در سال گذشته، واشنگتن بازدارندگی ایران را هد٠نخستین خود در سیاستهای خاورمیانه‌‌اش قرار داده بود. آمریکا همچنین ایران را مسؤول Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ خشونتها در عراق، Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù†ØŒ مشکلات لبنان، سیاستهای ستیزه‌جویانه ØÙ…اس می‌داند Ùˆ از آن نگران است Ú©Ù‡ توازن قدرت در منطقه به سود ایران Ùˆ همپیمانان اسلامگرایش دگرگون شود. بنابراین (از دیدگاه واشنگتن) جلوگیری از گسترش Ù†Ùوذ تهران برای ØÙظ امنیت منطقه لازم است. دیک چنی، معاون رییس جمهوری، در اواخر ماه مه، روی عرشه ناو آمریکایی «جان استینس» در خلیج ÙØ§Ø±Ø³ØŒ این سیاست تازه در برابر ایران را اعلام کرد. Ú†Ù†ÛŒ Ú¯ÙØª: « ما با دوستانمان در برابر تندروی Ùˆ تهدیدهای استراتژیک خواهیم ایستاد. ما به تلاش برای رهایی کسانی Ú©Ù‡ متØÙ…Ù„ رنج Ùˆ سختی شده‌اند ادامه خواهیم داد Ùˆ دشمنان آزادی را به دست عدالت خواهیم سپرد Ùˆ با Ú©Ù…Ú© دیگران از دستیابی ایران به Ø¬Ù†Ú¯â€ŒØ§ÙØ²Ø§Ø±Ù‡Ø§ÛŒ کشتار گروهی Ùˆ چیره‌شدن این کشور بر منطقه جلوگیری خواهیم کرد.» کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه نیز Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§ØªÛŒ از همین دست نشان داد: «ایران تنها کشوری است Ú©Ù‡ مهمترین چالشهای استراتژیک را برای ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ از خاورمیانه Ú©Ù‡ ما (آمریکا) خواهان ایجاد آن هستیم، پدید آورده است». او در ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù†Ú¯Ø±Ø§Ù†ÛŒÙ‡Ø§ÛŒ آمریکا از این وضع Ø§ÙØ²ÙˆØ¯: «... ایران با سرعت دادن به برنامه هسته‌ای‌اش، به بی‌توجهی خود به خواسته‌های آمریکا Ùˆ بخش بزرگی از جامعه جهانی ادامه می‌دهد.»
رایس با اشاره به ÙØ¹Ø§Ù„یتهای آمریکا در آغاز دوران جنگ سرد Ú¯ÙØª: «واشنگتن امیدوار است همان‌گونه Ú©Ù‡ طرØÙ‡Ø§ÛŒ توسعه‌طلبانه Ø§ØªØØ§Ø¯ جماهیر شوروی را با سازماندهی قدرت خویش Ùˆ وارد کردن ÙØ´Ø§Ø± مستقیم بر دشمن Ùˆ ایجاد ائتلاÙÛŒ گسترده بر ضد این دشمن خنثی کرد، به کنترل Ùˆ Ú†Ù‡ بسا گاهی گسترش Ù†Ùوذ تهران بپردازد.» واشنگتن در Ùکر Ø´Ú©Ù„ دادن به ØØ¶ÙˆØ± ناوگانهای جنگی آمریکا در Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ بوده Ùˆ با به کار بردن Ù„ØÙ†ÛŒ تند Ùˆ قاطع (در برابر ایران) امکان جنگ را Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ داده است. در همان ØØ§Ù„ØŒ آمریکا 75 میلیون دلار نیز به برنامه‌های پشتیبانی از گسترش دموکراسی Ùˆ تغییر رژیم در تهران اختصاص داده است. در ماههای گذشته، واشنگتن به جلب ØÙ…ایت سازمان ملل برای یک رشته تصمیمات بر ضدّ برنامه‌های هسته‌ای ایران دست زده Ùˆ با ØªØØ±ÛŒÙ…های مالی غیر رسمی می‌کوشد Ú©Ù‡ کمابیش رابطه ایران را با بازارهای مالی جهانی قطع کند. آمریکا همچنین سپاه پاسداران انقلاب ایران را تولید کنندگان جنگ Ø§ÙØ²Ø§Ø±Ù‡Ø§ÛŒ کشتار گروهی Ùˆ رهبران سپاه قدس را ØØ§Ù…یان تروریسم معرÙÛŒ کرده Ùˆ به وزارت خزانه‌داری اجازه توقی٠اموال آنها Ùˆ به ارتش امریکا اجازه دستگیری Ùˆ اذیت Ùˆ آزار Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ این گروه در عراق را داده است. واشنگتن Ú©Ù‡ زمانی دولتهای استبدادی عرب منطقه را برای مشکلات بی‌شمار منطقه سرزنش Ùˆ متهم می‌کرد، هم‌اکنون درصدد جلب ØÙ…ایت این کشورها به عنوان دولتهای میانه‌رو در خاورمیانه (!) برآمده است.
