گری سیک از کارمندان Ùعال کاخ سÙید Ùˆ شاغل در بخش امنیت ملی آمریکا در دوران کارتر Ùˆ کسی است Ú©Ù‡ پیش Ùˆ پس از آن هم در سیاست خارجی امریکا Ùعالیت Ù…ÛŒ کرده است. ÙˆÛŒ Ú©Ù‡ دوران سخت از دست دادن ایران را برای امریکا در کاخ سÙید بوده است، خاطرات خود را درباره موضع امریکا در ارتباط با انقلاب اسلامی Ùˆ Ø´Ú©Ù„ گیری آن نوشته است. این اثر با عنوان «همه چیز Ùرو Ù…ÛŒ ریزد» کتابی است Ú©Ù‡ اکنون درصدد ارائه یک گزارش از آن هستیم.
گری سیک در مقدمه با اشاره به این Ú©Ù‡ انقلاب های واقعی نادرند، تØول رخ داده در ایران را از جمله تØولات بنیادین Ù…ÛŒ شمرد Ùˆ Ù…ÛŒ نویسد: صر٠نظر از تندروی های مقامات تهران Ùˆ قضاوتی Ú©Ù‡ تاریخ در مورد این واقعه اجتماعی منØصر به Ùرد خواهد داشت، قاطعانه Ù…ÛŒ توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ ایران برای همیشه Ùˆ به طور برگشت ناپذیری متØول گردیده است.
ÙˆÛŒ با اشاره به وضعی Ú©Ù‡ ایران در آغاز تشکیل دولت کارتر داشت، به بØران پدید آمده پس از آن اشاره Ù…ÛŒ کند Ùˆ نقش خود را به عنوان یک عنصر Ùعال Ùˆ در عین Øال ناظر این تØولات ØªØ´Ø±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯Ù‡ØŒ Ù…ÛŒ نویسد: این موقعیت خاص، به من امکان Ù…ÛŒ داد تا با ابعاد مختل٠سیاست گذاری درباره ایران، از جمله شخصیت های دخیل در این امر، سیاست های کاخ سÙید در این زمینه Ùˆ اختلا٠نظرهای میان مسؤولان وزارت خارجه از نزدیک آشنا شوم.
وی موضوع ایران و مقابله با آن را، همچنان موضوع جالب توجه برای امریکایی ها می داند و دلیلش را آن می داند که انقلاب ایران یادآور دورانی آمیخته با خشم و سرخوردگی برای ملت امریکاست.
به زبان روشن تر باید Ú¯Ùت: انقلاب اسلامی ایران یک شکست بزرگ Ùˆ تØقیر ابدی برای آمریکا بود. به همین دلیل آن ماجرا تبدیل به یک عقده روانی برای امریکا Ùˆ امریکایی ها شد Ùˆ تاکنون آنان را آزار Ù…ÛŒ دهد. بخشی از سیاست های تند امریکا تا به امروز برای جبران آن شکست است.
بدون Ø´Ú© کتاب گری سیک یکی از اصلی ترین منابع تاریخ انقلاب اسلامی در میان تمامی آثاری است Ú©Ù‡ در خارج از کشور نوشته شده است. این اثر روایتی است دست اول از سهم دولت آمریکا به عنوان یک ابرقدرت، به عنوان قدرت Øاکم بر ایران Ú©Ù‡ دست Ú©Ù… از 28 مرداد 1332 تا سال 1357 Øر٠اول را در ایران Ù…ÛŒ زده است. با این Øال این به معنای آن نیست Ú©Ù‡ خطا در این کتاب راه ندارد. گری سیک تلاش کرده است تا با استÙاده از خاطرات دیگر همقطاران خود Ùˆ نیز خاطرات شاه بخشی از مسائل را به صورت چند بعدی Ø·Ø±Ø Ú©Ù†Ø¯ Ùˆ همین، امتیاز این اثر بر خاطراتی است Ú©Ù‡ دیگران یک سویه نوشته اند. به علاوه گری سیک سعی Ù…ÛŒ کند به صورتی عمیق تر ماجرای انقلاب ایران را درک کند Ùˆ برای نمونه چندین بار به درستی تأکید Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ انقلاب ایران در درجه اول انقلابی علیه تجدد غربی بود. مسلماًً Ù…ÛŒ بایست این اثر در مجامع علمی ما نقد Ùˆ بررسی شود. کاستی های آن گوشزد شود Ùˆ برای شناخت آینده مواضع امریکا نسبت به ما، به آنچه در میان ایران Ùˆ امریکا در دوران انقلاب، گذشته است، توجه بیشتری مبذول شود. آنچه در Ù¾ÛŒ آمده تنها مربوط به نیمه نخست کتاب است Ú©Ù‡ به دوران انقلاب مربوط Ù…ÛŒ شود. نیمه دوم آن کتاب درباره گروگانگیری است Ú©Ù‡ باید در Ùرصتی دیگر به آن پرداخت. نوشته Øاضر تنها گزارش آن بخش است Ùˆ Øالت نقد Ùˆ ارزیابی ندارد.
