تسخیر لانه جاسوسی Ù€ كه از سوی امام راØÙ„ «انقلاب دوم» لقب گرÙت Ù€ جایگاهی رÙیع در تاریخ معاصر ایران دارد، زیرا این رویداد در قطع ریشه‌های امپریالیسم از ایران Ùˆ پایان سلطه قدرتمندانه آن از سرزمین‌مان نقش مهمی داشت. در واقع اشغال 444 روزه سÙارت آمریكا در تهران باعث شد تا یكی از اهدا٠اولیه انقلاب اسلامی، یعنی مقابله با گسترش Ù†Ùوذ آمریكا در كشور هر Ú†Ù‡ بیشتر تØقق یابد، بنابراین می‌توان Ú¯Ùت انقلاب اسلامی كه خود ریشه وابستگی به آمریكا را Ù€ با سرنگونی رژیم ‌طاغوت Ù€ از بن كنده بود، با انقلاب دوم، پرچم استقلال سیاسی خود را بلندتر براÙراشت Ùˆ مبارزه‌طلبی با آمریكا را یك گام دیگر جلو برد. به تعبیری دیگر با پیروزی انقلاب اسلامی، استبداد Ùˆ با تسخیر سÙارت آمریكا، استعمار از ایران ریشه‌كن شد.
علل تسخیرسÙارت
به طور خلاصه می‌توان در ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¯Ù„Ø§ÛŒÙ„ اشغال لانه جاسوسی به عوامل زیر اشاره كرد:
الÙ) تصر٠444 روزه سÙارت آمریكا، Øاصل دخالت‌های 25 ساله آمریكا در ایران بود كه از دهه 30 به بعد Ùˆ با تضعی٠قدرت انگلستان پس از جنگ جهانی دوم، نقش پررنگ‌تری در كل منطقه خاورمیانه پیدا كرده بود. واقعه كودتای 28 مرداد 1332 كه باعث بازگشت شاه به قدرت شد، توطئه ننگینی بود كه هیچ‌گاه از ØاÙظه تاریخ ملت مسلمان ایران پاك نشد. پس از آن نیز آمریكا با تداوم Øمایت از شاه Ùˆ تقویت او به عنوان یك دیكتاتور وابسته، تلاش كرد تا امكان سرنگونی رژیم پهلوی را به Øداقل برساند. در همین زمینه آمریكا با همكاری اسرائیل، ساواك را به عنوان یكی از مخوÙ‌ترین سازمان‌های اطلاعاتی جهان، راه‌اندازی Ùˆ برای سركوب انقلابیون ایران تلاش بسیاری كرد Ùˆ همچنین با اجرای طرØ‌های سیاسی، اقتصادی Ùˆ نظامی، وابستگی ایران را به آمریكا اÙزایش داد. بر این اساس، تسخیر لانه جاسوسی، واكنش طبیعی به 25 سال توهین Ùˆ تØقیر ملت ایران بود.
ب) به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی، آمریكا كه از این واقعه زخم خورده بود، به علت تهدید مناÙعش در ایران تلاش می‌كرد تا با این پدیده مقابله كند. به همین دلیل، برنامه‌ها Ùˆ نقشه‌هایی را كه اسناد سÙارت گواه آن است به اجرا درآورد. با تصر٠جاسوس‌خانه آمریكا، این تلاش‌ها ناكام ماند. تسخیر لانه جاسوسی برای مقابله با سنگ‌اندازی‌های آمریكا در برابر Øركت رو به جلوی انقلاب اسلامی اقدامی پیشگیرانه بود.
ج) چند ماه قبل از Øمله به سÙارت آمریكا، دولت كارتر به بهانه معالجه پزشكی به شاه اجازه ورود به این كشور را داده بود. ملت ایران كه هنوز خاطره كودتای 28 مرداد 1332 هـ . Ø´ را به یاد داشت، این عمل را مقدمه‌ای برای طرØ‌ریزی یك توطئه جدید در سرنگونی جمهوری اسلامی دانست. در این میان تسخیر لانه جاسوسی واكنشی به این اقدام مداخله‌جویانه آمریكا Ùˆ اقدامی بازدارنده برای مقابله با هرگونه توطئه ضد نظام بود.
