در پاسخ به اين سؤال عده‌اي به صورت مبالغه‌آميزي از برقراري رابطه Øمايت كرده Ùˆ راه ØÙ„ همه مشكلات ايران به خصوص مشكلات اقتصادي را در برقراري مجدد رابطه ديده‌اند. عده‌اي ديگر با اشاره به اصول Ùˆ آرمان‌هاي انقلاب اسلامي Ùˆ ماهيت ضد استكباري جمهوري اسلامي ايران ØŒ انتهاي جاده ارتباط Ùˆ همكاري ميان دو كشور را بن‌بست مي‌بينند. در اين ميان نظر سوم Ùˆ معتدل‌تري هم وجود دارد كه اصل رابطه را به كلي Ù†ÙÙŠ نمي‌كند بلكه بر هد٠برقراري رابطه Ùˆ چگونگي آن تأكيد دارد.
ماهيت روابط هر Ú†Ù‡ باشد ØŒ راي هر دو كشور شايسته پژوهش است. در تØقيق Øاضر سعي شده با شناسايي موانع تأثيرگذار در روند بهبود روابط ايران Ùˆ آمريكا، سياستمداران Ùˆ دولتمردان ايران را در Ùهم هر Ú†Ù‡ بهتر Ùˆ برنامه ريزي صØÙŠØ‌تر ياري رساند.
لازم به ذكر است كه Øجم مقالات ØŒ تØقيقات Ùˆ مطالعات انجام شده در ايران در خصوص رابطه آمريكا بسيار اندك است Ùˆ آنچه در زمينه رابطه با آمريكا در ايران مورد بØØ« قرار گرÙته، اغلب با نگرش سياسي همراه بوده به گونه‌اي كه شايد بتوان Ú¯Ùت كه بسياري از آنها Ùاقد پشتوانه عملي مستدلي است.
ايدئولوژيك عمل كردن هر دو كشور
با پيروزي انقلاب اسلامي نزاع ايران Ùˆ امريكا ØŒ خواسته يا ناخواسته رنگ Ùˆ بوي ايدئولوژيك به خود گرÙته است. چرا كه در اين تقابل، ايران پرچمدار ايدئولوژي اسلامي و‌آرمان‌هاي انقلاب اسلامي است Ùˆ آمريكا نيز پرچم‌دار ايدئولوژي ليبرال دموكراسي Ùˆ سكولاريسم است. شكست يكي از آنها به معناي شكست سياسي يا اقتصادي يك شكور تلقي خواهد شد، بلكه به منزله شكست ايدئولوژي ملت‌هايي خواهد بود كه در يك سو مقاومت در برابر زيادخواهي Ùˆ استكبار را ممكن ياÙته‌اند Ùˆ در سوي ديگر مستكبران Ùˆ Ùرعونيان قرار دارند كه براي سلطه Ùراگير ايدئولوژي Ùˆ ارزش‌ها Ùˆ خواست خود به هر وسيله‌اي متوسل مي‌شوند. اين تÙاوت Ùˆ يا تضاد ايدئولوژيك در عرصه‌هاي گوناگون همچون سياست خارجي Ùˆ سياست بين‌المللي نمود ياÙته Ùˆ ايران Ùˆ آمريكا را در دو نقطه مقابل از طي٠موجود قرار دادن است. در Øالي كه ايران معتقد به استقلال كشورها Ùˆ شكل‌گيري نظامي عادلانه Ùˆ Ù†ÙÙŠ سلطه‌طلبي Ùˆ سلطه‌پذيري Ùˆ برقراري سازگاري مبتني بر ØµÙ„Ø Ùˆ امنيت Ùˆ عدالت در صØنه بين‌المللي است، آمريكا به دنبال Øاكميت دموكراسي آمريكايي Ùˆ هژموني ( سلطه) خود در جهان است.
Ùروپاشي شوروي Ùˆ به دنبال آن نظام دو قطبي، غرور ناشي از اØساس پيروزي امريكا، اين كشور را به يك جانبه‌گرايي ومداخله‌گرايي بيشتر سوق داده به گونه‌اي كه براي رسيدن به مقصود خود از ابزار نرم Ùˆ دموكراتيك Ùˆ بنابر شرايط از ابزار سخت Ùˆ زور استÙاده مي‌كند. آنها به دنبال اجراي Ø·Ø±Ø Ù†Ø¸Ù… نوين جهاني به رهبري امريكا هستند. در اين Ø·Ø±Ø (امريكا به عنوان تنها ابرقدرت باقيمانده پاي‌بند به هيچ قاعده Ù…Øدوديت‌زايي نيست Ùˆ بي‌پرده خواهان تسليم بازيگران منطقه‌اي Ùˆ بين‌المللي مي‌باشد. با اين وص٠برخورد امريكا با اييران امري غير منتظره نخواهد بود Ùˆ طبيعي است كه ايران از نظر امريكا ياغي Ùˆ Ù…Øور شرارت خوانده شود Ùˆ دليل آن هم تجاوزگري ايران نيست بلكه صرÙا به اين دليل است كه ايران از نظم جهاني تك قطبي پيروي نمي‌كند). (1)
خلاصه آنكه مانع اصلي عدم بهبود روابط ايران Ùˆ آمريكا، رÙتار استكباري امريكا Ùˆ استكبار‌ستيزي ايران است. هر يك از اين دو كشور نيز اين رÙتار را در چارچوب ايدئولوژيك Ùˆ ماهيت Øكومت خود قرار داده است. لذا مادامي كه هر يك از طرÙين، تغيير رÙتار خود را به منزل تØول در ايدئولوژي Ùˆ ماهيت خود مي‌داند، نه تنها رابطه بلكه هرگونه مذاكره بي‌نتيجه مي‌ماند. تأثيرگذاري منÙÙŠ سازمان‌هاي بهيودي بر تصميم‌گيران Ùˆ تصميم‌سازان عرصه سياست خارجي آمريكا.