هد٠واشنگتن این است Ú©Ù‡ با خنثی کردن دستاوردهای تهران تا به امروز (در بهبود روابط ا این کشورها) Ùˆ Ù…ØØ±ÙˆÙ… کردن ایران از ØÙ…ایت Ù…ØªØØ¯Ø§Ù†Ø´ Ùˆ کشیدن خطی از لبنان تا عمان جهت جدا کردن ایران از همسایگان عرب خود، Ù†Ùوذ ایران در جهان عرب را از میان ببرد. دولت بوش تواÙÙ‚ÛŒ را در بین دولتهای عربی ایجاد کرده است تا با سیاستهای ایران در عراق، لبنان Ùˆ سرزمینهای Ùلسطینی به Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØª بپردازند. دولت بوش همچنین می‌کوشد تا با دادن کمکهای نظامی 20 میلیارد دلاری به عربستان Ùˆ امیرنشینهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ به تقویت بنیه نظامی کشورهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ بپردازد. به Ú¯ÙØªÙ‡ نیکلاس برنز معاون وزیر امور خارجه آمریکا، یکی از اهدا٠اصلی ÙØ±ÙˆØ´ Ø¬Ù†Ú¯â€ŒØ§ÙØ²Ø§Ø± به این کشورها، توانمند ساختن آنها به تقویت نیروی Ø¯ÙØ§Ø¹ÛŒØ´Ø§Ù† Ùˆ ایجاد گونه‌ای بازدارندگی در برابر توسعه‌طلبیها Ùˆ تجاوزگریهای ایران(!) در آینده است. همچنین دولت بوش با برگزاری Ú©Ù†ÙØ±Ø§Ù†Ø³Ù‡Ø§ Ùˆ نشستهای Ù…ØØ±Ù…انه امیدوار است Ú©Ù‡ بتواند با Ù…Ù†ØØ±Ù کردن توجه Ùˆ توان کشورهای منطقه به خطرهایی Ú©Ù‡ از سوی ایران برای آنها پدید می‌آید، ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø§Ø³Ø±Ø§Ø¦ÛŒÙ„ Ùˆ Ùلسطینیان را از سر بگیرد. البته بازدارندگی ایران انگاه Ùˆ هد٠تازه‌ای نیست؛ اما اغراض Ùˆ Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ÛŒ Ú©Ù‡ واشنگتن از آن دارد مسأله تازه‌ای است. از زمان شکل‌گیری جمهوری اسلامی، دولتهای گوناگون آمریکا Ú†Ù‡ جمهوری خواه Ùˆ Ú†Ù‡ دموکرات، پیوسته سیاستها، آموزه‌ها Ùˆ طرØÙ‡Ø§ÛŒ گوناگونی را برای تعدیل ØÚ©ÙˆÙ…ت مذهبی بی‌پروای ایران طرØâ€ŒØ±ÛŒØ²ÛŒ کرده‌اند. اما برای دولت بوش بازدارندگی ایران راه ØÙ„ مشکلات گوناگون خاورمیانه به شمار می‌آید. از دیدگاه او دولتهای عرب سنی از ترس اینکه ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ دولت در بغداد تنها به تقویت Ù†Ùوذ ایران در آنجا خواهد انجامید، در بازسازی یک دولت با ثبات در عراق شرکت خواهند کرد. توهم برتری شیعیان در منطقه، عربستان Ùˆ مصر را ترغیب خواهد کرد تا به شدت از Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ نیروی ØØ²Ø¨ الله جلوگیری کنند Ùˆ به این سان طرØÙ‡Ø§ÛŒ آمریکا عملی می‌شود؛ در چنین شرایطی اسرائیل Ùˆ دشمنان دیرینه آن (دولتهای عرب) ناگهان Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ مشترکی در کاهش قدرت ایران Ùˆ متوق٠ساختن Ù†Ùوذ گروه هم‌پیمانش، ØÙ…اس، پیدا می‌کنند Ùˆ به سازش با ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ùلسطین Ùˆ اسرائیل گرایش نشان می‌دهند. این پدیده در واقع تغییر تمرکز دیرینه مسائل خاورمیانه از مشکل Ùلسطین به تهدید از سوی ایران است.