د) با توجه به مشی غیرانقلابی Ùˆ مماشات‌گونه دولت موقت كه موجب دلسردی مردم Ùˆ نیروهای انقلابی شده بود، اشغال سÙارتخانه آمریكا باعث می‌شد تا دولت موقت در تنگنا قرار بگیرد Ùˆ استعÙا دهد Ùˆ با استعÙای این دولت، زمینه برای روی كارآمدن Ùˆ قدرت‌گرÙتن نیروهای انقلابی Ùˆ ارزشی Ùراهم شود. همچنین این اقدام، گروه‌های Ú†Ù¾ را نیز كه خود را ضد امپریالیست می‌دانستند، خلع Ø³Ù„Ø§Ø ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ به عقب راند.
سیر توصیÙÛŒ تسخیر لانه جاسوسی
مجموعه عواملی كه ذكر شد، دانشجویان ارزشی Ùˆ اصولگرای طرÙدار انقلاب Ùˆ امام را به این نتیجه رساند كه باید برای ØÙظ انقلاب Ùˆ نیز رابطه سازمان‌یاÙته با امام به منظور تشكیل یك تشكل دانشجویی اقدام كنند.
مهندس ضرغامی درباره شاكله تشكیلاتی اولیه دانشجویان پیرو خط امام می‌گوید: «شاكله اصلی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران، صنعتی‌شری٠و پلی‌تكنیك(امیركبیر) تشكیل می‌دادند.دانشجویان مسلمان دانشگاه صنعتی‌شریÙØŒ پلی‌تكنیك، دانشكده ÙÙ†ÛŒ دانشگاه تهران تقریبا از اول انقلاب جلسات هماهنگی با هم داشتند Ùˆ سعی می‌كردند در قبال مسائل انقلاب مواضع مشتركی اتخاذ كنند، تصمیم برای تسخیر لانه جاسوسی هم در همین جلسات اتخاذ شد. البته ابتدا در یك جمع Ù…Øدودتر Ùˆ بعد هم به طور عمومی‌تر در انجمن‌های اسلامی هر سه دانشگاه. سپس دانشجویان مسلمان دانشگاه شهیدبهشتی به این سه دانشگاه اضاÙÙ‡ شدند.»1
« در این میان، Øجت‌الاسلام موسوی خوئینی‌ها، Øلقه وصل Ùˆ عامل كلیدی ارتباط دانشجویان Ùˆ امام شد. پس از برگزاری چندین جلسه در مورد چگونگی تسخیر سÙارت آمریكا بین دانشجویان بØØ« Ùˆ تصمیم‌گیری شد. یكی از این مسائل، انجام دادن Ùعالیت‌های شناسایی برای اشغال سÙارت آمریكا بود.»2
سرانجام، هسته مركزی دانشجویان پیرو خط امام، Ø·Ø±Ø Ø¨Ø±Ù†Ø§Ù…Ù‡â€ŒØ±ÛŒØ²ÛŒâ€ŒØ´Ø¯Ù‡ زیر را برای Øمله Ùˆ اشغال 3 روزه سÙارت آمریكا پیاده كرد. خانم ابتكار می‌نویسد: «به بهانه تظاهرات روز 13 آبان از مقابل سÙارت عبور كردیم، وقتی جمعیت از جلوی در سÙارت رد شد، Øساسیت پلیس برطر٠می‌شود Ùˆ تصور می‌كند كه جمعیت كاری با سÙارت ندارد. در آن Ù„Øظه با دستوری كه یك Ù†Ùر می‌دهد، بچه‌ها به سمت در سÙارت Øمله می‌كنند، عده‌ای از در بالا می‌روند Ùˆ عده‌ای هم زنجیر را پاره می‌كنند Ùˆ وارد Ù…Øوطه سÙارت می‌شوند. در داخل هم جمعیت به 2گروه تقسیم می‌شوند. یك گروه، به سمت ساختمان‌های اطرا٠مØوطه می‌رود Ùˆ یك گروه هم ساختمان اصلی را كه ما شناسایی كرده بودیم، Ù…Øاصره می‌كند. همه ØرÙ‌مان هم با آمریكایی‌ها این است كه ما كاری با شما نداریم Ùˆ برای این‌كه Øساسیت‌شان تØریك نشود Ùˆ خدای‌ناكرده تیراندازی نكنند یا كارهای خشن انجام ندهند، تاكید می‌كنیم كه Ùقط می‌خواهیم در داخل ساختمان یك تØصن موقت داشته باشیم Ùˆ برویم. به این ترتیب به آنها نزدیك می‌شویم Ùˆ اگر توانستیم به داخل ساختمان Ù†Ùوذ كنیم آنها را به گروگان می‌گیریم Ùˆ همان زمان معینی كه بین 48 تا 72 ساعت بود، در آنجا می‌مانیم Ùˆ بعد آنجا را ترك می‌كنیم.»3
«سرانجام ساعت 30/10 روز 13 آبان 1358 هـ . Ø´ØŒ نزدیك به 50 دانشجوی سازماندهی ‌شده در تقاطع خیابان طالقانی Ùˆ بهار به سمت سÙارت آمریكا Øركت ‌كردند Ùˆ Ù„Øظه تاریخی اشغال جاسوس‌خانه این كشور این‌گونه اتÙاق اÙتاد.
