اين گزارش در عرصه جهانى ÙŠÚ© پيروزى سياسى براى ايران به شمار مي‌آمد. دکوئيار صريØا Øمله عراق به ايران را نقض Øقوق بين‌الملل Ùˆ اصول اخلاقى دانست Ùˆ توضيØات عراق را براى جامعه بين‌المللى قابل قبول Ùˆ کاÙÙ‰ ندانست. وى به دليل تلاش‌هاى پیگيرش در ايجاد آتش بس، برنده جايزه «تÙاهم بين‌المللى» سال 1987 شد.)
تاکنون مقامات نظامي Ùˆ اداري ايران از پشتيباني آمريکا سخن Ú¯Ùته‌اند، اما بسياري از اسناد در اين زمينه، همچنان Ù…Øرمانه باقي مانده است. جنگ عراق بر ضد ايران، تنها، خواسته دولت عراق نبود؛ کشورهاى ديگرى نيز در اين جنگ اهداÙÙ‰ را دنبال مى‌کردند. Øر٠اول زمزمه‌ها Ùˆ تيترهاى روزنامه‌ها، جنگ ايران Ùˆ عراق بود Ùˆ سکوت Ø®Ùقان بار مجامع جهانى در برابر اين Ùاجعه انسانى گوش ÙÙ„Ú© را کر مى‌کرد.
اینجانب، پژوهشگر تاريخ معاصر در بوستون، در دومين مجلد از مجموعه سه جلدي «پس از شصت سال» Ú©Ù‡ به خاطرات جلال طالباني، رئيس جمهور عراق، مي‌پردازد، دوران جنگ را روايت Ù…ÛŒ کنم. من پس از شش ماه پژوهش در ميان اسناد آرشيو امنيت ملي آمريکا به نکات مهم Ùˆ اسناد Ù…Øرمانه‌اي در ارتباط با جنگ ايران Ùˆ عراق Ùˆ Øمايت‌هاي آمريکا از اين کشور پي برده ام Ú©Ù‡ به طور اختصاصي خلاصه‌اي از آن در « تابناک» منتشر مي‌شود. اسنادي Ú©Ù‡ در اين نوشتار به برخي از آنها اشاره مي‌شود، همگي اسناد آمريکاييان است Ú©Ù‡ هرگز انتشار عمومي نياÙته‌اند. [لازم به ذکر است کليه اسامي ذکر شده در بخش‌هاي مختل٠اين مطلب، از اÙراد عالي‌رتبه وزارت خارجه، کاخ سÙيد Ùˆ سازمان سيا آمريکا هستند.]
• گروگان‌گيري ـ پناهندگي شاه
هنوز سندي در ارتباط با كمك Ùˆ پشتيباني آمريكا از شكل‌گيري انقلاب اسلامي در ايران به چشم نخورده است. اما پس از گروگان‌گيري، سندهاي زيادي از تصميم آمريکا به دخالت در ايران وجود دارد. سÙارت آمريکا، اول سپتامبر 1979ØŒ با ارسال دورنگاري. (سند شماره NOD 686-5OF 13-026509147) به سازمان سيا مي‌نويسد: «در ÙŠÚ©ÙŠ Ù€ دو ماه آينده، رخدادي جدي رقم زده مي‌شود Ùˆ بايد به Ùکر ØÙظ امنيت آمريکا Ùˆ آمريکايي‌ها در تهران بود.» پس با توجه به اين سند، به روشني مي‌توان درياÙت Ú©Ù‡ آمريکايي‌ها از تصر٠سÙارت باخبر بودند Ùˆ Øتي پناهنده شدن شاه ايران در آن کشور را به سود مناÙع آمريکا نمي‌دانستند. گرچه Bruce laingenØŒ 28 جولاي 1979 به Edmund muskie در سÙارت نامه Ùرستاده Ùˆ او را از قصد شاه مبني بر اقامت در آمريكا آگاه مي‌كند، اما چون دولت وقت آمريكا قصد تعامل با Øكومت جديد ايران را داشته است، اين مساله را ناديده مي‌گيرند. اما برژينسكي در اكتبر همان سال در نامه‌اي Ù…Øرمانه به كارتر Ùˆ كاخ سÙيد، آنها را از بيماري Ù…Øمدرضا پهلوي Ùˆ آمدن او به نيويورك آگاه مي‌كند Ùˆ اين دودستگي در بيشتر اسناد قابل مشاهده است.