گزارش
گری سیک در نخستین بخش های کتاب تلاش Ù…ÛŒ کند داستان ایران را از Øوادث نهضت ملی شدن صنعت Ù†Ùت آغاز Ùˆ مراØÙ„ Ù†Ùوذ امریکا در ایران Ùˆ اصول همکاری مشترک میان دو کشورا ارزیابی کند. ÙˆÛŒ در اینجا Ùˆ جاهای دیگر کتاب به خوبی نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ تا Ú†Ù‡ اندازه شاه درصدد به دست گرÙتن تمامی ارکان قدرت در ایران بوده Ùˆ امریکا به عنوان مهم ترین دولت بیرونی، بیشترین Ú©Ù…Ú© خارجی را به این کشور کرده Ùˆ بیشترین Ø³Ù„Ø§Ø Ø±Ø§ در اختیار آن قرار داده است.
ÙˆÛŒ در ادامه از «تمرین انقلاب» سخن به میان آورده است. این عنوان مربوط به رویداهای پانزده خرداد سال 42 است Ú©Ù‡ مبارزان مسلمان Ùˆ روØانیون در آن دوران تمرین انقلاب کردند. این تمرین بعدها در سال 57 به ثمر نشست.
ضع٠اطلاعاتی امریکا Ú©Ù‡ گری سیک تلاش Ù…ÛŒ کند در این کتاب به خوبی آن را ترسیم کند، در همان دوران وجود داشته Ùˆ به صورت یک سنت ادامه یاÙته است. ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ نویسد: متأسÙانه هیچ گزارشی در خصوص وقایع سال 1963 یا 1342 به واشنگتن مخابره نشد، وقایعی Ú©Ù‡ در سالهای انقلاب چندین بار تکرار گردید. (ص 33)
به نظر گری سیک یک امر کلید مخالÙت های مردم با دولت پهلوی است Ùˆ ÙˆÛŒ بارها Ùˆ بارها از آن سخن Ù…ÛŒ گوید: باید Ú¯Ùت، امریکایی ها یک چیز را Ùراموش کرده بودند Ùˆ آن مخالÙت عمیق Ùˆ ریشه ای مردم ایران با سلطه ارزشهای غربی بود... آنها نمی دانستند Ú©Ù‡ دستگیری، زندانی شدن Ùˆ تبعید چهارده ساله آیت الله، نتیجه مستقیم دخالت ÙˆÛŒ با غربی شدن جامعه ایران Ùˆ به ویژه اعطای امتیازات ویژه به آمریکایی ها (کاپیتولاسیون) است. (ص 34.)