در این میان دانشجویان موÙÙ‚ شدند تا قبل از نابودی اسناد كاغذی Ùˆ میكروÙیلم‌ها به بخشی از آنها دست یابند.»4
پس از اشغال كامل سÙارت، دستگیری جاسوسان آمریكایی Ùˆ دسترسی به اسناد Ùˆ مدارك، نخستین كاری كه انجام گرÙت، آگاه كردن امام راØÙ„ از چگونگی انجام كار بود. به همین منظور، Øجت‌الاسلام موسوی خوئینی‌ها، طبق برنامه قبلی به سÙارت مراجعت می‌كند؛ ایشان خود در این باره می‌گوید:
«پس از ورود به داخل لانه جاسوسی Ùˆ آشنایی مختصر با Ù…Øیط Ùˆ جریان پیشرÙت كار، با دÙتر Øضرت امام(ره) در قم تماس گرÙتم Ùˆ پس از ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…Ø®ØªØµØ±Ù Ø§ØµÙ„Ù Ø·Ø±Ø Ùˆ مراØÙ„ انجام‌شده برای Øاج اØمد آقا از ایشان خواستم كه سریعا به اطلاع Øضرت امام برسانند Ùˆ به ایشان Ù€ از قول من Ù€ عرض كنند كه نسبت به برادران Ùˆ خواهرانی كه دست به این كار زده‌اند، مطمئن باشند كه نیروهای مسلمان Ùˆ تابع رهبری Ùˆ مقلد Øضرت امام هستند لكن اگر نسبت به اصل كار نظر مخالÙÛŒ دارند، ما منتظر جواب هستیم كه پس از قطع تلÙÙ† تا Ùاصله پاسخ Øاج اØمد آقا با مجلس خبرگان تماس گرÙتیم Ùˆ به همان ترتیب، جریان را به اطلاع رئیس مجلس خبرگان رساندم. البته صرÙا جهت اطلاع بود Ùˆ به هر Øال پس از چند دقیقه، Øاج اØمد آقا از قم تلÙÙ†ÛŒ اطلاع دادند كه Øضرت امام (ره) Ùرموده‌اند: «خوب جایی را گرÙته‌اید، Ù…Øكم Ù†Ú¯Ù‡ دارید.» پس از این تلÙÙ† Ùˆ اعلام نظر Øضرت امام در درون لانه هیجان Ùˆ شور Ùˆ نشاط عجیبی پیدا شد كه به دنبال آن، پس از دو سه ساعت كه جلسه علنی مجلس خبرگان شروع شد، Øمایت خبرگان نیز از تریبون مجلس، رسما از اقدام دانشجویان اعلام گردید.»5
در تكمیل اظهارات بالا باید Ú¯Ùت كه مرØوم Øاج سید اØمد خمینی در شامگاه روز 13 آبان به نمایندگی از Øضرت امام در جمع دانشجویان Øضور می‌یابند Ùˆ سپس به قم بازگشته Ùˆ رهبر انقلاب را از جزئیات آنچه رخ داده بود، مطلع می‌سازند.6 امام هم در سخنرانی خود Ù€ در روز 14 آبان Ù€ Ùˆ به Ùاصله یك روز از اشغال سÙارت، آمریكا را «شیطان بزرگ» نامیدند Ùˆ به سÙارت آمریكا لقب «لانه جاسوسی» دادند Ùˆ به طور علنی اقدام دانشجویان را تأیید كردند Ùˆ گروه‌ها Ùˆ دسته‌های سیاسی مخال٠را مجبور به سكوت Ùˆ همراهی ظاهری با این اقدام كردند.