• اطلاع کامل از Øمله نظامي عراق به ايران
برژينسكي در سند Ù…Øرمانه‌اي كه به تاريخ 21 دسامبر 1979 به كاخ سÙيد ارسال كرده اظهار داشته است: «بهتر است بدانيم كه آقاي خميني، ممكن نيست با Ùشار اقتصادي Ùˆ تØريم Ùˆ... از قدرت كنار گذاشته شود. Øتي چنين چيزي، موجب تØريك اÙكار جهاني نسبت به آمريكا مي‌شود. درباره Øمله نظامي بايد Ùکر بيشتري کرد. 66 آمريكايي در چهارم نوامبر 1979ØŒ به گروگان گرÙته شده‌اند؛ Øال اگر Øمله نظامي به ايران به خاطر آزادي گروگان‌ها باشد، بهتر است Ú©Ù‡ گروهي، پيش از انجام هر كار، به بررسي نظامي Ùˆ سياسي جريان بپردازند.» برژينسكي بر اين باور است كه تهديد كاملا Ù…Øرمانه آمريكا در 23 نوامبر 1979 بر تÙکر آيت‌الله خميني تاثير گذاشته است. او در همان سند، توجه به عراق از جهت نظامي سخن مي‌گويد Ùˆ اين‌كه با Vance در اين باره صØبت Ùˆ Schlesinger را هم از ماجرا آگاه كرده است. در همان سند، کارتر با خودنويس خود روي سند نامبرده نوشته است: «بايد Ùهرستي تهيه كنيم، از آنچه دولت خميني نمي‌خواهد رخ دهد.»
تا اينکه در 17 سپتامبر 1980ØŒ صدام، قرارداد الجزيره را پاره Ùˆ بيست Ùˆ دوم همان ماه به ايران Øمله كرد. اسناد بي‌شماري در اين Ùاصله 9 ماهه وجود دارد كه آمريكايي‌ها، ابتدا خواهان ناآرامي مرزها بودند.Øتي شوراي امنيت ملي، 17 سپتامبر 1980 در نامه‌اي، جنگ مرزي را يك هشدار براي آغاز جنگ دانست Ùˆ آن را خطري بزرگ ناميد. در همان روز، يعني 17 سپتامبر 1980 Ùˆ پنج روز پيش از آغاز جنگ، رئيس وقت سيا هشدار مي‌دهد: بنا به عوامل سياسي Ùˆ اقتصادي ايران Ùˆ عراق Ù€ با توجه به تاسيسات Ù†Ùتي نوار مرزي Ù€ دچار مشكلات بسيار جدي هستند كه اگر جنگي رخ دهد، مساله گروگان‌ها پيچيده‌تر مي‌شود. در اين نامه همچنين به غيرقابل تØمل بودن شعارهاي ايران Ùˆ اين‌كه عراق، قادر به گرÙتن خوزستان Ùˆ تاسيسات Ù†Ùتي آن است اشاره شده. در اين نامه همچنين آمده كه جنگ، موجب بي‌ثباتي در خاورميانه مي‌شود. زيرا عراق در پي جنگ ميان مردم عرب Ùˆ Ùارس است Ùˆ ايران هم بر شيعيان عراق، عربستان، كويت Ùˆ بØرين سرمايه‌گذاري مي‌كند Øتي با سوريه هم بر عليه دشمن مشترك كه رژيم بعث است به تواÙÙ‚ مي‌رسند.