سياست خارجي امريكا مانند هر كشور ديگري تØت تأثير ونÙوذ برخي عوامل قرار دارد. در Øال Øاضر در قوه مجريه Ø› وزارت امور خارجه ØŒ پنتاگون Ùˆ ستاد مشورتي رياست جمهوري Ø› Ùˆ در قوه مقننه كنگره ( مجلس نمايندگان Ùˆ سنا) از مهمترين عوامل دولتي مؤثر در سياست خارجي هستند. در كنار آن، عوامل مهم ديگري همچون لابي‌ها Ù€ Ùˆ در خصوص ايران لابي‌هاي يهودي به ويژه ايپاك Ùˆ لابي Ù†Ùت Ù€ Ù…Øققان، روشنÙكران ØŒ مراكز مطالعاتي Ùˆ تØقيقاتي مانند شوراي روابط خارجي آمريكا ØŒ مؤسسه واشنگتن ØŒ رسانه‌ها Ùˆ بالاخره اÙكار عمومي داريا نقش قابل توجهي در جهت دهي به سياست خارجي امريكا مي‌باشند. هر يك از عوامل Ùوق ØŒ عموما داراي نقش‌ها Ùˆ يا جهت گيري‌ها Ùˆ اثر‌گذاري‌هاي مخصوص به خود هستند.
از بين عوامل گوناگون تأثير سازمان‌هاي يهودي در شكل‌گيري سياست‌هاي امريكا در قبال ايران بسيار Øائز اهميت است نقش ايپك(AIPAC) به عنوان بزرگترين لابي يهودي در امريكا در تهيه طرØ‌ها Ùˆ گزارش‌هاي علمي Ùˆ كاربردي عليه ايران Ùˆ رايزني Ùˆ مذاكره يا به عبارت بهتر لابي با مقامات مختل٠به منظور جلب نظر آنها بسيار زياد است. اين لابي صهيونيستي در انتخابات نمايندگان مجلسين Ùˆ رياست جمهوري امريكا نقش تعيين كننده‌اي ايÙا مي‌كند Ùˆ با انتشار خبرنامه، گاهنامه Ùˆ گزارش‌هاي ويژه مرتيا نمايندگان Ùˆ سياست‌گذاران امريكا را در جريان مسائل ايران قرار مي‌دهد Ùˆ بدين طريق مواضع خصمانه خود نسبت به ايران را به خوانندگان القاء مي‌كند.
همچنين نقش روزنامه‌هاي متمايل به جامعه ÙŠ يهودي : همچون نيويورك تايمز، واشنگتن پست، نيوزويك در تهييچ اÙكار عمومي Ùˆ نقش مراكز مطالعاتي وابسته همچون مؤسسه مطالعات خاور نزديك واشنگتن Ùˆ شخصيت‌هاي يهودي همچون ايندايك ØŒ كسينجر Ùˆ مورÙÙŠ در صØنه‌ي سياست Ùˆ Øكومت آ«ريكا ØŒ از نمونه‌هاي مثال زدني مي‌باشند) (2)
بنابراين با وجود مجموعه‌اي از سازمان‌ها ØŒ مراكز Ùˆ شخصيت‌هاي ذي Ù†Ùوذ يهودي مؤثر در اÙكار عمومي Ùˆ جامعه سياسي امريكا در برابر Ùقدان كوچكترين تشكل هم سو با نظام جمهوري اسلامي ايران در اين كشور Ùˆ با وجود تقابل شديد جمهوري اسلامي ايران با رژيم صهيونيستي ØŒ كشورمان را در برابر مموعه‌اي مؤثر از تصميم‌سازمان مخال٠در امريكا قرار داده است.
جاي تعجب نيست كه كلينتون دستورالعمل مربوط به تØريم همه جانبه ايران را در كنÙرانس ساليانه كنگره جهاني يهوديان Ùˆ در Øالي كه كلاه ويژه يهوديان را بر سر داشت، اعلام كرد. (2) پس از كلينتون جمهوري‌خواهان هم مواضعي مشابه او Ùˆ Øتي شديدتر از وي در برابر ايران اتخاذ كردند، كه ثابت مي‌كند مقابله با ايران سياست هر دو Øزب است.