جدا از این نگرانی Ú©Ù‡ خاورمیانه هم‌اکنون در آتش Ùˆ درگیری ÙØ±Ùˆ Ø±ÙØªÙ‡ است، به نظر می‌رسد مقامات دولت بوش گمان کرده‌اند Ú©Ù‡ در میانه بی‌نظمی Ùˆ هرج Ùˆ مرج موجود، شرایط بی‌مانندی برای Ø´Ú©Ù„ دادن به خاورمیانه به گونه‌ای Ú©Ù‡ این منطقه سرانجام زیر تسلط آمریکا Ùˆ Ù†Ùوذ گسترده اسرائیل درآید، ÙØ±Ø§Ù‡Ù… آمده است. اما یک مشکل وجود دارد: استراتژی بازدارندگی آمریکا بی‌اثر است Ùˆ نمی‌تواند به گونه مؤثری اجرا شود Ùˆ Ú†Ù‡ بسا Ú©Ù‡ اوضاع را بدتر خواهد کرد. زیرا عناصری Ú©Ù‡ برای اجرای یک سیاست بازدارندگی موÙÙ‚ مورد نیاز است در آن به سادگی ÛŒØ§ÙØª نمی‌شود. در چنین شرایطی، Ù¾Ø§ÙØ´Ø§Ø±ÛŒ واشنگتن بر اینکه دولتهای عرب منطقه بر ضد ایران Ù…ØªØØ¯ شوند می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر این منطقه پرآشوب بیانجامد.
تازه و نامطلوب
ایران مشکلاتی اساسی برای ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ پدید آورده است. تلاش ایران برای دستیابی به توانائیهای هسته‌ای، دخالتهای زیرکانه‌اش در عراق، Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØª آزاردهنده‌ آن با ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø§Ø³Ø±Ø§Ø¦ÛŒÙ„ Ùˆ Ùلسطین، Ùهرستی سهمگین از گلایه‌های آمریکا از ایران را تشکیل می‌دهد. اما نکته مهمتر این است Ú©Ù‡ از دیدگاه دولت بوش ایران نمی‌تواند به بازیگری سازنده در خاورمیانه‌ای با ثبات تبدیل شود Ùˆ این امکان نیست Ú©Ù‡ Ø±ÙØªØ§Ø± آن از راه یک دیپلماسی پویا دگرگون شود.
ØÙ‚یقت این است Ú©Ù‡ ایران نه در Ù¾ÛŒ ایجاد بی‌نظمی برای برآورده کردن برخی تعهدات ایدئولوژیک است Ùˆ نه یک قدرت توسعه طلب با اهداÙÛŒ دست Ù†ÛŒØ§ÙØªÙ†ÛŒ است. همچنین ایران مانند روسیه Ùˆ چین کشوری رو به رو رشد Ùˆ خواهان دستیابی به نقش Ù…ØÙˆØ±ÛŒ در منطقه خویش نیست. یکی دیگر از اشتباهات آمریکا این است Ú©Ù‡ می‌پندارد Ú©Ù‡ ایران می‌تواند همانند شوروی Ùˆ آنچه Ú©Ù‡ الگوی جنگ سرد بر خاورمیانه تØÙ…یل کرد، عمل کند.
از زمانی Ú©Ù‡ جنگ لبنان در 2006 (جنگ سی Ùˆ سه روزه) سبب نگرانیهایی در مورد تقویت رابطه تهران Ùˆ ØØ²Ø¨â€ŒØ§Ù„له شد، اسرائیل Ùˆ دولتهای عرب هر دو بر واشنگتن ÙØ´Ø§Ø± می‌آورند Ú©Ù‡ در برابر بلندپروازیهای هسته‌ای ایران ایستادگی کند. آنها همچنین در پاسخ به آثار این جنگ، خواهان ØÙ…ایت از دولت ÙØ¤Ø§Ø¯ سینیوره در بیروت Ùˆ تلاش برای شکست کشاندن نزدیکی بین ایران Ùˆ سوریه برآمدند.
واشنگتن در نقش یک قدرت ØØ§Ù…ی، به ØØ¶ÙˆØ± نیروهایش در Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ Ø´Ú©Ù„ داده Ùˆ از Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ بی‌سابقه نیروهایش در سالهای گذشته در عراق، برای از بین بردن Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ ایران در آنجا بهره‌گیری کرده است. اما همان دولتهای عربی Ú©Ù‡ از Ù†Ùوذ ایران در منطقه می‌نالند با تشکیل ØÚ©ÙˆÙ…ت شیعه در عراق Ú©Ù‡ هم به سود ایران Ùˆ هم به سود آمریکاست، مخالÙند Ùˆ در همراهی با Ø§ØØ²Ø§Ø¨ Ùˆ گروههای سنی عراق از آمریکا می‌خواهند Ú©Ù‡ این مسأله را روشن سازد Ú©Ù‡ چگونه می‌خواهد هم با دولت (شیعه) عراق همکاری کند Ùˆ هم با دولتهای عرب سنی یک Ø§ØªØØ§Ø¯ منطقه‌ای ایجاد کند. بنابراین سد بازدارندگی آمریکا درست از میان عراق می‌گذرد Ùˆ از آنجا Ú©Ù‡ این کشور به خط مقدم رودررویی ایران – آمریکا تبدیل می‌شود، به ناچار بی‌ثبات خواهد شد.