موضعگیری‌های اÙراد Ùˆ گروه‌ها در جریان تسخیر لانه جاسوسی
مدتی پس از تسخیر لانه جاسوسی، دولت آمریكا با بسیج تمامی نیروها Ùˆ امكانات خود، از شورای امنیت سازمان ملل تقاضای تشكیل جلسه Ùوق‌العاده كرد. او از ایران نیز خواست تا وزیر خارجه یا نماینده‌ای را برای پاسخگویی Ùˆ ØªØ´Ø±ÛŒØ Ù…ÙˆØ§Ø¶Ø¹ به این جلسه بÙرستند. امّا امام چنین كاری را نپذیرÙتند.
در Øالی‌ كه بخشی از اعضای شورای انقلاب كه به Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÛŒØ¨Ø±Ø§Ù„ تعلق داشتند Ùˆ برخی دیگر از ارسال نماینده به شورای امنیت دÙاع می‌كردند، امّا امام با یك استدلال ساده ــ كه بعدا درستی آن ثابت شد Ù€ با این Øركت مخالÙت كردند. زیرا معتقد بودند: «رأی علیه شما خواهند داد.»7
بنی‌صدر در آن زمان گستاخانه با نظر امام مخالÙت می‌كند Ùˆ اولین برخورد شدید امام با او صورت می‌گیرد. او كه برای شركت در جلسه شورای امنیت آماده شده بود، با این موضعگیری تند Øضرت امام مواجه می‌شود كه «اگر بنی‌صدر برود، اعلام می‌كنم كه سمتی ندارد.»8
«اندكی پیش از این آمریكا در اولین گام تلاش كرده بود تا رمزی كلارك، وزیر دادگستری سابق این كشور را كه به موضعگیری ضد هیأت Øاكمه آمریكا Ùˆ مخالÙت با شاه شهرت داشت، به ایران بÙرستد. كارتر امیدوار بود تا با این ترÙند Ùˆ Ùرستادن Ùردی میانه‌رو امام را به مذاكره Ùˆ دست برداشتن از مواضع خود راضی كند. امّا امام با این كار مخالÙت كرد Ùˆ مذاكره با كلارك را رد كرد، این كار ÙˆÛŒ را مجبور كرد تا از تركیه به آمریكا برگردد. كلارك قصد داشت تا نامه‌ای را نیز از جانب كارتر برای امام بیاورد.»9
در پیام امام در این زمینه Ù€ كه تا مدت‌ها نصب‌العین نیروهای طرÙدار انقلاب Ù…Øسوب می‌شد Ù€ چنین آمده بود: «دولت آمریكا با نگهداری شاه، اعلام مخالÙت آشكار با ایران نموده است Ùˆ از طرÙÛŒ دیگر آن‌طور كه Ú¯Ùته شده است، سÙارت آمریكا در ایران Ù…ØÙ„ جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است. لذا ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممكن نیست Ùˆ علاوه بر این:
1ـ اعضای شورای انقلاب به هیچ وجه نباید با آنها ملاقات كنند.
2Ù€ هیچ یك از مقامات مسوول ØÙ‚ ملاقات با آنان را ندارند.
3Ù€ اگر چنانچه آمریكا شاه مخلوع، این دشمن شماره یك ملت عزیز ما را به ایران تØویل دهد Ùˆ دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد، راه مذاكره در مورد برخی روابطی كه به Ù†Ùع ملت است، باز می‌باشد.»10
سه نهاد دولت موقت، شورای انقلاب Ùˆ مجلس، به ترتیب مسوولیت رسیدگی Ùˆ برخورد با این جریان را از سوی دولت جمهوری اسلامی به عهده داشتند Ùˆ در واقع دیدگاه‌های رسمی ایران را در آن زمان بازتاب می‌دادند. هر چند در جریان این واقعه Ùˆ نیز در امور مملكت، كلام نهایی از سوی امام بیان می‌شد، اما انجام امور اجرایی Ùˆ قانونگذاری، از سوی این سه نهاد صورت می‌گرÙت.