كنگره به علت ماهيت Ùˆ ويژگي‌هاي آن Ùˆ وابستگي به آراء مردم بيشتر تابع جريانات زودگذر Ùˆ هيجانات سياسي است. اقدامات كنگره تØت تأثير Ù†Ùوذ جامعه يهودي Ùˆ ديدگاه‌هاي كارشناسان Ùˆ متخصصان امريكايي كه در كميته‌ي Ùرعي روابط خارجي مجالس نمايندگان Ùˆ سنا، نمايندگان را توجيه مي‌كنند، قرار دارد.
همچنين هر نماينده‌اي براي جلب Øمايت Øوزه انتخابي خود Øمله به ايران را ضروري مي‌داند Ùˆ امروزه هيچ كس جرأت ندارد با دÙاع از ايران آينده‌ سياسي Ùˆ اجتماعي خود را به خطر اندازد. اين مسائل سبب شده كنگره در خصوص مسائل اران خصوصا در دهه‌هاي اخير به شكل تصويب قوانين عليه جمهوري اسلامي موضع‌گيري نمايد. به ويژه زماني كه كنگره در اختيار يك Øزب Ùˆ قوه مجريه در اختيار Øزب ديگر مي‌باشد، رقابت سياسي داخلي براي جذب كمك‌هاي مالي يهوديان Ùˆ پيروزي در انتخابات آتي سبب دامن‌زدن به اين موضع‌گيري‌ها مي‌شود.
عامل ديگر اثر گذار در سياست خارجي امريكا مراكز دانشگاهي Ùˆ پژوهشي هستند. به طور خلاصه مي‌توان Ú¯Ùت در مراكز دانشگاهي Ùˆ پژوهشي امريكا دو گرايش كلي وجود دارد: گرايش اول مربوط به اÙرادي است كه به ريشه‌يابي روابط خصمانه ايران Ùˆ امريكا بپردازند Ùˆ آن را ناشي از سوءظن طرÙين به يكديگر مي‌دانند . آنان براي ØÙ„ مشكلات موجود در روابط دو كشور روش Ú¯Ùتگو را توصيه مي‌كنند . بيشتر صاØب‌نظران ايراني مقيم امريكا Ùˆ برخي از ايران شناسان امريكايي همچون جيمز بيل، گراهام Ùولر ØŒ ريچارد كاتم Ùˆ گري سيك چنين گرايشي دارند.
گرايش دوم مربوط به كساني است كه تنها مناÙع اسراييل را در نظر دارند Ùˆ جمهوري اسلامي ايران را براي مناÙع اسراييل مضر مي‌دانند. آنان از تشديد تØريم‌هاي امريا عليه ايران Ùˆ Øتي گاهي از سرنگوني نظام جمهوري اسلماي ايران صØبت مي‌كنند. به هر روي امروزه Ùˆ غالب در امريكا به مراد دارندگان گرايش اخير است.
عامل ديگر اÙكار عمومي امريكا است كه سخت متأثر از رسانه‌هاي خبري تØت كنترل يهودي‌ها است ØŒ سيماي مطلوبي از ايران ندارد. اÙكار عمومي امريكا كه نسبت به مسائل خارجي Ùˆ سياست خارجي كشورشان كمتر Øساس بوده، عموما در برابر برخي از كشورها از جمله ايران Ùˆ عراق واكنش‌هاي منÙÙŠ از خود نشان مي‌دهد. (براي مثال در نظر سنجي شوراي روابط خارجي شيكاگو كه در سال 1998 انجام گرÙت؛ امريكايي‌ها در برابر اين سؤال كه بيشترين تمايل Ùˆ دوستي را به Ú†Ù‡ كشوري ابراز مي‌نمايند، كانادا را در صدر Ùˆ عراق را در پايين‌ترين رده (كشور بيست Ùˆ پنجم) قرار دادند Ùˆ ايران تنها يك رده بالاتر از عراق بود) (4).
تقابل بر سر موضوعاتي همچون:
آبراه بين‌المللي خليج Ùارس در منطقه خاورميانه به دليل وجود ذخاير عظيم «نÙت Ùˆ گاز» Ùˆ موقعيت ژئوپوليتيكي آن همواره مورد توجه به قدرت‌هاي بزرگ جهان بوده است. خاورميانه كه به هارتلند اوراسيا Ùˆ نقطه تعادل ژئوپوليتيك دنيا معرو٠است ØŒ Ù…ØÙ„ تلاقي مناÙع كشورهاي منطقه Ùˆ قدرت‌هاي بزرگ جهان مي‌باشد.
در اين ميان جمهوري اسلامي ايران به دليل موقعيت Øساس آن در منطقه از نقش Ù…Øوري برخوردار است Ùˆ چند موضوع همواره نقش چالش‌زا در روابط ايران Ùˆ آمريكا بازي كرده است.