همچنین استراتژی دولت بوش در درک دیدگاههای گوناگون دولتهای عرب دچار مشکل خواهد شد. عربستان ÙˆØ¨ØØ±ÛŒÙ† از دخالت تهران در امور داخلیشان واهمه دارند. اما مصر Ùˆ اردن بیشتر از این بابت نگرانند Ú©Ù‡ Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ جایگاه ایران، برتری آنها را در منطقه دچار مشکل کند. مسأله اصلی برای آنها سرزمین یا ثبات داخلی نیست بلکه برتری Ùˆ اعمال Ù†Ùوذ در مسایل Ùلسطین است. ØØªÛŒ در منطقه Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ نیز هم‌رایی بر ضد ایران وجود ندارد. برای نمونه بر Ø®Ù„Ø§Ù Ø¨ØØ±ÛŒÙ†ØŒ کویت Ùˆ عربستان ØŒ قطر Ùˆ امارات Ù…ØªØØ¯Ù‡ عربی مشکلی با اقلیت شیعه خود ندارند Ùˆ از میانه دهه 1990ØŒ از روابط اقتصادی گسترده با ایران بهره‌مند می‌شوند. این کشورها جدا از دشمنیشان با ایران، از نتایج تشدید تنشها بین ایران Ùˆ آمریکا واهمه دارند. ØØªÛŒ Ù…ØªØØ¯Ø§Ù† آمریکا در خاورمیانه به ارزیابی توانمندیها Ùˆ میزان آمادگی خود، Ú©Ù‡ به Ø§ØªØØ§Ø¯Ø´Ø§Ù† Ø´Ú©Ù„ می‌دهد، می‌پردازند Ùˆ با درک اینکه آنها نیز نسبت به Ù†Ùوذ ایران ØØ³Ø§Ø³ هستند، Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ خود را پیگیری خواهند کرد. یک استراتژی بازدارندگی آمریکایی Ú©Ù‡ بر پایه پیوستگی گسترده دولتهای عربی بنا شده باشد، در تئوری، شکست خورده شمرده می‌شود Ùˆ اجرا شدنی نیست.
نزدیک به نیم سده، جهان عرب به ارتش عراق به چشم یک سنگر مستØÚ©Ù… در Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ می‌نگریست. با از هم گسیختگی این ارتش در سال 2003 ØŒ هم اکنون ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ به تنها قدرت موجود در Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ تبدیل شده است Ú©Ù‡ می‌تواند قدرت نظامی ایران را لگام زند. به گردن Ú¯Ø±ÙØªÙ† چنین مسئولیتی (از سوی آمریکا) در واقع نیازمند نگهداری Ù†Ø§Ù…ØØ¯ÙˆØ¯ شماری از نیروها در منطقه است. اما با وجود Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§Øª ضد آمریکایی Ú©Ù‡ امروزه به همه کشورهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ سرایت کرده است، هیچ‌کدام از دولتهای منطقه (به جز کویت) نمی‌توانند از استقرار دوباره شمار چشمگیری از نیروهای آمریکایی در کشورشان ØÙ…ایت کنند. بنابراین آمریکا ناگزیر است به بازیگران ضعی٠منطقه‌ای برای کنترل Ùˆ مهار قدرت رو به ظهور ایران Ú©Ù‡ از نظر وسعت، جمعیت Ùˆ اقتصاد بزرگترین کشور منطقه Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ است، تکیه کند. ØØªÛŒ ÙØ±ÙˆØ´ Ø¬Ù†Ú¯â€ŒØ§ÙØ²Ø§Ø±Ù‡Ø§ÛŒ زیاد به دولتهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ نیز نمی‌تواند این ØÙ‚یقت را دگرگون سازد. تکیه کردن واشنگتن بر راه‌اندازی ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÛŒØ§Ù†Ù‡ به عنوان Ù…ØÙˆØ± استراتژی‌اش در بازدارندگی ایران نیز مسأله پیچیده‌ای است. دست‌اندرکاران دولت بوش گمان می‌کنند Ú©Ù‡ از سرگیری Ú¯ÙØª Ùˆ گوها بین اسرائیل Ùˆ همسایگانش از خشم اعراب می‌کاهد، دولتهای عرب را پشت سر آمریکا Ù…ØªØØ¯ خواهد ساخت Ùˆ زمینه را برای ایجاد یک جبهه عربی – اسرائیلی بر ضد ایران آماده می‌سازد. اما این واقعیت را نادیده می‌گیرند Ú©Ù‡ Ùلسطینها Ùˆ اسرائیل در وضع کنونی از یک تواÙÙ‚ Ùˆ سازش ضروری برای یک Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØª چشمگیر Ùˆ معتبر ØÙ…ایت نمی‌کنند. هم ایهود اولمرت نخست‌وزیر اسرائیل Ùˆ هم Ù…ØÙ…ود عباس رئیس دولت Ùلسطین ضعیÙ‌تر از آنند Ú©Ù‡ بتوانند ØØ§Ù…یان خود را برای واگذاری یک امتیاز دردناک، Ú©Ù‡ یک پیمان ØµÙ„Ø Ù…Ø§Ù†Ø¯Ú¯Ø§Ø± به آن نیاز دارد، مجاب