1ـ دولت موقت
دولت موقت به نخست‌وزیری مهندس مهدی بازرگان Ùˆ با Øكم رسمی Øضرت امام در 15 بهمن 1357ØŒ یعنی 7 روز پیش از پیروزی انقلاب آغاز به كار كرد. 11
Øكم Øضرت امام بیانگر آن است كه نخست‌وزیری بازرگان، بدون توجه به علائق Øزبی Ùˆ شخصی ایشان Ùˆ با تاكید بر سوابق مذهبی ÙˆÛŒ صورت گرÙته است، امّا عملكرد دولت موقت از همان ابتدا نتوانست نظر مردم Ùˆ نیروهای انقلابی را به خود جلب كند. اعضای دولت موقت بیشتر از Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÛŒØ¨Ø±Ø§Ù„ اعم از مذهبی (نهضت آزادی) یا غیر مذهبی (جبهه ملی) بودند. Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÛŒØ¨Ø±Ø§Ù„ Ù€ كه بعدها اسناد اÙشاشده سÙارت نشان داد آمریكا امید Ùراوانی به آنها بسته است Ù€ عامل اصلی مبارزه Ùˆ انقلاب را استبداد داخلی Ùˆ نه استعمار خارجی می‌دانستند. علاوه بر آن، اعتقاد به تغییر بنیادین در ساختار سیاسی Ù€ اجتماعی كشور نداشته Ùˆ تنها برخی اصلاØات را كاÙÛŒ می‌دانستند. بر همین اساس، دولت موقت تنها به تعویض مهره‌های بالای رژیم سابق اكتÙا می‌نمود Ùˆ از تغییرات بنیادین بویژه از تجدید نظر در رابطه امپریالیستی Ùˆ نابرابر ایران با آمریكا، پرهیز می‌كرد.
در بینش دولت موقت، مبارزه با آمریكا Ù…Ùهوم نداشت تا جایی كه Øتی پیروزی انقلاب اسلامی را نتیجه مذاكرات با مقامات آمریكا می‌پنداشت.12
دولت موقت دولتی نبود كه بتواند خود را با شرایط انقلاب تطبیق دهد Ùˆ انتظارات مردم را Ù€ كه در Ù¾ÛŒ كارهای اساسی Ùˆ تغییرات زیربنایی بودند Ù€ برآورده سازد. مهندس بازرگان كابینه خود را به Ùولكس واگنی تشبیه كرده بود كه بر خلا٠امام (ره) كه بولدوزری پر قدرت است، توانایی انجام كارهای سریع Ùˆ انقلابی را ندارد Ùˆ نباید هم چنین تقاضایی از آن داشت.13
این عملكرد ضعی٠و غیر انقلابی دولت موقت كه ضمن برخورد ضعی٠با آمریكا Ùˆ عوامل رژیم شاه، مواضع تندی را در برابر نهادهای انقلابی داشت، باعث شد تا آمریكا دریچه‌ای بزرگ برای Ù†Ùوذ در پیكره انقلاب بیابد. بنابراین تمامی توان خود را برای نزدیك شدن به دولت موقت به كار گرÙت. امام خمینی در 7 آبان 1358 به قراردادهای استعماری بین ایران Ùˆ آمریكا بشدت اعتراض كردند، اما دولت موقت بدون توجه به این اعتراض در Ù¾ÛŒ بهبود رابطه با آمریكا بود Ùˆ بیشتر واهمه خود را از خطر شوروی ابراز می‌كرد.
Øركت سازشكارانه دولت موقت تا به آنجا پیش رÙت كه مهندس بازرگان (نخست‌وزیر)ØŒ ابراهیم یزدی (وزیرخارجه دولت موقت) Ùˆ هیات همراه در 11 آبان 1358 در جشن استقلال الجزایر با برژینسكی Ù€ مشاور امنیت ملی كاخ سÙید Ù€ ملاقات كرده Ùˆ به مدت یك ساعت Ùˆ نیم با او مذاكره كردند. برژینسكی Ùردی بود كه در زمان وقوع انقلاب اسلامی بر خلا٠سایروس ونس(وزیر خارجه وقت آمریكا)ØŒ خواستار سركوب نظامی انقلاب Ùˆ طرÙدار كودتای نظامی برای پیشگیری از انقلاب ایران بود. جالب آن‌كه این ملاقات به Ú¯Ùته برژینسكی نه به تقاضای او بلكه به تقاضای بازرگان صورت گرÙت.14
بدون شك پذیرش شاه از سوی آمریكا و دیدار اعضای دولت موقت با مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریكا، دو عامل تسریع‌كننده تسخیر لانه جاسوسی از سوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بود. ملاقات و مذاكره با آمریكا متراد٠سازش بود و بنابراین خشم نیروهای انقلابی را در ایران برانگیخت و آنان تصور كردند كه آمریكا به دنبال تكرار كودتای 28 مرداد 1332 در ایران است. آنچه كه به نگرانی‌ها دامن می‌زد، همزمانی پذیرش شاه در آمریكا و ملاقات الجزایر بود.15
دولت موقت در 14 آبان 1358 یعنی یك روز پس از اشغال سÙارت آمریكا، استعÙا داد Ùˆ امام نیز در 15 آبان این استعÙا را قبول كردند.