1Ù€ مسئله Ùلسطين Ùˆ تقابل ايران با رژيم اسرائيل
ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÙŠØ§Ù†Ù‡ همواره يكي از دغدغه‌هاي اصلي سياست خارجي امريكا بوده كه در صورت برقراري آرامش در منطقه Ùˆ پذيرش مشروعيت اسراييل از سوي كشورهاي اسلامي Ùˆ عرب منطقه Ùˆ تثبيت آن، بسياري از اين دغدغه‌ها به ويژه‌نگراني از بروز تضادها Ùˆ نابهنجاري‌ها Ùˆ رÙتارهاي دو گانه در سياست خارجي امريكا به مقدار قابل ملاØظه‌اي كاهش خواهد ياÙت. تلاش امريكا براي تØميل رژيم اسراييل به مردم Ùلسطين Ùˆ كشورهاي منطقه Ùˆ از سوي ديگر Øمايت مداوم ايران از گروه‌هاي Ùلسطيني Ùˆ مقاومت در برابر زياده خواهي اسراييل ØŒ يكي از عوامل اصلي تضاد جمهوري اسلامي ايران با سياست‌هاي خاورميانه‌اي امريكا به شمار مي‌رود. چرا كه مقاومت ايران در دو دهه گذشته سبب در تنگنا واقع شدن دولت‌هاي عربي Ùˆ تقويت Ùˆ اÙزايش مبارزات گروه‌هاي اسلامي Ùلسطيني همچون Øماس Ùˆ شكل‌گيري انتÙاضه شده است.
2Ù€ ظهور يك قدرت منطقه‌اي در خليج Ùارس
مهم‌تر از مسئله Ùلسطين ØŒ مسأله Ùقدان تمايل امريكا به ظهور Ùˆ بروز يك قدرت منطقه‌اي مؤثر Ùˆ كارا در يكي از Øساس‌ترين مناطق جهان است. امريكا همواره خواهان استيلا Ùˆ برتري امريكا در نقاط استراتژيك جهان بوده، تا بدين طريق موقعيت رهبري خود در جهان را ØÙظ كند.
موقعيت استراتژيك ايران Ùˆ قرارگيري آن در ميان انبار بزرگ انرژي كه Øدود 70% ذخاير انرژي جهان را در اختيار دارد، از نظر امريكا يك تهديد تلقي مي‌شود Ùˆ مخالÙت Ùˆ تلاش براي جلوگيري از ظهور يك قدرت منطقه‌آي مؤثر مانند ايران همواره يكي از اهدا٠و برنامه‌هاي اساسي آنها بوده است. به خصوص كه ماهيت Ùˆ ويژگي‌هاي جمهوري اسلامي ايران نيز اين جهت‌گيري را تشديد كرده است.
كنت تيمرمن كارشناس مسائل ايران طي مقاله‌اي در نيويورك تايمز مي‌نويسد: (اگر ايران تØريم نشود، به مسير اصلي صادرات Ù†Ùت Ùˆ گاز درياي خزر به بازارهاي جهاني تبديل خواهد شد Ùˆ ظر٠مدت ده سال در آمد ناشي از توليد انرژي خود را دو برابر خواهد كرد ØŒ ضمن اينكه مشروعيت Ùˆ اقتدار بيشتري پيدا خواهد كرد. با لغو تØريم‌ها ØŒ عملا ما ابرقدرت شدن ايران در منطقه را تضمين مي‌كنيم). (5)
3ـ تأثيرات انقلاب اسلامي و بويژه موضوع الگو شدن ايران
امواج بيداري اسلامي در طي دو قرن مبارزه اولين شكل كمال ياÙته خود را به صورت پيروزي انقلاب اسلامي در ايران در سال 1979 Ù… (1357 ه‌.Ø´) به نتيجه رسانيد . تأثير اين انقلاب به مراتب Ùراتر از موÙقيت يك ملت در كسب استقلال ملي است Ùˆ در Øقيقت ايران را به نقطه اميد مسلمانان Ùˆ آزادي‌خواهان جهان در مبارزه با استكبار تبديل كرده است. ظهور اين انقلاب نقطه عطÙÙŠ در تاريخ روابط ايران Ùˆ امريكا Ùˆ پايان تمام روابط Ùˆ مناسبات سلطه‌گرانه آن كشور با ايران به شمار مي‌رود.
تØول اساسي Ùˆ بنيادين در سياست خارجي ايران ØŒ ضربه‌اي به مناÙع Ùˆ هدÙ‌هاي Øياتي آمريكا در Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡ Ùˆ جهان وارد نمود. به گونه‌اي كه امروزه آمريكايي‌ها، ايران را به عنوان كانون بØران Ùˆ مشاهير تØول سياسي ØŒ اجتماعي Ùˆ Ùرهنگي عميق در Ø³Ø·Ø Ø®Ù„ÙŠØ¬ Ùارس ØŒ خاورميانه Ùˆ جهان اسلام تلقي مي‌كنند. به خصوص كه جمهوري اسلامي ايران اداره يك Øكومت ديني Ùˆ يك Øكومت مستقل مردمي را تجربه مي‌كند. اصرار بر مشي مستقل Ùˆ عدم وابستگي به ابرقدرت‌هاي جهان، عناد Ùˆ دشمني سلطه‌طلبان Ùˆ زياده‌خواهان را برانگيخته است. به اقرار غالب صاØب‌نظران، اگر هسته مقاومتي در هر نقطه از جهان اسلام شكل گرÙته Ùˆ براي سلطه‌طلبي امريكا Ùˆ متØدينش مشكل ايجاد كرده، با الهام از انقلاب اسلامي ايران بوده است Ùˆ اگر امريكا بتواند بنيادگرايان اسلامي را متقاعد سازد كه الگوي Øكومت اسلامي مي‌توان اداره كشور را ندارد Ùˆ ناگزير از همكاري با قطب سرمايه‌داري است، در اين صورت تا Øدود زياد تب Ùˆ تاب جنبش‌هاي آزادي‌بخش Ùˆ اصول‌گرا كه به تأسي از انقلاب اسلامي در برابر قدرت‌هاي برتر قد علم كرده‌اند، Ùروكش خواهد كرد.