سازند. انتظار دولتهای عرب بسیار ÙØ±Ø§ØªØ± از آن چیزی است Ú©Ù‡ اسرائیل Ùˆ آمریکا می‌خواهند: در ØØ§Ù„ÛŒ Ú©Ù‡ این دولتها آشکارا خواهان انجام Ú¯ÙØª Ùˆ گوهای نهایی هستند، رایس وزیر خارجه آمریکا تنها از شتاب بخشیدن در ØØ±Ú©Øª به سوی ØµÙ„Ø Ø³Ø®Ù† می‌گوید. ØØªÛŒ اگر ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø¨ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ با موÙقیت به انجام برسد، این نظریه آمریکا Ú©Ù‡ دولتهای عرب به خطر ایران (!) به عنوان مسأله‌ای مهمتر از Ø§Ø®ØªÙ„Ø§ÙØ§Øª دیرینه با اسرائیل بنگرند، با شکست روبه‌رو خواهد شد. پس از سالها دشمنی، توده اعراب Ùˆ نظریه پردازان آنها، همچنان اسرائیل را خطری جدی‌تر به شمار می‌آورند. رئیس جمهور ایران این روند را درک کرده Ùˆ به روشنی به مسائل Ùلسطین ØØ±Ø§Ø±Øª بیشتری بخشیده است چرا Ú©Ù‡ او بر این باور است Ú©Ù‡ جایگاه Ùˆ موقعیت خود را در بین ملتهای عرب Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ دهد Ùˆ اطمینان یابد Ú©Ù‡ آنها در Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§Øª ضد ایرانی دولتهایشان سهیم نخواهند شد. Ø§ÙØ²ÙˆÙ† بر این Ú¯ÙØªÙ‡â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ مناقشه‌انگیز او در رابطه با موجودیت اسرائیل، مساعدت Ùˆ همراهی تهران با ØÙ…اس Ùˆ ØØ²Ø¨â€ŒØ§Ù„له Ùˆ ØÙ…ایت آن از یک جنبش عربی باعث Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ Ù…ØØ¨ÙˆØ¨ÛŒØª او در بین توده شده است.
در واقع، تهران امروز از توجه به قدرت نرم در خاورمیانه سود می‌برد. واشنگتن گمان می‌کند Ú©Ù‡ پیشنهاداتش در رابطه با ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø§Ø¹Ø±Ø§Ø¨ Ùˆ اسرائیل، توجه Ùˆ نگرانی همگان را به سوی تهران جلب کند، اما از نظر ایران تلاشهای جاری (آمریکا) تأمین کننده خواستهای اعراب نیست. یک ØªÙØ³ÛŒØ± دقیق از وضع روانی ØØ§Ú©Ù… بر منطقه نشان می‌دهد Ú©Ù‡ ایران نسبت به آمریکا در جایگاه بهتری قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است. در وقع این تنها مسأله Ùلسطین نیست Ú©Ù‡ توازن قدرت در خاورمیانه را تعیین می‌کند بلکه سرنوشت دولتهای ضعی٠عراق، Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù† Ùˆ لبنان Ú©Ù‡ Ù†Ùوذ ایران در آنها رو به گسترش است، نیز تعیین کننده است. مسأله Ùلسطین نیز از نظر امنیت اسرائیل، ثبات شرق مدیترانه Ùˆ نقش Ùˆ پرستیژ آمریکا همچنان دارای اهمیت خواهد بود. این مسأله (Ùلسطین) همچنین عامل شکل‌دهنده رقابتهای منطقه‌ای خواهد ماند. اما عامل اصلی منازعات منطقه‌ای Ùˆ آثار آنها نخواهد بود. به دلیل نگرانیهای آمریکا از نیروی رو به رشد ایران، واشنگتن نمی‌خواهد بپذیرد Ú©Ù‡ مرکز ثقل استراتژیک خاورمیانه در ØÙ‚یقت از شرق مدیترانه به Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ تغییر ÛŒØ§ÙØªÙ‡ است. اکنون این گمان بیشتر است Ú©Ù‡ برقراری ØµÙ„Ø Ùˆ ثبات در Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ نسبت به دیگر راههای موجود، بهتر می‌تواند ØµÙ„Ø Ùˆ ثبات در شرق مدیترانه را تأمین کند. در کشوری Ú©Ù‡ بارها برای عملی ساختن سیاستهایش از گذشته Ùˆ تاریخ Ú©Ù…Ú© Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است، دولت بوش، به گونه Ø´Ú¯ÙØªÛŒ نسبت به تاریخ اخیر خاورمیانه بیگانه Ùˆ ناآشناست. واپسین باری Ú©Ù‡ ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ در دهه 1980 درصدد Ù…ØªØØ¯ ساختن جهان عرب در برابر ایران برآمد، شهروندان آمریکایی با پدیده ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ سیاسی رادیکال سنی رو به رو شدند Ú©Ù‡ سرانجام به شکل‌گیری القاعده انجامید.