سرکوبی آن Øوادث آرامش را به ایران بازگرداند Ùˆ در اوائل دهه پنجاه نیکسون Ùˆ کیسینجر سیاست جدید امریکا را در قبال ایران طراØÛŒ کردند. امریکا مواÙقت کرد تا پیشرÙته ترین Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ را در اختیار ایران بگذارد Ùˆ ایران را Ú©Ù‡ جزیره امن Ùˆ آرام منطقه Ù…ÛŒ دید به هر نوع وسیله ای مجهز کند تا ØاÙظ منطقه Ùˆ پاسبان آن باشد. آنچه سران امریکا پذیرÙتند این بود Ú©Ù‡ هر نوع سلاØÛŒ Ú©Ù‡ شاه Ù…ÛŒ خواست Ù…ÛŒ باید در اختیارش قرار Ù…ÛŒ گرÙت Ùˆ بدین ترتیب نه وزارت دÙاع Ùˆ نه وزارت خارجه امریکا جرأت هیچ نوع مخالÙتی را با این سیاست Ùˆ خواسته شاه نداشتند. ( ص 39) این یعنی Øمایت در بست Ùˆ بی قید Ùˆ شرط امریکا از نظام شاه.
نکته جالب توجه از نظر گری سیک این بود Ú©Ù‡ سیاستمداران کهنه کار امریکا Ú©Ù‡ تØولات دوران مصدق Ùˆ بعد از آنرا به یاد داشتند، در آستانه روی کار آمدن کارتر درسال 1977 همگی از دستگاه های اداری در شورای امنیت ملی Ùˆ وزارت خارجه آمریکا رÙته بودند Ùˆ جای آنان راکسانی در این مقامات گرÙته بودند Ú©Ù‡ شاه ایران را Ùردی صاØب Ùکر Ù…ÛŒ دانستند Ú©Ù‡ تنها عیبش این است Ú©Ù‡ به نصیØت کسی Øاضر نیست گوش بدهد. (ص 47)
این زمان به رغم این بود Ú©Ù‡ شاه نتوانسته بود کاندیدای خود را در امریکا بر اریکه قدرت ببیند اما چندان درامریکا Ùˆ دستگاه های اداری آن Ù†Ùوذ داشت Ú©Ù‡ تقریباً هر Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ خواست در اختیارش بود. تصور امریکایی ها نیز بر آن بود Ú©Ù‡ اساساً توسط بازرس Ú©Ù„ وزارت خارجه امریکا تهیه شده بود آمده بود: «هیچ چالش جدی داخلی در برابر رهبری شاه وجود ندارد.» (ص 49)
کارتر با شعار بسط Øقوق بشر Ùˆ کاهش Ùروش تسلیØات روی کار آمد اما در مورد ایران هیچ کدام از این دو مسأله Ø·Ø±Ø Ù†Ø´Ø¯. در واقع چنان Ú©Ù‡ گری سیک Ø´Ø±Ø Ø¯Ø§Ø¯Ù‡ است تمام نگرانی های شاه از روی کار آمدن کارتر در این باره بی مورد بود Ùˆ کارتر درست همان سیاست Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ توسط نیکسون Ùˆ کیسینجر را اجرا کرد. این در Øالی است Ú©Ù‡ به نوشته گری سیک: در جریان دهه 1970 استÙاده از شکنجه Ùˆ ترور در ایران معمول شده بود Ùˆ سازمان مخو٠ساواک با داشتن اختیارات گسترده به شناسایی Ùˆ ارعاب دشمنان سیاسی شاه Ù…ÛŒ پراخت. (ص 50) گری سیک تأیید Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ در ماه های اول Øکومت کارتر اندکی از شدت برخوردهای شاه کاسته شد Ùˆ سپس دوباره از سرگرÙته شد. اما در این باره باید Ú¯Ùت دقیقاً مسأله عکس آن چیزی است Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ Ùکر Ù…ÛŒ کند. زیرا رژیم شاه نگران Ù…Øاکمان انقلابیون بود Ùˆ برای آن Ú©Ù‡ مسأله اÙشا نشود Ø·ÛŒ سالهای 1355 صدها Ù†Ùر از مبارزان را در خیابانها ترور کرد تا لازم نباشد آنان را به دادگاه کشانده Ùˆ در جریان Ù…Øاکمه تبلیغاتی علیه آن صورت گیرد. این مسأله را با مراجعه به روزنامه های وقت Ù…ÛŒ توان به دست آورد.