• هراس آمريکا از نزديکي روس‌ها و تاکتيک امام
از سوي ديگر، روسيه هم نگران جنگ ميان ايران Ùˆ عراق است؛ چراكه ارتباط اين كشور با Øوزه خليج، به ‌ويژه ايران Ùˆ عراق دچار بØران مي‌شود.شايد روس‌ها تصور مي‌كرده‌اند كه آمريكا در عراق يا ايران Ù†Ùوذ مي‌كند Ùˆ شايد به دنبال اين بوده‌اند كه به ايران كمك كنند تا بر صدام Ùˆ به عبارت دقيق تر بر آمريكا چيره شوند.
سازمان سيا، در نخستين روز آغاز جنگ تØميلي، 22 سپتامبر 1980ØŒ در گزارش NLC-6-34-2-5-1 به بررسي آشكار وضعيت سياسي ايران، عراق Ùˆ خليج Ùارس Ùˆ تاثيرات اقتصادي جنگ ايران Ùˆ عراق مي‌پردازد. در نامه‌اي كاملا Ù…Øرمانه آمده است: «ما نمي‌توانيم روي يك تغيير سياسي داخلي Ùˆ مهم سرمايه‌گذاري كنيم. موقعيت خميني با بØران متزلزل نمي‌شود. اگر ميانه‌روها بتوانند براي بقاي جمهوري اسلامي، خميني را اقناع كنند. آنگاه رهبران عملگرا مي‌توانند مانع Ù†Ùوذ راستي‌هاي اÙراطي شوند... ميانه‌روها بايد Ùشار بياورند تا بنيادگراها از Ùضاي تصميم‌گيري دور شوند... به نظر مي‌رسد خميني نمي‌تواند با عراق تعامل برقرار كند. Ùقط به اÙكار عمومي Ùˆ عرب‌ها خوش‌بين هستند كه بتوانند روي عراق تاثير بگذارند تا دست بردار شود!!!»
پس از آن به تاثيرات جنگ بر بازار Ù†Ùت Ùˆ وضعيت كشتيراني در خليج Ùارس Ùˆ واكنش روس‌ها (البته به طور اغراق آميز) توجه مي‌شود: «شايد روس‌ها نگرانند كه ايران، عناد خود با آمريكا را كاهش دهد. آنها مي‌كوشند تا عراق Ùˆ ايران را از آمريكا دور Ùˆ تعادل را برقرار كنند. قطعا اگر عراق بيش از اين پيش رود، با تهديد Ùˆ عدم پشتيباني روس‌ها روبه‌رو مي‌شود... Øكومت جديد ايران، پشتيبان روس‌هاست!!!...» Ùˆ اين توهم نزديكي روس‌ها به ايران از آغاز انقلاب در بيشتر اسناد Ù…Øرمانه به چشم مي‌خورد.
• خواسته‌هاي ايران و عراق در سازمان ملل
نكته جالب اين‌كه رÙيع‌الدين اØمد، در سازمان ملل، طي يادداشتي به تاريخ 23 سپتامبر 1980 نوشته است: «در جريان قرارداد 1975ØŒ شاه ايران در الجزاير Ùˆ به طور خصوصي بيان كرد: اگر جنگ بين ايران Ùˆ عراق باشد، عراقي‌ها دست بالا خواهند داشت» Ùˆ نکته قابل توجه اين‌كه Ù…Øمدرضا پهلوي با وجود پيش بيني چنين وضعيتي باز هم، دلباخته آمريكا بوده است.