این بار نیز ممکن است آثار سیاست بازدارندگی ایران همانند گذشته ناگوار باشد: زیرا این سیاست تنها به خیزش گروههای تندرو سنی عرب به عنوان یک مانع ایدئولوژیکی در برابر ایران شیعی Ú©Ù…Ú© خواهد کرد، همان گونه Ú©Ù‡ رقابت عربستان با ایران در دهه 1980 در جنوب آسیا Ùˆ جنبش سلÙیهای رادیکال برای خنثی کردن بلندپروازیهای ملی‌گرایانه ØØ²Ø¨â€ŒØ§Ù„له پس از جنگ لبنان Ùˆ اسرائیل در 2006 آثار مثبتی دربرنداشت. در دوران جنگ سرد، ستیز با کمونیسم به معنای گسترش سرمایه‌داری Ùˆ دموکراسی بود. امروزه بازدارندگی ایران به معنای گسترش تندرویهای سنی است، یعنی گزاره‌ای Ú©Ù‡ برای واشنگتن پر از تضاد است.
واقعیتهای خاورمیانه سرانجام جنگ سرد خیالی واشنگتن را با شکست رو به رو خواهد ساخت. این موضوع بدین معنا نیست Ú©Ù‡ ایران چالشی جدی برای آمریکا، اعراب Ùˆ اسرائیل به شمار نمی‌آید. بلکه مسأله این است Ú©Ù‡ یک ائتلا٠بزرگ متشکل از آمریکا، اعراب، اسرائیل Ú©Ù‡ بتواند ایران را مهار کند، Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù†ØŒ عراق Ùˆ لبنان را در هرج ومرج بیشتری ÙØ±Ùˆ خواهد برد، تندروی اسلامی را شعله‌ور خواهد ساخت Ùˆ آمریکا را به ØØ¶ÙˆØ± درازتر Ùˆ پرهزینه‌تر در خاورمیانه ناگزیر می‌کند.
یک نظم تازه
خاورمیانه منطقه‌ای است Ú©Ù‡ بارها دچار درگیری‌ها Ùˆ منازعات داخلی شده است. در دهه 1960ØŒ رژیمهای رادیکال عرب بر ضد مشروعیت Ùˆ قدرت دولتهای پادشاهی سنتی به پا خاستند. در دهه 1970 بنیادگرایان اسلامی ØŒ نظم سکولار غالب را رد کرده Ùˆ درصدد برآمدند تا منطقه را به جایگاهی برای برپایی ØÚ©ÙˆÙ…ت الهی تبدیل کنند. در دهه 1980ØŒ بیشتر جهان عرب به ØÙ…ایت از جنایتهای صدام ØØ³ÛŒÙ† پرداختند Ú©Ù‡ می‌خواست جانشین ØÚ©ÙˆÙ…ت الهی ایران گردد. اکنون باز هم خاورمیانه دچار دودستگی شده است؛ این بار درجبهه‌گیریهای اعتقادی Ùˆ نژادی به همراه نگرانی سنیها از گسترش Ù†Ùوذ شیعیان ØŒ باز هم ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ به نام ØÙظ توازن قدرت، به سود یکی از دو طر٠در منازعات منطقه‌ای وارد شد، Ú©Ù‡ بر اثر آن تنشها شدید Ùˆ شکاÙها ژرÙ‌تر شد. ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ جز در مورد برخورد اعراب Ùˆ اسرائیل Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ Ù…ØØ¯ÙˆØ¯ÛŒ از دخالت در منازعات، ایجاد درگیری یا ØªØØ±ÛŒÚ© رقبا بر ضد یکدیگر دارد. واشنگتن در برخورد جمهوریهای سوسیالیست عرب با پادشاهی‌های Ù…ØØ§Ùظه‌کار در کنار گروه دوم قرار Ú¯Ø±ÙØªØŒ کشتار ÙˆØØ´ÛŒØ§Ù†Ù‡â€Œ بنیادگرایان مخال٠از سوی دولتهای سکولار را بدون هیچ اعتراضی تأیید کرد Ùˆ از عربستان Ùˆ ماشین جنگی عراق برای ÙØ±ÙˆÙ†Ø´Ø§Ù†Ø¯Ù† رشد اسلامگرایی آیت‌الله روØâ€ŒØ§Ù„له خمینی ØÙ…ایت کرد. این پدیده در شرایط کنونی رژیمهای سنی را تشویق کرد تا در برابر ایران Ùˆ Ù…ØªØØ¯Ø§Ù† شیعی طغیانگر آن Ù…ØªØØ¯ شوند. هرگاه ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ در منازعات Ùˆ درگیریهای خاورمیانه دخالت کرده است، از Ù‡Ø¯ÙØ´ برای با ثبات سازی منطقه دورتر شده است.