اهمیت ایران برای امریکا چندان بود Ú©Ù‡ به نظر گری سیک دولت امریکا Øاضر بود برای ØÙظ Ùˆ تداوم این روابط برخی از سیاستهای خود در زمینه Ùروش تسلیØات Ùˆ Øقوق بشر را نادیده بگیرد. (ص 53)
نخستین بØØ« در دوره کارتر مربوط به درخواست خرید هواپیماهای آواکس از دولت امریکا بود. گری سیک نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ به رغم برخی از مخالÙت ها در Ø³Ø·ÙˆØ Ù¾Ø§ÛŒÛŒÙ†ØŒ در نهایت دولت امریکا با این درخواست Ùˆ درخواست های دیگر شاه در خرید Ø³Ù„Ø§Ø Ù…ÙˆØ§Ùقت کرد. هر چند اجرایی شدن این درخواست ها با انقلاب برخورد کرد. به نظر گری سیک تأیید Ùروش آواکس به ایران از طریق کارتر این پیام را برای شاه داشت Ú©Ù‡ ایالات متØده بدون Ø´Ú© روابط امنیتی خود را با ایران استمرار خواهد بخشید، (ص 56). گرچه ممکن است قدری در این باره تأمل Ùˆ تÙکر کند.
شاه در نوامبر سال 77 به امریکا سÙر کرد Ùˆ این بعد از گرÙتن مواÙقت برای Ùروش Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÛŒ جدید درخواستی بود. مخالÙت دانشجویان Ùˆ تظاهرات آنان Ùˆ استÙاده از گاز اشک آور توسط نیروهای انتظامی امریکایی سبب شد تا شاه در سÙره شام در میان موجی از سرÙÙ‡ Ùˆ اØساس Ø®ÙÚ¯ÛŒ سخنرانی رسمی خود را آغاز کند. (ص 60)
شش Ù‡Ùته بعد از آن کارتر به ایران آمد Ùˆ باز Ø·ÛŒ Ú¯Ùتگوهایی Ú©Ù‡ صورت گرÙت، Øمایت امریکا از ایران به همان استØکام قبلی ادامه یاÙت. کارتر در سخنرانی خود در میهمانی شاه، ایران را «جزیره ثبات در گوشه ای پرآشوب از جهان» وص٠کرد. به نظر گری سیک، هد٠کارتر از این جملات، جلب اعتماد به Ù†Ùس شاه بود. (ص 62) در این زمان تصور دولت مردان امریکا Ùˆ کارتر آن بود Ú©Ù‡ به رغم برخی از مخالÙت ها ایران یعنی شاه Ùˆ شاه هم یعنی ایران. همین تصور Ú©Ù‡ ایران را جزیره با ثبات Ù…ÛŒ دانستند سبب شد Ú©Ù‡ با شروع مخالÙت ها Ùˆ اعتراضها در سال 56 دولت امریکا آمادگی لازم را برای برخورد با آن نداشته باشد. (ص 63)
تا این جا ده سال بود Ú©Ù‡ امریکا ایران را عبارت از شاه Ù…ÛŒ دانست Ùˆ برای هیچ کس از میان مخالÙان شاه، میانه رو Ùˆ اÙراطی، ارزش آن را قائل نبود تا با ÙˆÛŒ Ú¯Ùتگو کند. شاه Ù…Øور همه تØلیل ها بود Ùˆ هیچ گزارشی از مخالÙین در اختیار دولت امریکا قرار نمی گرÙت Ùˆ برای همین دولت امریکا از رویارویی Ùˆ تØلیل آنچه در یک سال Ùˆ نیم انقلاب گذشته عاجز ماند.
در اینجا جای این پرسش هست: اگر ایران تا این اندازه برای ایالات متØده اهمیت داشت چرا این دولت براØتی اجازه داد Øکومت در اختیار امام خمینی قرار گیرد؟ پاسخ این پرسش از نظر گری سیک بسیار ساده است: تمام قدرت در دستان شاهی قرار داشت Ú©Ù‡ وابسته به ایالات متØده بود. با وجود این، امام خمینی توانسته بود این شاه را سرنگون کند. (ص 67) در واقع وقتی شما همه چیز را در اختیار یک Ù†Ùر گذاشتید Ùˆ او سقوط کرد باید بدانید Ú©Ù‡ چیزی برای شما نمی ماند.