صدام Øسين در نامه UN/18B كه در تاريخ 26 سپتامبر 1980 Ùˆ از سوي ØµÙ„Ø§Ø Ø¹Ù…Ø± علي به سازمان ملل تقديم شده، آورده است: «در پاسخ به نامه‌هاي 22 Ùˆ 25 سپتامبر؛ عراق به دنبال مشروعيت Øقوق خود است... اگر ايران آماده آتش‌بس باشد يا شما پيشنهاد كنيد، مورد مواÙقت است.» همچنين اكتبر 1980ØŒ ابوالØسن بني‌صدر، نامه‌اي را توسط جمال شميراني براي رئيس سازمان ملل ارسال مي‌كند كه در پاسخ به نامه‌هاي 22 Ùˆ 25 سپتامبر نوشته است: «عراق از تاريخ 11Ùوريه 1978 (پيروزي انقلاب) از قرارداد الجزاير عدول كرده است. عوامل عراق به مرزهاي كردستان Ùˆ خوزستان Ùرستاده شده‌اند... 40 هزار عراقي، اصالت ايراني دارند Ùˆ... آتش بس در صورتي كه عراق به عنوان متجاوز شناخته شود، مورد تاييد است.» پس از نامه بني‌صدر به سازمان ملل در سي‌ام سپتامبر 1980 نيروهاي ارتش به دستور رياست جمهوري وقت ايران، وارد مهاباد مي‌شوند. همزمان در اين شهر، 325 كرد كه گويا با اØزاب در ارتباط بوده‌اند، كشته مي‌شوند Ùˆ اين در Øالي است كه مشابه اين سند در ايران وجود ندارد.
• تØليل برژينسکي Ùˆ جلوگيري از صلØ
اين نامه‌ها از يكسو Ùˆ نامه Ù…Øرمانه برژبنسكي به كاخ سÙيد از سوي ديگر، سير چندگانه سياست ايالات متØده آمريكا را نشان مي‌دهد. برژينسكي در سوم اكتبر 1980 به مدت زياد جنگ بين ايران Ùˆ عراق اشاره مي‌كند Ùˆ اين‌كه ايران بدون خوزستان نمي‌تواند به زندگي خود ادامه دهد. او همچنين به كسب خبر از ايران توسط روس‌ها براي كمك نظامي Ùˆ تقاضاي عراق از آمريكا براي تهيه Ùˆ تكميل ابزار جنگي اشاره كرده است. امكان تØريک شيعيان كويت، بØرين Ùˆ عربستان، تمايل اسرائيل به برقراري نوعي مصالØÙ‡ Ùˆ رعايت اعتدال (بين دو كشور ايران Ùˆ عراق)ØŒ موقعيت آمريكا در منطقه Ùˆ... از موارد ديگري است كه در نامه برژينسكي به آن اشاره شده است.
آمريكا، جنگ را عاملي براي كنترل Ù†Ùوذ روس‌ها Ùˆ كشورهاي عربي، بازاريابي تسليØاتي Ùˆ Øضور در منطقه مي‌دانسته Ùˆ تمايلي به پايان ياÙتن آن نداشته است. Øتي شهيد رجايي Ùˆ بني صدر نيز در سند 20 نوامبر 1980به Olof Palme Ú¯Ùته‌اند تا اشغالگر در داخل كشور ماست، تقاضاي پذيرش آتش بس بي‌معناست. جالب اين‌كه در سند طبقه‌بندي نشده 15 ژانويه 1981ØŒ كارتر به كابينه خود اعلام مي‌كند كه به بررسي امنيت در خليج Ùارس بپردازند تا مولÙه‌ها Ùˆ عناصر لازم در سياست آمريكا در منطقه را مشخص كنند Ùˆ دريابند آمريكا Ú†Ù‡ سياستي را بايد در منطقه پيش بگيرد. در اين سند همچنين 12 مولÙÙ‡ براي برقراري ØµÙ„Ø Ø¯Ø± منطقه Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ كه روي آن را با ماژيك سياه كرده‌اند.