گراهام اي. Ùولر در اين زمينه بر اين باور است كه (روند مصالØÙ‡ Ùˆ سازش با نخستين Øكومت اسلامي Ù€ انقلابي جهان از اهميت نمادين، سياسي ØŒ روانشناختي بسياري براي روابط آينده ايالات متØده با ساير نهضت‌ها Ùˆ Øكومت‌هاي اسلام‌گراي جهان برخوردار است. وقتي كه بتوان اØساس دو جانبه‌اي از اعتماد Ùˆ اطمينان در اين روابط به وجود آورد، با بسياري از بن‌بست‌هاي عقيدتي عميق Ùعلي در روند ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÙŠØ§Ù†Ù‡ØŒ سلاØ‌هاي استراتژيك Ùˆ Ùعاليت‌هاي تروريستي نيز مي‌توان برخورد كرد. از بين رÙتن اين تقابل سياسي Ùˆ روانشناختي ØŒ ØÙ„ Ùˆ Ùصل ساير مسائل عمده را نيز به همراه خواهد داشت. (6)
لازم به ذكر است كه طيÙÙŠ از موضوعات تعامل Ù…Øور ميان امريكا Ùˆ ايران وجود دارد Ùˆ هر دو كشور نسبت به موضوعاتي همچون درياي خزر Ùˆ خطوط انتقال انرژي از ايران، ثبات منطقه خليج Ùارس Ùˆ تأمين امنيت انرژي، مسأله عراق Ùˆ اÙغانستان Ùˆ بازارهاي داخلي ايران داراي مناÙع مشترك هستند. اما چون (مجموعه موضوعات تعامل Ù…Øور بيشتر در Øوزه Ùرصت‌هاي امريكا قرار گرÙته است Ùˆ ناديده گرÙتن برخي از اين Ùرصت‌ها با توجه به ظرÙيت‌ Ùˆ قدرت ايالات متØده امكان‌پذير است Ùˆ از سوي ديگر مجموعه موضوعات تقابل Ù…Øور در Øوزه تهديدهاي امريكا قرار گرÙته ØŒ مناÙع Øياتي امريكا را تهديد مي‌كند).(7) لذا روابط ايران Ùˆ امريكا بيشتر تØت تأثير موضوعات تقابل Ù…Øور است.
كارنامه يا سابقه مواضع امريكا در قبال جمهوري اسلامي ايران
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، جمهوري اسلامي ايران در راه رسيدن به استقلال سياسي Ùˆ تØقق سياست نه شرقي Ùˆ نه غربي رشته‌هاي وابستگي خود رايكي پس از ديگري پاره كرد. (ايران با خارج شدن از پيمان نظامي سنتو Ùˆ پيوستن به جنبش عدم تعهد Ùˆ قطع رابطه با اسراييل Ùˆ لغو قراردادهاي دو جانبه با امريكا توازن قوا در منطقه را بر هم زد Ùˆ خود را به عنوان Øكومت جديد مبتني به ايدئولوژي اسلامي در صØنه معرÙÙŠ كرد. (8)
اين امر سبب شد كه امريكاييان مناÙع Øياتي خود در منطقه را مورد تهديد بيÙتد Ùˆ براي ØÙظ اين مناÙع Ùˆ كنترل بازتاب اين انقلاب اقدامات گوناگوني را انجام دهند. از جمله اين اقدامات ايجاد ناآرامي Ùˆ هرج Ùˆ مرج Ùˆ Øمايت از Ùعاليت‌هاي ضد انقلاب در ايران ØŒ خصوصا در استان‌هاي سيستا Ù† Ùˆ بلوچستان Ùˆ كردستان بود. در نهايت اجازه اقامت به شاه مانند شعله‌اي اØساسات ضد امريكايي را شعله‌ور ساخت Ùˆ سÙارت امريكا در تهران اشغال شد. امريكا نيز به بهانه اشغال سÙارت خود روابط خود با تهران را قطع كرد Ùˆ كارتر ( رييس جمهور وقت امريكا) با اقداماتي همچون تØريم اقتصادي ايران ØŒ مسدود كردن دارايي‌هاي ايران Ùˆ عمليات طبس به مقابله با ايران پرداخت.
بعد از كارتر، ريگان نيز سعي در تضعي٠و Øتي براندازي جمهوري اسلامي ايران نمود. در اواخر رياست جمهوري او Ùˆ در سال‌هاي پاياني جنگ (سال 1366) ØŒ امريكا نقش Ùعال‌تري در جنگ ايÙا نمود Ùˆ در مواردي مانند جمله به سكوهاي Ù†Ùتي ايران Ùˆ Øمله به كشتي تداركاتي ايران مستقيما با ايران وارد جنگ شد، تا جايي كه در اواخر جنگ يك هواپيماي غير نظامي ايرباس ايران را در خليج Ùارس مورد Øمله موشكي قرار دادند.
