش خود پيرامون شايعه مداخلات آمريكاييها و انگليسيها در انتخابات ايران ميگويد:
«... برخي از سياستمداران ناراضي نيز، ما را متهم ميكنند و ميگويند «آمريكاييها و انگليسيها نامزدهاي نمايندگي مجلس را تعيين كردهاند و در امر انتخابات دستور ميدهند ما پيوسته سعي داريم ايرانياني را كه از ما درخواست كمك ميكنند قانع كنيم كه در انتخابات مداخله نداريم. انگليسيها كمتر از ما متهم به مداخلهگري در انتخابات به وسيله «عوامل» خود در ايران هستند...»(15)*
*بزرگمهر؛ عامل Ùعال سيا
قرني با عنوان رئيس ركن دوم ستاد ارتش، به طور معمول با رئيس پايگاه CIA همچنين وابسته نظامي آمريكا Ùˆ اعضاي گروه مستشاري ايالات متØده در ايران (MAAG) ملاقات ميكرد Ùˆ Ù…Øتملاً نظريات سياسي خود را براي آنها ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ù…ÙŠØ¯Ø§Ø¯. وي به رغم اينگونه تماسها، ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…ÙŠØ¯Ø§Ø¯ از كانال بزرگمهر با مقامات آمريكايي ارتباط داشته باشد. در آن موقع بزرگمهر يكي از عوامل مهم Ùˆ Ùعال CIA در ايران به شمار ميرÙت.(16)*
*عضويت نظاميان آمريكايي در ارتش ايران
كمكهاي نظامي آمريكا به ايران از اواخر دهة 1940 عامل مهمي در اØياء ارتش ايران بود Ùˆ ميسيون نظامي آمريكا در ايران هم وضع منØصر به Ùردي داشت. تÙاوت ميسيون نظامي آمريكا در ايران با هيأتهاي نظامي در ساير كشورهاي جهان اين بود كه پرسنل نظامي آمريكا در ايران عملاً جزو نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø§ÙŠØ±Ø§Ù† به شمار ميآمدند Ùˆ در اواخر سلطنت شاه به استثناي شش Ù†Ùر از اÙسران ارشد آمريكايي بقيه مستشاران Ùˆ كاركنان آمريكايي نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø§ÙŠØ±Ø§Ù† Øقوقبگير دولت ايران بودند. Øقوق Ùˆ مزايا Ùˆ هزينة اياب Ùˆ ذهاب Ùˆ مخارج تØصيل Ùرزندان آنها از طر٠دولت ايران تأمين ميشد Ùˆ علائمي كه روي اونيÙورم آنها دوخته ميشد آنها را عضو خانوادة Ù…Ø³Ù„Ø Ø§ÙŠØ±Ø§Ù† به شمار ميآورد.(17)*
*بهانه براي غارت
شيوه غارت دلارهاي Ù†Ùتي رژيم شاه، منØصر به Ùروش سلاØهاي آمريكايي به رژيم شاه بود. آمريكاييها به بهانه اينكه سلاØهاي ارسالي از پيچيدگي خاص برخوردارند Ùˆ ارتش ايران براي نگهداري آن Ùˆ نيز طرز استÙاده از آنها، اØتياج به نظاميان آمريكايي دارد، دهها هزار نظامي بازنشسته دوران جنگ ويتنام را كه ديگر نيازي به وجود آنها در ارتش آمريكا نبوده است، به ايران گسيل كرده بود كه هر كدام آنها، سالانه رقمهاي درشتي از بودجه كشور را به جيب ميزدند. به اعتراÙات ويليام سوليوان در كتاب خاطراتي كه در خصوص دوران مأموريت خود در ايران نوشته است، توجه كنيد:
«... ميسيونهاي نظامي آمريكا در ايران هم وضع منØصر به Ùردي داشتند. تÙاوت ميسيون نظامي آمريكا در ايران با هيأتهاي نظامي در ساير كشورهاي جهان اين بود كه پرسنل نظامي آمريكا در ايران،عملاً جزو نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø§ÙŠØ±Ø§Ù† به شمار ميرÙتند Ùˆ در اواخر سلطنت شاه به استثناي شش Ù†Ùر از اÙسران ارشد آمريكايي، بقيه مستشاران Ùˆ كاركنان آمريكايي نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø§ÙŠØ±Ø§Ù† Øقوقبگير دولت ايران بودند. Øقوق Ùˆ مزايا Ùˆ هزينه اياب Ùˆ ذهاب Ùˆ مخارج تØصيل Ùرزندان آنها از طر٠دولت ايران تأمين ميشد...»(18)*
*Ùروش تسليØات نظامي براي بازگرداندن دلارهاي Ù†Ùتي Ùˆ گسيل مستشاران نظامي
در چنين شرايطي ايالات متØده، براي استمرار غارت منطقه Ùˆ تضمين مناÙع نامشروع Ùˆ در عين Øال Øياتي Øراميان، راهي مناسبتر از اين نمييابد كه رژيم شاه را به عنوان ژاندارم منطقه برگزيند Ùˆ بدين ترتيب، از يك سو بخش اعظم دلارهاي Ù†Ùتي را از طريق Ùروش سلاØهايي كه صرÙاً در جهت تأمين اهدا٠جهان غرب، انبار خواهد شد، چپاول كند Ùˆ از سوي ديگر به بهانه آنكه نيروهاي نظامي ايران، Ùاقد اطلاعات لازم براي نگهداري Ùˆ استÙاده از سلاØهاي مزبور است، دهها هزار تن از نظاميان آمريكايي را وارد ايران كرده Ùˆ ارتش ايران را كاملاً قبضه نمايد Ùˆ كشور را بدون سر Ùˆ صدا به پايگاه نظامي خود در منطقه تبديل كند.
از آغاز دهة 1970 سيل اسلØÙ‡ Ùˆ مهمات آمريكايي به ايران سرازير شد. در مدت بيست سال، از 1950 تا 1970 ايران در Øدود يك ميليارد Ùˆ هشتصد ميليون دلار اسلØÙ‡ Ùˆ كمكهاي نظامي از آمريكا درياÙت كرده بود.(19)*
*تأسيس ضداطلاعات ارتش توسط آمريكا
پس از 28 مرداد 32ØŒ كه آمريكاييها با قدرت تمام وارد صØنه شدند Ùˆ تصميم گرÙتند ايران را به عنوان پايگاه اصلي خود در منطقه ØÙظ كنند، در درجه اول به ايجاد دستگاه ضداطلاعات ارتش Ùˆ تقويت آن Ùˆ در درجه دوم به تأسيس سازمان امنيت كشور (ساواك) پرداختند.(20)*
*همكاري اطلاعاتي ساواك، CIA و موساد
«ساواك» پس از كودتاي دكتر مصدق، Ùرار شاه Ùˆ ضد كودتاي (28 مرداد) آمريكا در ايران، تأسيس ياÙت Ùˆ با كمك سازمان «سي. آي اي» ايالات متØده Ùˆ سازمان جاسوسي Ùˆ ضدجاسوسي «موساد» اسرائيل، اكنون از قويترين Ùˆ كارآترين سازمانهاي دنياست كه در آن Ù…Øال است دستوري صادر شود Ùˆ به Ù†Øوي در سراسر دنيا اجرا نگردد.(21)*
*طراØÙŠ ساختار ساواك توسط مستشاران آمريكايي