• هماهنگي با سياست آمريکا Ùˆ گرÙتن چراغ سبز
نماينده سازمان ملل، 21 ژانويه 1981 در كاخ رياست جمهوري با صدام Øسين، طارق عزيز، سعدون Øمدوي Ùˆ...به طور Ù…Øرمانه ديدار مي‌كند. صدام به Kurt Waldheim اظهار مي‌كند كه براي گرÙتن اروند رود Ùˆ عقب نشاندن ايرانيان چنين بوده Ùˆ هيچ سندي، مبني بر اعتراض سازمان ملل به صدام وجود ندارد. همچنين وزير خارجه آمريكا، Alexander Haig در آوريل 1981ØŒ ديدار Ù…Øرمانه‌اي با ريگان داشته Ùˆ از او خواسته تا Ù…Øكم قدم بردارند Ùˆ از اطلاعات درست استÙاده كند. در اين سند، آشكارا Ú¯Ùته شده كه كارتر به بغداد چراغ سبز نشان داده تا جنگ عليه ايران را آغاز كند Ùˆ اين سند در شوراي ملي امنيت آمريكا موجود است.
سندي كه به دهم نوامبر 1980 برمي گردد Ùˆ در پوشه مخصوص آمده Øكايت از آن دارد كه علاءالدين كيانوري، رئيس Øزب توده براي رشد Ùˆ توسعه ايران از «ك.Ú¯.ب» خواسته تا Ø³Ù„Ø§Ø Ù„Ø§Ø²Ù… در اختيار اين Øزب بگذارد Ùˆ Yuri Andropor اين تقاضا را به رهبران روس اعلام كرده است.
• اطلاع آمريکا از Øمله اسرائيل Ùˆ نزديکي به عراق
در سند 0810151-.145 از كمك نظامي رياست جمهوري مصر به بغداد سخن Ú¯Ùته شده Ùˆ يا Richard Allen درباره زمينه ديپلماتيك Øمله اسرائيل به تاسيسات اتمي عراق به ريگان نامه نوشته است. همچنين سازمان امنيت عراق Ùˆ بلغارستان با يكديگر ديدار Ùˆ قرارداد امنيتي مشتركي را امضا كرده‌اند.
همچنين در اسنادي به صدام Øسين، اطمينان خاطر داده‌اند كه هيچ چيز، Øكومت Ùˆ قدرت او را تهديد نمي‌كند. Øتي سيا در اسنادي، نقشه‌ها Ùˆ گزارش‌هاي Ù…Ùصلي درباره قدرت Ùˆ امكانات ايران در اختيار صدام گذاشته Ùˆ به تØليل Øمله نظامي ايران پرداخته است. در بعضي اسناد از جمله F97-003# 66ØŒ علاوه بر Øمايت‌هاي آمريكا از عراق در جريان جنگ Øتي به تØريك نيروهاي كرد براي ايجاد Ùضاي ناامن در مرزها اشاره شده است. به عبارتي در اسنادي كه به ژوييه 1982 برمي‌گردد Øمايت مشهود آمريكا از عراق به چشم مي‌خورد.
• هراس آمريکا از صدور انقلاب
سازمان سيا در 14 جولاي 1982 Ú¯Ùته كه آيت‌الله خميني مي‌خواهد صدام برود Ùˆ ايران به شدت، خواهان جا‌به‌جايي قدرت در عراق است. سيا، مدل ايران اسلامي را تهديدي براي منطقه مي‌داند Ùˆ به تقويت نيروهاي آمريكا در منطقه سÙارش مي‌كند تا مبادا جمهوري اسلامي دومي شكل بگيرد.
اسنادي هم از ارتباط ايران با Øزب الوعده Ùˆ چگونگي ايجاد بي‌ثباتي در ايران Ùˆ ترور اسلامي‌هاي بنيادگرا، Ù…Øدوديت شيعيان كويت Ùˆ تقويت سني‌هاي عربستان Ùˆ... به چشم مي‌خورد. همچنين در اين اسناد هراس اردن از جبهه آزاديبخش Ùلسطين Ùˆ ارتباط آن با ايران نيز بررسي شده است. نماينده سيا، آذر 1961 به ارائه گزارشي درباره تهران مي‌پردازد كه تمام جزييات نظامي، اقتصادي Ùˆ شرايط Ùˆ اØوال ايران را دربرمي‌گيرد Ùˆ به‌طور بسيار دقيق از ميزان سلا‌Ø‌هاي مختل٠در ايران مي‌گويد.