در زمان جورج بوش (پدر) نيز دولت امريكا جهت تداوم Øضور خود در منطقه، به Ùروش تسليØات به كشورهاي عربي Ùˆ ايجاد پايگاه در منطقه پرداخت Ùˆ با تبليغات وسيع، ايران را به Øمايت از تروريسم Ùˆ داشتن Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ كشتار جمعي متهم نمود.
با روي كار آمدن كلينتون ØŒ موضع‌گيري‌هاي خصمانه امريكا عليه جمهوري اسلامي ايران نه تنها تغيير نكرد، بلكه ابعاد جديدتري به خود گرÙت. امريكا همچنان ادعاهاي گذشته خود مبني بر تلاش ايران در جهت دستيابي به سلاØ‌هاي كشتار جمعي Ùˆ هسته‌اي ØŒ Øمايت از تروريسم بين‌الملل، مخالÙت با ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÙŠØ§Ù†Ù‡ Ùˆ نقض Øقوق بشر از سوي ايران را ادامه داد Ùˆ با سياست مهار دو جانبه سعي در تشديد تØريم‌ها عليه ايران نمود.
در مجموع مواضع Ùˆ سياست آمريكا در طول 25 سال گذشته دوباره ايران همواره خصمانه Ùˆ مبتني بر دشمني آشكار بوده Ùˆ هنوز نيز اين دشمني همچنان ادامه دارد Ùˆ تغيير Ù…Øسوسي در مواضع امريكا نسبت به ايران مشاهده نمي‌شود. آنها با استÙاده از هر Ùرصتي از جمله متهم نمودن ايران به تلاش براي توليد سلاØ‌هاي هسته‌اي از گسترش همكاري‌اي سياسي Ùˆ تجاري ايران با كشورهاي ديگر جلوگيري مي‌كنند. جالب اينكه همزمان با اقدامات مزبور ØŒ امريكايي‌ها به طور معمول اين موضوع را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€ŒÙƒÙ†Ù†Ø¯ كه ايران پيشنهادهاي مذاكره Ùˆ برقراري رابطه را رد مي‌كند. عدم Øسن نيت Ùˆ پيش شرط‌هاي امريكا براي مذاكره
ميان ايران Ùˆ امريكا ديواري از بي‌اعتمادي وجود دارد كه مسئول ايجادش امريكاست. امريكا با انجام كودتاي 28 مرداد 1332 به چپاول Ùˆ غارت ثروت‌هاي ملي ايران Ùˆ Øمايت زاØكومت ديكتاتوري شاه پرداخته است. بعد از انقلاب نيز با Øمله به طبس، اعمال سياست مهار دو جانبه Ùˆ قانون داماتو Ùˆ Øركت در مسير سياست‌هاي براندازانه، ديوار بي‌اعتمادي را بلندتر Ùˆ سخت‌تر كرده است.
عقلانيت سياسي Ùˆ تاريخ روابط Ùˆ مناسبات بين‌المللي Øكم مي‌كند كه در صورتي كه امريكا‌ خواهان مذاكره Ùˆ برقراري رابطه با جمهوري اسلامي ايران است، مواضعش را Ø´Ùا٠و روشن‌ بيان نموده Ùˆ گام‌هاي مؤثري براي از ميان برداشتن اين ديوار بي‌اعتمادي بردارد. امريكا در اين رابطه ابتدا بايد سياست‌هاي خصومت‌آميز عليه ايران از جمله تØريم Ùˆ تهديد را پايان دهد Ùˆ با بازگرداندن اموال Ùˆ دارايي‌هاي بلوكه شده باقيمانده، زمينه‌هاي مذاكره را Ùراهم كند.
اما رÙتار سياسي دولتمردان امريكا Ùˆ نخبگان سياسي نشان مي‌دهد كه نه تنها صداقت در اظهارات آنها ديده نميشود بلكه آنها به دنبال تغيير كلي در جهت‌گيري سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران (استØاله) Ùˆ يا تغيير رژيم ايران هستند.
جيمز ولزي، رييس سابق سيا و مشاور بوش در اين رابطه مي‌گويد: (تغيير رژيم ايران بايد ريشه‌اي صورت گيرد، چه آرام و تدريجي و چه راديكال و سريع). (9)
بنابراين چگونه مي‌توان با كسي كه به دنبال تغيير نظام است، بر سر ميز مذاكره نشست؟!
از سوي ديگر امريكا همواره به مذاكره با ايران در قالب چند پيش شرط عمده نگريسته است كه عمل به آنها نيازمند تغيير كلي سياست خارجي ايران در عرصه‌هاي داخلي و منطقه‌اي و بين‌المللي است. اين پيش شرط‌ها عبارتند از:
1. عدم Øمايت از تروريسم: منظور امريكا از تروريسم گروه‌هاي مبارزي همچون Øماس Ùˆ Øزب‌الله است، در Øالي كه خود امريكا به همه امكانات از اسراييل Øمايت مي‌كند.