آمریکا خواهان آن است Ú©Ù‡ به جای تمرکز بر بازگردانیدن توازن قدرت پیشین، به ایجاد گونه‌ای ائتلا٠منطقه‌ای Ùˆ چارچوبی تازه بپردازد Ú©Ù‡ تمام قدرتهای دخیل در آن سودی برای ØÙظ ثبات وضع موجود داشته باشند. اما دولت بوش نتوانسته این نکته را درک کند Ú©Ù‡ یک ایران خشمگین می‌تواند چالشهای جدی برای Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ آمریکا پدید آورد Ùˆ بازدارندگی ایران با آرایش نیروهای نظامی Ùˆ ایجاد Ø§ØªØØ§Ø¯Ù‡Ø§ÛŒ ستیزه‌جویانه بر ضد آن نمی‌تواند به سادگی یک استراتژی قابل Ø¯ÙØ§Ø¹ باشد. ایران برعکس آنچه Ú©Ù‡ می‌پندارند یک قدرت مذهبی Ú©Ù‡ بخواهد نظم منطقه‌ای را به نام ارتش اسلام دگرگون سازد نیست، بلکه یک کشور معمولی است Ú©Ù‡ ادعای برتری بر مناطق همجوارش را دارد. از این رو مأموریت ÙØ¹Ù„ÛŒ آمریکا این است Ú©Ù‡ موقعیتی را ایجاد کند Ú©Ù‡ در آن ایران Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ خود را در Ù…ØØ¯ÙˆØ¯ ساختن بلندپروازیهایش Ùˆ پیروی از هنجارهای بین‌المللی بیابد. Ú¯ÙØª Ùˆ گو، سازش Ùˆ تجارت، با تمام مشکلاتی Ú©Ù‡ دربردارند، ابزارهای مجاب کننده‌ای است. پذیرش این مسأله از سوی آمریکا Ú©Ù‡ تهران نیز Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ مشروع Ùˆ نگرانیهای در عراق دارد، می‌تواند سرانجام دو دولت را به درک این نکته بکشاند Ú©Ù‡ آنها اهدا٠یکسانی دارند: هر دو کشور خواهان ØÙظ یکپارچگی سرزمینی عراق Ùˆ جلوگیری از بروز جنگ داخلی در آن کشور Ú©Ù‡ خاورمیانه را نیز به نابودی می‌کشاند، هستند. آغاز دوباره روابط دیپلماتیک Ùˆ اقتصادی بین ایران Ùˆ آمریکا Ùˆ Ùˆ همچنین همکاری در عراق می‌تواند منادی ترتیباتی تازه باشد Ú©Ù‡ ایران را به انجام تعهداتش در برابر پیمان منع گسترش جنگ Ø§ÙØ²Ø§Ø±Ù‡Ø§ÛŒ هسته‌ای (NPT) نیز، ترغیب خواهد نمود. اگر ایران از امنیت مناسب Ùˆ روابط تجاری با ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ بهره‌مند شود Ùˆ در منطقه خودآسودگی Ùˆ امنیت داشته باشد، ØØªÛŒ ممکن است از اهدا٠هسته‌ای خود نیز دست بکشد.