• اطلاع آمريکا از استÙاده Ø³Ù„Ø§Ø Ø´ÙŠÙ…ÙŠØ§ÙŠÙŠ توسط عراق
در اسنادي كه به ژوئن 1983 برمي‌گردد از Øمايت آشكارتر آمريكا به عراق Ùˆ اختصاص بودجه‌اي خاص از جانب بانك‌هاي آمريكا به عراق سخن به ميان آمده است. سÙير روس در بوداپست هم به مقامات مجارستان اعلام مي‌كند كه Ùعاليت‌هاي ضدروسي ايران، موجب ارسال نشدن Ù…Øموله‌هاي نظامي به آن كشور خواهد شد Ùˆ اين تØليل قابل تامل است زيرا روس‌ها اصرار دارند كه اين ارتباط را تعديل كنند Ùˆ دخالتي در امور ايران نداشته باشند Ùˆ سياستي خنثي در پيش گيرند.
در سند ديگري به تاريخ اول نوامبر 1983ØŒ گزارش آمريكا درباره استÙاده از Ø³Ù„Ø§Ø Ø´ÙŠÙ…ÙŠØ§ÙŠÙŠ توسط عراق به چشم مي‌خورد كه آقاي Shultz به وزارت خارجه نوشته است. چون در پاريس با طارق عزيز در اين‌باره ديدار Ùˆ به او Ú¯Ùته شده بود: «Øمايت ما Ùˆ همكاري شما، صÙØÙ‡ جديدي از سياست هر دوي ما در جهت ØÙظ مناÙع باز خواهد كرد.» Ùˆ اين مساله برايم بسيار Ø´Ú¯Ùت‌انگيز بود كه آمريكا اطلاعات كاملي از دستاوردهاي عراق درباره سلاØ‌هاي شيميايي Ùˆ توانايي توليد آن داشت Ùˆ Øتي در سند Ù…Øرمانه اول نوامبر «ريچارد مورÙي» Ùˆ «جاناتان هورد» به Øكومت نوشته‌اند كه بهتر است عراق را از Øد Ùˆ اندازه استÙاده از Ø³Ù„Ø§Ø Ø´ÙŠÙ…ÙŠØ§ÙŠÙŠ آگاه كنيم. يعني مي‌خواسته‌اند بر استعمال اين مواد هم نظارت داشته باشند Ùˆ اين چيزي شبيه جنايت عليه بشريت است، نه چيز ديگر. رامسÙلد در بØبوØÙ‡ استÙاده از Ø³Ù„Ø§Ø Ø´ÙŠÙ…ÙŠØ§ÙŠÙŠ Ùˆ در 14 دسامبر 1983 به ديدار طارق عزيز Ùˆ صدام مي‌رود Ùˆ «شكست عراق را شكست غرب توصي٠و تاكيد مي‌كند كه Ø³Ù„Ø§Ø Ø´ÙŠÙ…ÙŠØ§ÙŠÙŠ در قرار قبلي نبوده است.»
• Ù†Ùت؛ هد٠نخست ريگان
اين مساله نشانگر وجود دو نوع ديدگاه نسبت به مساله است، اما گروهي آن را براي عراق ضروري مي‌دانند Ùˆ ريگان هم نسبت به Ùروش Ùˆ توليد Ù†Ùت عراق Ùˆ تاثير آن بر بازار جهاني Ùˆ باز بودن تنگه هرمز تاكيد دارد.در هرØال در اين اسناد ديدار آمريكايي‌ها با مقامات عراقي Ùˆ توصيه‌هاي آنان به ØÙظ سياست مشترك Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ است. مك Ùارلين موضوع Ø·Ø±Ø Ù…Ù„ÙŠ عملياتي را دوم Ùوريه 1984 بله شواتز Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ Ùˆ علي اكبر ولايتي، وزير خارجه وقت ايران، 14 Ùوريه همان سال با دکويار، ديدار Ùˆ ديدگاه‌هاي ايران را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ است.