مشخص شد كه از سال 1335ØŒ ساواك توسط 10 مستشار آمريكايي طبق قواره سازمان خودشان سازماندهي شده است. با اين تÙاوت كه چون Ùعاليت خارجي ايران ناچيز است. مانند «سيا» بدان سازمان مستقلي نداده Ùˆ اين وظاي٠را به همراه وظاي٠امنيتي درون يك سازمان گنجانيده Ùˆ نام آن را «سازمان اطلاعات Ùˆ امنيت كشور» گذاردهاند.(22)*
*CIA در ايران
يك خاطره مربوط به سالهاي 1350Ù€1351 است،يعني زماني كه تازه به جاي سپهبد يزدانپناه به بازرسي رÙته بودم. روزي Ùردي از سÙارت آمريكا تلÙÙ† كرد Ùˆ تقاضاي ملاقات با مرا كرد. Ú¯Ùتم: شماره تلÙÙ† خود را بدهيد تا اطلاع دهم. منظورم سئوال از Ù…Øمدرضا بود. با Ù…Øمدرضا تماس گرÙتم. او با اكراه جواب داد: «نپرسيدي Ú†Ù‡ ميخواهد؟» Ú¯Ùتم: ملاقات را براي همين خواسته Ùˆ معلوم خواهد شد. Ú¯Ùت: «اگر راجع به بازرسي سئوال كرد هر Ú†Ù‡ ميخواهيد به او بگوييد، Øتي اگر سازمان Ùˆ وظاي٠بازرسي را خواست، ولي اگر مطلب ديگري Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯ اظهار بياطلاعي كنيد!» با اين راهنمايي به كارمند سÙارت تلÙÙ† كردم Ùˆ آمد. اول راجع به بازرسي سؤالاتي كرد، يعني تمام سئوالاتش راجع به بازرسي بود. ولي در Øين صØبت ناگهان سئوالي را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯ كه بلاÙاصله Ùهميدم ملاقات براي اين است Ùˆ بس. سئوال اين بود: «Øالا كه مقدم رئيس اداره دوم ارتش شده آيا مستقل كار خواهد كرد Ùˆ يا كماكان خود را تابع نصيري اØساس خواهد كرد؟» طبق دستور Ù…Øمدرضا بايد اظهار بياطلاعي ميكردم ولي صØÙŠØ Ù†Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ… كه خود را اين قدر بياطلاع نشان بدهم Ùˆ لذا جواب ØµØ±ÙŠØ Ø¯Ø§Ø¯Ù… كه «مقدم Ùرد مستقلي است Ùˆ به هيچوجه تابع نصيري نبوده Ùˆ Øالا كه شغل مستقل پيدا كرده به طريق اولي هيچگونه تبعيتي از او نخواهد داشت.» از اين پاسخ بسيار خوشØال شد به طوري كه در قياÙهاش تشخيص دادم. آن موقع به علت اين خوشØالي پي نبردم، ولي بعدها كه مقدم را همراه ازهاري به آمريكا دعوت كردند Ùˆ 3 ماه Ù†Ú¯Ù‡ داشتند، علت را Ùهميدم Ùˆ متوجه شدم كه ميخواستهاند با مقدم رابطه مستقيم برقرار كنند Ùˆ مردد بودهاند كه آيا مقدم اين رابطه را به نصيري اطلاع خواهد داد يا نه؟ بعداً جريان ملاقات با Ùرد آمريكايي را به Ù…Øمدرضا گزارش دادم Ùˆ ايرادي نگرÙت كه چرا طبق دستور او عمل نكردهام.(23)*
*استراق سمع مكالمات خصوصي شاه و مقامات ارشد كشور