گری سیک تازه از اینجا یعنی از ص 68 به بعد تØولات انقلابی در ایران را آغاز Ù…ÛŒ کند. تعبیر «چهلم تا چهلم» تعبیری است Ú©Ù‡ گری سیک از مصاØبه آیت ا لله مهدوی Ú©Ù†ÛŒ گرÙته است. گری سیک اشاره به گزارشی Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ همزمان با برگزاری مراسم چهلم شهدای قم برای برژینسکی نوشته Ùˆ در آن آورده است: به نظر Ù…ÛŒ رسد ناآرامی های مذکور کار دشمنان واقعی رژیم شاه، یعنی Ùعالان دست راستی مسلمان باشد. این اÙراد برنامه مدرنیزاسیون شاه را بسیار لیبرال Ùˆ سنت ستیز Ù…ÛŒ دانند ( ص 69). ÙˆÛŒ در این گزارش این نظر را Ú©Ù‡ مخال٠ها نشأت گرÙته از سوی کمونیست ها باشد، یعنی چیزی Ú©Ù‡ شاه Ùˆ برخی دیگر Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند، نمی پذیرد.
اکنون رژیم شاه برای سرکوب شورشها در ایران نیاز به گاز اشک آور Ùˆ دیگر وسائل سرکوب داشت. گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: «در 28 مارس دولت کارتر با درخواست شاه برای خرید گاز اشک آور از ایالات متØده مواÙقت نمود». (ص 70)
با وقوع کودتای کمونیستی در اÙغانستان واستÙاده شاه از این مسأله برای تقویت روابط خود با امریکا Ùˆ درخواست Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÛŒ بیشتر، دولت مردان امریکا باز هم از ماجرای عامل اصلی مخالÙت ها در ایران منØر٠شدند.
در این زمان گری سیک Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ کارمندان سÙارت های Ùرانسه Ùˆ اسرائیل نگران اوضاع ایران بودند Ùˆ گاه این نگرانی ها به دولت های متبوعشان منتقل Ùˆ Øتی به واشنگتن هم Ù…ÛŒ رسید، اما کسی در مقابل آنها Øساسیت نشان Ù…ÛŒ داد. مهم این بودکه دولت امریکا Ø·ÛŒ دهه Ù‡Ùتاد میلادی مصمم شده بود تا از شاه ایران انتقاد نکند ( ص74). نتیجه آن شد Ú©Ù‡ این دولت Ùˆ عوامل آن در ایران هیچ در جستجوی دشواری های موجود در برابر شاه بر نیامدند Ùˆ در نیاÙتند Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ خطری این رژیم را تهدید Ù…ÛŒ کند.
در اینجا گری سیک ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ شرایط شطرنج بازی Ú©Ù‡ اساس سیاست است، غیر از وضعیت توÙانی است Ú©Ù‡ همه صÙØÙ‡ شطرنج را به هم Ù…ÛŒ ریزد.