2. دست برداشتن از ساخت سلاØ‌هاي كشتار جمعي Ùˆ انرژي هسته‌اي.
3. رعايت Øقوق بشر: منظور امريكا از اين شرط عدم اجراي قوانين جزايي اسلام است
4. برقراري دموكراسي: در Øالي كه ايران مردم‌سالاري‌ترين كشور است امريكا خواهان برقراري دموكراسي امريكايي Ùˆ ليبرالي است كه Øكومت در آن ماهيت اسلامي نداشته باشد.
5. به رسميت شناختن رژيم اسراييل (10)
عدم Øسن نيت امريكا در مسئله مذاكره را مي‌توان در سخنان مقامات امريكايي همچون ادوارد شرلي، يكي از مقامات سابق سازمان سيا ØŒ نيز مشاهده كرد. او مي‌گويد (اگر ايراني‌ها آن قدر بي‌اØتياط باشند كه بخواهند پيشنهاد گشودن باب مذاكره را بدهند، ما بايد با تمام وجود از اين پيشنهاد استقبال كنيم. (11)
همچنين جÙري كمپ، رييس برنامه‌هاي راهبردي منطقه‌اي در مركز مطالعات نيكسون ØŒ با اشاره به اينكه ظاهرا مقامات ايراني به نقشه امريكا پي برده‌اند. مي‌گويد: (قاعدتا آنها [مقامات ايراني] هم مي‌دانند كه ما مي‌خواهيم مثل برخورد نتانياهو با عرÙات، با Ùهرستي از موضوعات سلاØ‌هاي اتمي، تروريسم Ùˆ ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÙŠØ§Ù†Ù‡ وارد اتاق مذاكره شويم Ùˆ ايراني‌ها اين را نمي‌پذيرند). (12)
نتيجه‌گيري:
رابطه در عر٠بين‌المللي يعني معامله، در معامله طبعا دو طر٠بايستي از مواضع نود عدول كنند تا در يك نقطه به هم رسيده، تواÙÙ‚ نمايند. روشن است كه در رابطه، همواره طرÙÙŠ كه دست بالا دارد از موضع قوي‌تري برخوردار است Ùˆ مي‌تواند طر٠مقابل را تØت Ùشار قرار دهد، تا به تدريج از موضع خود دست بكشد. لذا بايد بدانيم امريكا Ùˆ ايران در اين رويارويي Ùˆ مذاكره به چيزي به دست مي‌آوردن Ùˆ Ú†Ù‡ از دست مي‌دهند، يا به عبارت ديگر ايران Ùˆ امريكا هر كدام Ú†Ù‡ ميزان از موضع خود عدول مي‌كنند؟
نكته ديگر در برقراري رابطه بين دو كشور اين است كه مادام كه تمايل ØÙ„ اختلا٠و دستيابي به تواÙÙ‚ در طرÙين مذاكره وجود نداشته باشد، مذاكره معني Ùˆ Ù…Ùهومي نخواهد داشت. از طر٠ديگر تمايل براي مذاكره به تنهايي كاÙÙŠ نيست، بلكه عمل در جهت ØÙ„ اختلاÙ‌ها Ùˆ Ø´ÙاÙ‌سازي امري ضروري Ùˆ زيربنايي براي رسيدن به مقصود است. با بررسي اعمال Ùˆ رÙتار دو كشور به اين نتيجه مي‌رسيم كه موانعي بر سر ØÙ„ اختلاÙ‌ها Ùˆ بهبود روابط ايران Ùˆ امريكا وجود دارد. اين موانع به ترتيب اولويت به موانع اصلي Ùˆ Ùرعي تقسيم مي‌شوند كه موانع Ùرعي را مي‌توان با گذشت زمان Ùˆ با سهولت بيشتري مي‌توان رÙع نمود. مواضع اصلي Ùˆ بهبود رابطه ايران Ùˆ امريكا را عبارتند از: 1Ù€ ايدئولوژيك عمل كردن هر دو كشور به گونه‌اي كه هر دو اصول Ùˆ ارزش‌هاي ايدئولوژيك خود را بر مناÙع ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…ÙŠâ€ŒØ¯Ù‡Ø¯. بويژه كه هر دو كشور نگاه Øداكثر گرا در كسب موÙقيت در سياست خارجي خود دارند.
2Ù€ مانع ديگر ساختار Ùˆ عوامل مؤثر بر سياست خارجي امريكا است كه سازمان‌هاي يهودي به ويژه ايپك با استÙاده از آن بر تصميم‌سازان Ùˆ تصميم‌گيران در پروسه‌ي روابط ايران Ùˆ امريكا تأثير منÙÙŠ گذاشته‌اند. به گونه‌اي كه مي‌توانيم بگوييم مناÙع دولت Ùˆ ملت امريكا Ùداي مناÙع اسراييل شده است.