ترغیب ایران نیامند آسیب رساندن به روابط ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ با همسایگان عرب ایران نیست. واشنگتن باید به جای نظامی کردن منطقه Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ Ùˆ تقویت Ø§ØªØØ§Ø¯Ù‡Ø§ÛŒ بی‌ثبات Ùˆ ضعی٠در پیرامون ایران، به سوی یک سیستم امنیت منطقه‌ای تازه ØØ±Ú©Øª کند. این سیستم امنیتی باید دربرگیرنده همه بازیگران منطقه‌ای بوده Ùˆ در آن امنیت مرزهای منطقه‌ای تأمین شود Ùˆ با انجام کنترل ØªØ³Ù„ÛŒØØ§ØªÛŒØŒ کاربرد برخی از Ø¬Ù†Ú¯â€ŒØ§ÙØ²Ø§Ø±Ù‡Ø§ را ممنموع کند Ùˆ دربرگیرنده یک بازار مشترک با مناطق آزاد تجاری بوده Ùˆ مکانیسمی برای داوری Ùˆ ØÙ„ منازعات Ùˆ برخی مسائل دیگر نیز داشته باشد. این نظم تازه برای دولتهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ این برجستگی را دارد Ú©Ù‡ دولتهای شیعی ایران Ùˆ عراق را در یک همکاری Ùˆ مشارکت سازنده وارد می‌سازد Ùˆ بنابراین خطر درگیریهای ÙØ±Ù‚ه‌ای را کاهش می‌دهد. Ø´Ú©Ù„ گیری ترتیبات امنیتی جدید این ÙØ±ØµØª را برای ایران پدید می‌آورد تا به قدرت Ùˆ جایگاه خود (در منطقه) مشروعیت بخشیده Ùˆ به جای رویارویی، از راه همکاری به اهدا٠خود دست یابد. همچنین این گرگونی به دولت عراق، Ú©Ù‡ اغلب از سوی همسایگان سنی‌اش مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد، اجازه می‌دهد تا قدرت Ùˆ Ù†Ùوذ خود را اعمال کند Ùˆ دروغ بودن این شایعات را Ú©Ù‡ عراق پیرو اوامر تهران است را نمایان سازد. عربستان Ùˆ ایران دو کشور بزرگ منطقه، باید به رقابت برد – باخت (بازی با ØØ§ØµÙ„ جمع جبری ØµÙØ±) خود در عراق پایان داده Ùˆ ØØ§Ù…یان خود را در این کشور را به پذیرش یک پیمان ملی تازه Ú©Ù‡ تأمین کننده Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ اقلیت سنی Ùˆ کرد نیز باشد، وادار کنند .
اما هیچ کدام از این اهدا٠بدون مشارکت Ùˆ همکاری پویای آمریکا به بار نمی‌نشیند (!). دولتهای عرب خلیج ÙØ§Ø±Ø³ØŒ اگر بنا باشد استØÚ©Ø§Ù…ات Ø¯ÙØ§Ø¹ÛŒ خود را با یک نظم جدید منطقه‌ای جایگزین سازند، نیاز به گونه‌ای تضمین دارند. برای ایران Ú©Ù‡ (ØØ¶ÙˆØ±) ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ آمریکا مهمترین مانع برای برتری منطقه‌ایش است، هیچ دلیلی برای همکاری وجود ندارد مگر اینکه آمریکا نیز در این Ø·Ø±Ø Ø§Ù…Ù†ÛŒØªÛŒ سهیم باشد.
آمریکا نیز به سهم خود باید نشان دهد Ú©Ù‡ درصدد تØÙ…یل نوعی توازن قدرت تازه نیست بلکه خواهان تقویت آن گونه از ترتیبات منطقه‌ایست Ú©Ù‡ تمام دولتهای مربوطه آن را بپذیرند. آثار سودمند Ø·Ø±Ø Ø§Ù…Ù†ÛŒØªÛŒ جدید پدید آمدن شرایطی است Ú©Ù‡ در آن همه کشورهای Ø®Ù„ÛŒØ¬â€ŒÙØ§Ø±Ø³ نه تنها با یکدیگر همکاری خواهند کرد بلکه بر ادامه ØØ¶ÙˆØ± آمریکا در منطقه نیز مهر تایید خواهند زد(!). این استراتژی در نهایت به سود Ù…ØªØØ¯Ø§Ù† اروپایی آمریکا Ùˆ نیز روسیه، چین وهمه کشورهایی است Ú©Ù‡ به ثبات خاورمیانه Ùˆ دسترسی مطمئن به منابع انرژی آن نیاز دارند.
راضی Ù†Ú¯Ù‡ داشتن ایران تا هنگامی Ú©Ù‡ Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ قدرت خویش را در چارچوب ترتیبات امنیت منطقه‌ای ÙØ±Ø§Ú¯ÛŒØ± دنبال می‌کند، بهترین راه برای ایجاد ثبات در عراق، خشنود ساختن اعراب Ù…ØªØØ¯ آمریکا، Ú©Ù…Ú© به پیشبرد ÙØ±Ø§ÛŒÙ†Ø¯ ØµÙ„Ø Ø§Ø¹Ø±Ø§Ø¨ واسرائیل Ùˆ ØØªÛŒ ایجاد مسیری تازه در Ú¯ÙØª Ùˆ Ú¯Ùˆ بر سر برنامه‌های هسته‌ای ایران خواهد بود. همچنین از آنجا Ú©Ù‡ این رویکرد در برگیرنده تمام بازیگران دارای Ù†ÙØ¹ است، با دوام‌ترین Ùˆ Ú©Ù… هزینه‌ترین استراتژی برای ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ در خاورمیانه خواهد بود.