اما از اين بالاتر، استراق سمع مكالمات خصوصي Ù…Øمدرضا Ùˆ مقامات عاليرتبه توسط سيا بود. جريان از اين قرار بود كه سÙارت آمريكا (سÙير يا رئيس «سيا»ي سÙارت، يادم نيست) به اطلاع Ù…Øمدرضا رساند كه تلÙنهايي كه استÙاده ميكنيد مطمئن نيست Ùˆ امكان استراق سمع خيلي زياد است Ùˆ پيشنهاد كردند كه يك كابل 10 شمارهاي بكشند كه از مراكز تلÙÙ† خودكار عبور نكند، بلكه مستقيماَ به Ù…Øلهاي موردنظر وصل شود. Ù…Øمدرضا مواÙقت كرد Ùˆ آمريكاييها تلÙنها را كشيدند كه به «تلÙÙ† قرمز» معرو٠شد. در كنار هر دستگاه ليست مقاماتي كه از اين تلÙÙ† استÙاده ميكردند Ùˆ شماره آنها قرار داشت. مقاماتي كه از «تلÙÙ† قرمز» استÙاده ميكردند عبارت بودند از: Ù…Øمدرضا، وزير دربار، نخستوزير، Ùرمانده گارد، رئيس ستاد ارتش، رئيس اداره دوم ارتش، رئيس ساواك، Ùرمانده ژاندارمري، رئيس شهرباني Ùˆ رئيس «دÙتر ويژه اطلاعات» (من). من مطلع بودم كه يك تلÙÙ† قرمز هم در سÙارت آمريكاست Ùˆ هر 10 شماره را استراق سمع ميكند. آمريكاييها بي خود به موضوعي تا اين Øد علاقمند نميشوند، مگر اينكه از آن Ù†Ùع كامل ببرند. پس، كليه مكالمات تلÙنهاي قرمز در سÙارت آمريكا روي نوار ضبط ميشد Ùˆ آمريكا بر كليه مسائل درجه اول مملكتي نظارت ميكرد. زماني سرلشكر نجاتي، اÙسر دÙتر، اجازه خواست كه از تلÙÙ† قرمز استÙاده شود. Ú¯Ùتم: به هيچوجه! استÙاده نشد Ùˆ Ùقط در دÙتر ويژه هم استÙاده نشد.(24)*
*تØريكات آمريكا در خصوص مرجعيت پس از مرØوم بروجردي
روزي آقاي كوهپايي به من Ú¯Ùت كه كنسولگري آمريكا در اصÙهان، او را ميخواهند؛ پسر ايشان هم كه در آمريكا تØصيل ميكرد Ùˆ تازه تØصيلاتش تمام شده بود Ùˆ انگليسي ميدانست، نقش مترجم را براي ايشان داشت؛ Ùˆ ميپرسند كه شما شهريه را به Ú†Ù‡ كسي خواهيد داد؟ جواب ميدهد بايد صبر كنيم ببينيم Ú†Ù‡ كسي مرجع ميشود، تا شهريه را بدهيم به او.
يادآوري اين مطلب سودمند است كه پيش از اين واقعه امام مدتي اصÙهان بودند Ùˆ آقاي كوهپايي با ايشان رابطه پيدا كرده بود Ùˆ خلاصه امام را پسنديده بود كه همين هم شايد از چشم آنها مخÙÙŠ نبود؛ در هر صورت، او چنين پاسخي به آنها داده بود؛ اما قانع نشده بودند Ùˆ Ú¯Ùته بودند: «شما در جريان Ùوت آقاي بروجردي، در عراق بوديد. از آنجا تلگرا٠كرديد كه شهريه را به اسم آقاي Øكيم بدهند. پس اين طور نيست كه صبر كنيد Ùˆ شهريه را به هر كس رئيس شد بدهيد.» از اين برخورد Ùˆ Ú¯Ùت Ùˆ Ú¯Ùˆ به خوبي روشن ميشود كه در زمان رژيم پهلوي سÙارت آمريكا تا Ú†Ù‡ مسائل داخلي ايران را زيرنظر داشت.(25)*
*انقلاب سÙيد آمريكايي
سرانجام به دنبال مساÙرت شاه در 21 Ùروردين 1341 به آمريكا، مقامات آمريكايي متقاعد شدند كه اصلاØات موردنظر آنان كه چند ماه بعد با سر Ùˆ صداي Ùراوان به عنوان «انقلاب سÙيد» اعلام گرديد، به دست خود شاه بايد اجرا شود.