2ـ شورای انقلاب
به دنبال سقوط دولت موقت، شورای انقلاب اداره امور اجرایی كشور Ùˆ تا Øدی قانونگذاری را نیز به عهده گرÙت Ùˆ در واقع عهده‌دار دو نقش قوه مقننه Ùˆ مجریه شد. این دوره كه تا زمان تشكیل مجلس شورای اسلامی، یعنی كمتر از 9 ماه به طول انجامید به‌طور رسمی صر٠دو مساله مهم Ùˆ اساسی شد كه عبارت بودند از:
1Ù€ چگونگی ØÙ„ مساله گروگانگیری
2Ù€ اجرای رÙراندوم تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی Ùˆ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری Ùˆ انتخابات مجلس شورای اسلامی.16
بدیهی بود كه رویارویی با مساله گروگانگیری Ùوری‌تر بود. شورای انقلاب از دو طی٠لیبرال Ùˆ ملی‌گرا Ùˆ اصولگرا Ùˆ ارزشی تشكیل می‌شد Ùˆ بر خلا٠دولت موقت، دربست در اختیار لیبرال‌ها نبود. بنی‌صدر كه در میان اعضای جریان لیبرال كلیدی‌ترین شخصیت Ù…Øسوب می‌شد، نظریه‌ای به نام «سه جهانی» ارائه كرده بود Ùˆ بر همین اساس Øمایت اروپا Ùˆ ژاپن را برای مقابله با تهدیدات آمریكا لازم می‌دید. او بر خلا٠نظر امام كه خواستار مقابله با سلطه‌طلبی آمریكا بود Ùˆ از دانشجویان Øمایت می‌كرد، به طور ضمنی سعی می‌كرد عملكرد دانشجویان را زیر سوال ببرد Ùˆ با همكاری قطب‌زاده به هر قیمت ممكن، گروگان‌ها را تØت نظارت دولت قرار دهد Ùˆ سپس زمینه آزادی آنان را Ùراهم كند Ùˆ با توجه به آن‌كه او «دو پهلو بازی می‌كرد»17 تا مدتی توانست خود را در صØنه ØÙظ كند تا آن‌كه كم‌كم زمینه مقابله با ÙˆÛŒ به علت عملكرد ضد انقلابی‌اش Ùراهم شد. بنی‌صدر پس از Ùرار از ایران در آبان 1360ØŒ اهدا٠قبلی خود را آشكار كرد Ùˆ عمل دانشجویان را به باد انتقاد گرÙت.18
از سوی دیگر، طی٠ارزشی شورای انقلاب مانند شهید بهشتی، Øضرت آیت‌الله خامنه‌ای Ùˆ Øجت‌الاسلام هاشمی‌رÙسنجانی كه ØÙ„ این مسأله را در دستان امام می‌دیدند، برای ØÙ„ مساله از ایشان استمداد كردند. اعضای شورای انقلاب از طریق آقای هاشمی در جریان نظر امام قرار گرÙتند: «نظر آقا این است: اگر شاه را اخراج كنند، گروگان‌ها را آزاد می‌كنند... به طور غیر مستقیم Ú¯Ùته شود به آمریكایی‌ها كه ضمنی اعلام نمی‌كنیم. شما شاه را اخراج كنید، گروگان‌ها آزاد می‌شوند. ولی غیرمستقیم قول بگیریم.»19
به هر Øال اختلاÙات بنی‌صدر، شورای انقلاب Ùˆ دانشجویان بر سر انتقال گروگان‌ها باز هم ادامه یاÙت Ùˆ بنی‌صدر مانند گذشته تلاش داشت به هر وسیله ممكن، گروگان‌ها را از كنترل دانشجویان خارج كند. از سوی دیگر، Ø¬Ù†Ø§Ø Ø§ØµÙˆÙ„Ú¯Ø±Ø§ÛŒ شورای انقلاب بر نظرات سابق خود تأكید داشتند Ùˆ معتقد بودند دولت ایران نباید به طور رسمی مسوولیت نگهداری گروگان‌ها را Ù€ Øتی برای مدت كوتاهی Ù€ به عهده بگیرد. آقای هاشمی در این مورد معتقد بود:
«مصØلت نیست كه گروگان‌ها در دست شورای انقلاب یا دیگر ارگان‌های دولتی باشند، ولی باید همه‌نوع اطمینانی از نظر سلامت آنها به ما داده شود. شورای انقلاب بدون نظر امام در مورد گروگان‌ها تصمیمی نمی‌گیرد.»20 از سوی دیگر، Øزب اصولگرای جمهوری اسلامی كه تمامی نیروهای انقلابی Ùˆ پیرو خط امام را در خود جای داده بود، معتقد بود كه ØµÙ„Ø§Ø Ù†ÛŒØ³Øª گروگان‌ها از دست دانشجویان پیرو خط امام خارج شوند.21 به هر Øال این روند تا واقعه طبس Ùˆ Øمله نظامی آمریكا به ایران ادامه یاÙت. این اقدام كه به ذلت Ùˆ خواری نیروهای نظامی آمریكا Ùˆ دولت كارتر منجر شد Ùˆ بی‌نتیجه ماند، موضع نیروهای اصولگرا Ùˆ ارزشی را در كشور تقویت كرد Ùˆ موجب شد اعتماد به Ù†Ùس آمریكایی‌ها در موضعگیری‌ها Ùˆ نیز میزان ریسك آنها بشدت كاهش یابد.