3Ù€ مانع اصلي سومي وجود موضوعات تقابل Ù…Øور است كه از جمله آنها مسئله Ùلسطين Ùˆ تقابل شديد ايران با رژيم صهيونيستي، قدرت منطقه‌اي شدن ايران تأثيرات انقلاب اسلامي به ويژه الگو شدن Øكومت Ùˆ ملت ايران براي دولت‌ها Ùˆ ملت‌هاي ديگر به ويژه براي مسلمانان جهان است. لذا اين مجموعه موضوعات تقابل Ù…Øور كه مناÙع Øياتي امريكا را تهديد مي‌كند، بيشتر بر روابط دو كشور تأثير گذاشته Ùˆ مانع بهبود روابط شده است.
موانع Ùرعي موجود در برقراري رابطه ايران Ùˆ امريكا را مي‌توان:
1Ù€ سابقه يا كارنامه روابط امريكا Ùˆ جمهوري اسلامي ايران بيان كرد كه از قبل از پيروزي انقلاب تاكنون شاهد روابط خصمانه Ùˆ به خصوص اعمال Ùشارهاي گوناگون امريكا عليه ايران هستيم
2Ù€ مانع ديگر بي‌اعتمادي دو كشور به ويژه ايران به امريكا است كه به دليل سابقه ØŒ رÙتارها Ùˆ عملكردهاي كنوني دولتمردان امريكا است كه تصوير منÙÙŠ از امريكا در ذهن مسؤلان Ùˆ ملت ايران ايجاد نموده است.
نكته پاياني اين كه هيچ كس با اصل مذاكره Ùˆ برقراري رابطه مخال٠نيست. بلكه مسأله مهم هد٠از برقراري رابطه Ùˆ چگونگي آن است. بويژه اگر امريكا خواهان بهبود رابطه خود با ايران است، بايد بداند كه ملت ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به هيچ وجه خواهان مناسبات سلطه گرانه يا به قول Øضرت امام (ره) روابط گرگ Ùˆ ميش يا ارباب Ùˆ رعيت نيست.
منابع:
1ـ عبدالله خاني ، علي ، روابط ايران وامريكا ( بررسي ديدگاه نخبگان امريكايي ) ، مؤسسه ابرار معاصر ، تهران ، 1381
2Ù€ ولايتي ØŒ علي‌اكبر ØŒ بررسي ماهيت قدرت Ùˆ سياست خارجي امريكا Ùˆ موضوع برقراري رابطه ØŒ نشر معارÙØŒ 1382
3ـ اميري ، مجتبي ، ايران و امريكا (نگاهي ديگر) ، اطلاعات سياسي و اقتصادي ، سال 9 ، ش 96-95
4Ù€ سياست خارجي امريكا از نظر مردم Ùˆ رهبران آن، مؤسسه مطالعات Ùˆ تØقيقات بين‌المللي ØŒ تهران 1379
5Ù€ Ùولر ØŒ گراهام ،ژئوپلتيك ايران ØŒ ترجمه عباس مخبر ØŒ تهران ØŒ 1373 ØŒ نشر مركز
6Ù€ جاويد روستايي ØŒ Ù…Øمدجواد ØŒ مرزهاي خونين Ùˆ نمادهاي دروغين ØŒ نشريه جوان، 13 Ùˆ 20 خرداد 1378
7Ù€ غضنÙري ØŒ كامران ØŒ امريكا Ùˆ براندازي جمهوري اسلامي ايران ØŒ نشر كيا ØŒ تهران ØŒ 1381
8ـ كيهان 1/6/1381
پي‌نوشت‌ها:
1Ù€ جاويد روستاي ØŒ Ù…Øمد جواد
2ـ‌عبدالله خاني، علي ، روابط ايران و امريكا ( بررسي ديدگاه نخبگان امريكايي ) ، موسسه ابرار معاصر ، 1381 ، ص 27
3ـ براي اطلاع بيشتر مراجعه كنيد به اميري، مجتبي، ايران و امريكا ( نگاهي ديگر) ، اطلاعات سياسي و اقتصادي ، سال ... ش 95-96 ، ص 18
4Ù€ سياست خارجي امريكا از نظر مردم Ùˆ رهبران آن، مؤسسه مطالعات Ùˆ تØقيقات بين‌المللي ØŒ تهران 1379ØŒ ص 29
5Ù€ غضنÙري ØŒ كامران ØŒ آ«ريكا Ùˆ براندازي جمهوري اسلامي ايران ØŒ تهران: 1381 ØŒ نشر كيا ØŒ ص 378
6ـ عبدالله خاني‌ علي ، پيشين ، ص 351
7ـ عبدالله خاني ، علي ، پيشين ، ص 34
8Ù€ Ùولر ØŒ گراهام ØŒ ژئوپلتيك ايران، ترجمه عباس مخبر ØŒ تهران ØŒ 1373 ØŒ نشر مركز ØŒ ص 10
9ـ كيهان ، 1/6/1381
10ـ ولايتي ، علي‌اكبر ، بررسي ماهيت قدرت و سياست خارجي امريكا و موضوع برقراري رابطه ، نشر معار٠تهران، 1382، ص 5 و6
11Ù€ غضنÙري ØŒ كامران ØŒ پيشين ØŒ ص 424
12ـ همان ، ص 425