به دنبال اين بند Ùˆ بست سياسي علي اميني از صØنه خارج ميشود Ùˆ به جاي او اميراسدالله كه در اين مرØله در كنار شاه Ùˆ براي ØÙظ تاج Ùˆ تخت او تلاش زيادي كرده بود به نخستوزيري ميرسد.(26)*
پي نويس ها:
*1ـ گلشائيان، عباسقلي، خاطرات من يا گذشتهها و انديشههاي زندگي، چاپ اول، تهران، انتشارات اينشتين، 1377، جلد 1، ص 75.
*2ـ گلشائيان، همان، صص 63 و 64.
*3ـ گلشائيان، همان، ص 154.
*4ـ گلشائيان، همان، ص 718.
*5ـ هوشنگ مهدوي، عبدالرضا، سياست خارجي ايران در دوره پهلوي (1357ـ1300)، چاپ سوم، نشر البرز، 1375، صص 88 و 89.
*6Ù€ تÙرشي، مجيد، گزارشهاي Ù…Øرمانه شهرباني (1326Ù€1324)ØŒ چاپ اول، سازمان اسناد ملي ايران، 1371ØŒ جلد دوم، ص Ù†ÙÙ‡.
*7ـ هوشنگ مهدوي، همان، صص 116 و 117.
*8Ù€ تÙرشي، همان، ص 328.
*9Ù€ تÙرشي، همان، ص 339.
*10Ù€ معتضد، خسرو، ناكامان كاخ سعدآباد، چاپ دوم، تهران، انتشارات زرين، 1375ØŒ جلد دوم، صÙØÙ‡ 837.
*11Ù€ لاينگ، مارگارت، مصاØبه با شاه، ترجمه: اردشير روشنگر، چاپ اول، تهران، نشر البرز، 1371ØŒ ص 186.
*12ـ گلشائيان، همان، صص 957 و 958.
*13Ù€ هويدا، Ùريدون، سقوط شاه، ترجمه: Ø.ا. مهران، چاپ سوم، تهران، انتشارات اطلاعات، 1365ØŒ ص 131.
*14Ù€ اسÙندياري بختياري، ثريا، كاخ تنهايي، ترجمه: اميرهوشنگ كاوسي، چاپ سوم، تهران، نشر البرز، 1371ØŒ ص 215.
*15Ù€ نجاتي، غلامرضا، ماجراي كودتاي سرلشكر قرني، چاپ اول، تهران، موسسه خدمات Ùرهنگي رسا، 1373ØŒ ص 17.
*16ـ نجاتي، همان، ص 49.
*17ـ سوليوان، همان، ص 74.
*18Ù€ روØاني، Ùخر، اهرمهاي سقوط شاه Ùˆ پيروزي انقلاب اسلامي، چاپ اول، نشر بليغ، 1370ØŒ جلد اول٠ص 266.
*19Ù€ روØاني، همان، ص 262.
*20Ù€ Ùردوست، Øسين، ظهور Ùˆ سقوط سلطنت پهلوي، چاپ هشتم، تهران، انتشارات اطلاعات، 1374ØŒ ص 382.
*21ـ لاينگ، همان، ص 209.
*22Ù€ Ùردوست، همان، ص 409.
*23Ù€ Ùردوست، همان، ص 338.
*24Ù€ Ùردوست، همان، صص 335 Ùˆ 336.
*25Ù€ هاشمي، Ù…Øسن، هاشمي رÙسنجاني دوران مبارزه، چاپ اول، تهران، دÙتر نشر معار٠انقلاب، 1376ØŒ جلد اول، ص 117.
*26Ù€ اختريان، Ù…Øمد، نقش اميرعباس هويدا در تØولات سياسي اجتماعي ايران (بهمن 43 Ù€ مرداد 56) چاپ اول، انتشارات علمي، 1375ØŒ ص 31.