3ـ مجلس شورای اسلامی
به Ùاصله Øدودا یك ماه پس از شكست Ø®Ùت‌بار آمریكا در طبس، اولین مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 خرداد 1359 تشكیل شد Ùˆ امام خمینی در پیام خود در 11 شهریور 1359 به مناسبت Ùرا رسیدن ایام Øج، ØÙ„ مساله گروگان‌ها را به مجلس شورای اسلامی واگذار كردند Ùˆ به این ترتیب مجرای جدیدی برای مذاكره در مورد این مساله Ùˆ ØÙ„ آن گشوده شد Ùˆ امور از شورای انقلاب به مجلس شورای اسلامی منتقل شد. مجلس پس از تهیه پیش‌نویس قوانین، مقررات Ùˆ آیین‌نامه‌هایی كه به عملكرد خود قوه مقننه اختصاص داشت Ùˆ همچنین تصویب اعتبارنامه‌های نمایندگان كه مجموعا 47 روز طول كشید، جلسات Ù…Øرمانه‌ای را برگزار كرد كه در آنها در مورد سرنوشت گروگان‌ها بØØ« Ùˆ Ú¯Ùت‌وگو می‌شد.22
پس از آغاز كار مجلس، Ùشارهای داخلی Ùˆ خارجی بویژه از سوی آمریكا Ùˆ هم‌پیمانانش برای ØÙ„ مساله گروگان‌ها وارد مرØله جدیدی شد. در 9 مرداد 1359 نامه نمایندگان كنگره آمریكا كه به امضای 185 Ù†Ùر رسیده بود، خوانده شد. نمایندگان در نامه خود اظهار كرده بودند: «ما از تمامی موضوعات مهم داخلی كه در برابر دولت شما قرار دارد آگاه هستیم. از شما مصرانه می‌خواهیم برای موضوع گروگان‌ها بهترین Ùˆ بالاترین اولویت را قائل شوید.»23
در همین زمان، Øمله‌های نیروهای صدام به مرزهای كشور شروع شد Ùˆ با وجود شدت تنش‌های مرزی، كارشكنی‌های بنی‌صدر Ùˆ مخالÙت‌های او با شهید رجایی Ù€ نخست‌وزیر Ù€ Ùˆ مناقشات اØزاب Ùˆ گروه‌های كوچك Ùˆ بی‌ریشه با اساس نظام Ùˆ انقلاب ادامه داشت Ùˆ امكان پیشبرد امور را با مشكل مواجه كرده بود. سرانجام مجلس شورای اسلامی در جلسه 11 آبان 1359 چهار شرطی را كه از سوی كمیسیون ویژه گروگان‌ها برای آزادی آنان پیشنهاد شده بود، به تصویب رساند.24 این شرط‌ها عبارت بودند از: 1Ù€ دخالت نداشتن مستقیم Ùˆ غیر مستقیم آمریكا در ایران
2Ù€ آزاد كردن سرمایه‌ها Ùˆ رÙع انسداد از دارایی‌های متعلق به ایران
3Ù€ لغو دعاوی مالی Ùˆ Øقوقی Ùˆ جزایی آمریكا ضد ایران
4ـ پس دادن اموال شاه و نزدیكانش.25
به این ترتیب، یك پیروزی دیگر برای ملت ایران Ùˆ نیروهای ارزشی Ùˆ اصولگرا Øاصل شد Ùˆ همان‌طور كه هامیلتون جردن Ù€ رئیس ستاد كاخ سÙید Ù€ Ú¯Ùته است، نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریكا نه در آمریكا، بلكه در تهران معین شد.26
سرانجام در 22 دی 1359 لایØه‌ای مبنی بر ØÙ„ Ùˆ Ùصل اختلاÙات مالی Ùˆ Øقوقی دولت جمهوری اسلامی ایران با دولت آمریكا به تصویب مجلس رسید. طبق ماده واØده این لایØÙ‡ «به دولت اجازه داده می‌شود كه در مورد اختلاÙات مالی Ùˆ Øقوقی دولت جمهوری اسلامی ایران با دولت آمریكا از طریق داوری مرضی‌الطرÙین، اختلاÙات مذكور را ØÙ„ Ùˆ Ùصل نمایند.»27
پس از تصویب این لایØه، سیر امور شتاب بیشتری گرÙت Ùˆ یك گروه كاری به ریاست بهزاد نبوی Ù€ وزیر مشاور در امور اجرایی Ù€ تشكیل شد. این هیأت با میانجیگری الجزایر با آمریكا وارد مذاكره شد Ùˆ سرانجام پس از مدتی Ùعالیت Ùشرده، مواÙقت‌نامه‌ای موسوم به الجزایر تهیه Ùˆ گروگان‌ها Ù€ پس از 444 روز Ù€ آزاد شدند.
پاورقی:
1. سید عزت‌الله ضرغامی، كیهان،13‌/‌8‌/‌81، ص12
2. امیررضا ستوده، بØران444روزه در تهران،انتشارات ذكر،1379ØŒ صص 93Ù€94
3. معصومه ابتكار، تسخیر، اولین روایت مكتوب از درون سÙارت تسخیرشده آمریكا در تهران، انتشارات اطلاعات، تهران، 1379ØŒ صص 68Ù€69
4. امیررضا ستوده، همان، ص 102
5. Øجت‌الاسلام موسوی خوئینی‌ها، همان
6. كیهان، 14‌/‌8‌/‌58
7. كیهان، 7‌/‌9‌/‌58
8. همان
9. مسعود رضوی، هاشمی و انقلاب، انتشارات همشهری، تهران 1376، ص 404
10. كیهان، 17‌/‌8‌/‌58
11. مهدی بازرگان، انقلاب ایران در دو Øركت، چاپ پنجم، نهضت آزادی، تهران 1363ØŒ ص 77
12. مصاØبه تلویزیونی مهندس بازرگان به عنوان دÙاع در اÙشاگری‌ها، به نقل از كیهان، 12‌/‌8‌/‌79
13. مهندس بازرگان در یكی از سخنرانی‌های خود در دانشگاه تهران این تعابیر را به كار برده است. به نقل از كیهان، 21‌/‌11‌/‌57
14. برژینسكی، توطئه در ایران، (خاطرات) ترجمه Ù…Øمود مشرقی، انتشارات Ù‡Ùته، تهران 1362ØŒ ص 172
15. ang Jahanpour، The Roots Of The Hostage Crisis، The World Today Vol 48. Feb 1992 p.34
16.كیهان، 15‌/‌8‌/‌58
17. هاشمی رÙسنجانی، كیهان، 12‌/‌11‌/‌82
18. منوچهر Ù…Øمدی، انقلاب اسلامی زمینه‌ها وپیامدها،نشر معارÙØŒ ص 179
19. صورت مذاكرات شورای انقلاب، جلسه 13‌/‌9‌/‌58، به نقل از مسعود رضوی، هاشمی و انقلاب، ص 406
20. جمهوری اسلامی، 16‌/‌1‌/‌59
21. همان
22. معصومه ابتكار، همان، ص 309
23. مسعود رضوی، همان، ص 419
24. همان، 12‌/‌7‌/‌59
25.انقلاب دوم،اØمد رضا شاه علی،1385،ص122
26. هامیلتون جردن، بØران، ترجمه Ù…Øمود مشرقی، انتشارات Ù‡Ùته، تهران، 1362ØŒ ص 175
27. كیهان، 23‌/‌10‌/‌59
________________________________________