سالیوان سÙیر امریکا در ایران نخستین کسی بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ بایست اوضاع ایران را گزارش کند. به نظر گری سیک ÙˆÛŒ اخبار را خوب گزارش Ù…ÛŒ کرد اما هیچ تØلیل Ùˆ تÙسیری از آنها نداشت. این مسأله خاص او نبود. به نظر گری سیک: هیچ یک از دولت های غربی تا ماه های پایانی سال 1978 طرØÛŒ را برای تغییر سیاست های خود در قبال ایران Ùˆ گرایش به سوی انقلابیون تهیه نکرده بودند (ص 79)
امریکایی ها Ùˆ اروپایی ها Ùˆ دیگر کسانی Ú©Ù‡ سر خوان نعمت شاه نشسته بودند Ùˆ نازنازی بودن شاه را Ù…ÛŒ شناختند جرأت انتقاد از او را نداشتند. همچنان Ú©Ù‡ جرأت تماس گرÙتن با مخالÙان شاه را نداشتند زیرا نمی توانستند تصور ناراØتی شاه را بکنند. در واقع تصور بر این بود Ú©Ù‡ چنین اقداماتی بسا سرنگونی شاه را تسریع کند. شاید هم کسی در دستگاه عریض Ùˆ طویل امریکا نمی خواست نخستین کسی باشد Ú©Ù‡ سخن از امکان سقوط شاه Ù…ÛŒ گوید. (ص 81)
در این زمان شاه Ú©Ù‡ همچنان سخت بر اریکه قدرت تکیه زده بود باز درخواست های عجیب Ùˆ غریبی برای خرید Ø³Ù„Ø§Ø Ø¯Ø§Ø¯. این نشأت گرÙته از اعتمادی بودکه او به آینده خود داشت. بررسی این درخواست ها مدتها وقت امریکا را گرÙت، در اینجا مواÙقت بکنند یا نه. پس از مدتها با بخش اعظم آنها مواÙقت شد.
اوضاع ایران چندان برای آمریکا مهم نبود Ú©Ù‡ سالیوان سÙیر این کشور تمام تابستان سال 57 را برای گذراندن تعطیلات تابستان به امریکا رÙت Ùˆ گزارش ها Ùقط از طریق اÙراد عادی سÙارت ارسال Ù…ÛŒ گردد Ùˆ روشن بود Ú©Ù‡ نمی توانست اهمیت چندانی داشته باشد.
در این دوره به نظر ÙˆÛŒ آرامشی Ú©Ù‡ گهگاه دیده Ù…ÛŒ شود Ùریبنده بود. ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ نویسد: مسالمت آمیز بودن راهپیمایی های مردم در ماه ژوئن Ùقط Ù…Øصول میانجی گری های آیت الله شریعتمداری بود (ص 88) اما با شروع ماه رمضان شورش در اصÙهان بالا گرÙت Ùˆ منجر به اعلام Øکومت نظامی در این شهر شد. ماجرای سینما رکس آبادان هم بر وسعت اعتراضات اÙزود. تمامی این وقایع در Øالی بودکه سالیوان در تعطیلات تابستانی به سر Ù…ÛŒ برد. (ص 89)
اکنون شاه تصمیم گرÙته بود تا شری٠امامی را به نخست وزیری منصوب کند. سالیوان Ú©Ù‡ تازه برگشته بود با شاه دیدار کرد Ùˆ از قول شاه نوشت Ú©Ù‡ او بنای آن دارد تا دمکراسی راستین را در کشورش پیاده کند! آنچه مهم بود این Ú©Ù‡ شاه تدریجاً عصبی، گوشه گیر Ùˆ منزوی شده Ùˆ در میان دو گرایش یکی نظامیان Ú©Ù‡ طالب برخوردهای خشن هستند Ùˆ عده ای Ú©Ù‡ معتقدند گسترش دمکراسی Ù…ÛŒ تواند اعتماد از دست رÙته را بازگردانده گیر کرده است. پیشنهاد سالیوان آن بود تا کارتر با نوشتن یک نامه دلگرم کننده شاه را در این Ù„Øظات بØرانی Ú©Ù…Ú© Ùˆ Øمایت روØÛŒ کند. کارتر این کار را انجام داد.
آنچه از این پس برای امریکایی ها جالب توجه است هوش Ùˆ Øواس شاه Ùˆ Øالات روØÛŒ او Ùˆ تغییرات جسمی است Ú©Ù‡ در ÙˆÛŒ رخ Ù…ÛŒ دهد. گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: اصولاً شاه ایران دوست داشت به عنوان یک شخصیت منØصر به Ùرد، باهوش، Ùˆ دوراندیش شناخته شود. کسی Ú©Ù‡ اندیشه های بلندش برای نیل به ایران قوی، ثروتمند Ùˆ مدرن در Ùراسوی دید تمامی مشاوران Ùˆ مردمش قرار دارد. (ص19) این از شاه بعید نبود، بعید آن بود Ú©Ù‡ امریکایی ها هم سیاست خود را در رابطه با ایران براساس همین تصور شاه بنا کرده بودند Ùˆ به نظر گری سیک: کماکان چنین تصویری از شاه در دستگاه سیاست خارجی امریکا خودنمایی Ù…ÛŒ کرد.
گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: در زمانی Ú©Ù‡ شاه این امتیازات را به مخالÙان Ù…ÛŒ داد تصور من بر این بود Ú©Ù‡ تلقی مخالÙان از امتیازات این است Ú©Ù‡ شاه چون ضعی٠شده است دست به این اقدام زده Ùˆ این سبب جری شدن بیشتر آنان خواهد شد Ú©Ù‡ چنین هم شد. در واقع، دلیلش آن بود Ú©Ù‡ پیش از این دمکراسی در ایران تجربه نشده بود Ùˆ اعطای این امتیازات دمکرات مآبانه به معنای ضعی٠شدن شاه بود. (ص 93)
در این وضعیت بود Ú©Ù‡ واقعه میدان ژاله اتÙاق اÙتاد Ùˆ باز هم دولت امریکا Ùˆ شخص کارتر Ú©Ù‡ سخت درگیر امضای پیمان کمپ دیوید میان مصر Ùˆ اسرائیل Ùˆ نیز مذاکرات مربوط به سالت 2 Ùˆ روابط با چین بودند از مسأله ایران غاÙÙ„ ماندند. شاه Ú©Ù‡ از اوضاع ایران سخت آسیب روØÛŒ دیده بود نیاز به Øمایت داشت. انورسادات از کارتر خواست تا تلÙÙ†ÛŒ با ÙˆÛŒ Ú¯Ùتگو کرده او را دلگرمی دهد. بهانه صوری قضیه آن بود Ú©Ù‡ بهترین راه این است Ú©Ù‡ دمکراسی در ایران بسط داده شود اما اصل ماجرا Øمایت از شاه بود، شاهی Ú©Ù‡ هیچ کس تصور نمی کرد او بتواند Øتی اندکی از اختیاراتی Ú©Ù‡ برای خود قائل است در اختیار دیگری قرار دهد.
پس از Ú¯Ùتگوی تلÙÙ†ÛŒ باز هم کاخ سÙید بیانیه ای در دÙاع از شاه صادر کرد. در این بیانیه ضمن اظهار تأس٠از ریخته شدن خون اÙراد بیگناه، ابراز امیدواری شده بود Ú©Ù‡ هر Ú†Ù‡ زودتر خشونت ها پایان یابد Ùˆ اوضاع به Øالت عادی برگردد (ص 95). Ø´Ú¯Ùت آن است Ú©Ù‡ بعدها شاه در خاطراتش صØبت تلÙÙ†ÛŒ با کارتر را انکار کرد. گری سیک چنین دÙاع Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ ضربه میدان ژاله چندان بر Ø±ÙˆØ Ùˆ جسم شاه سنگین بوده است Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ در Øین صØبت با کارتر Øیرت زده بوده Ùˆ بعداً به طور Ú©Ù„ÛŒ اصل Ú¯Ùتگو را Ùراموش کرده است. (ص 97)
پارسونز هم Ú©Ù‡ تعطیلات تابستان رادر ایران نبود در اولین دیدارش با شا Ù‡ از تغییر Ùˆ تØولاتی Ú©Ù‡ در جسم Ùˆ Ø±ÙˆØ Ø´Ø§Ù‡ رخ داده بود، Ø´Ú¯Ùت زده شده بود اما این گزارش هم کسی را در امریکا یا انگلیس بیدار نکرد.
در اینجا گری سیک از نخستین ارتباط هایی Ú©Ù‡ امریکایی ها با گروه امام خمینی برقرار کردند سخن Ú¯Ùته است. واسطه یک استاد دانشگاه با نام ریچارد کاتم بود Ú©Ù‡ کتابی هم درباره ناسیونالیسم در ایران دارد. ÙˆÛŒ با گری سیک تماس گرÙته Ùˆ با اشاره به دکتر یزدی Ùˆ نقشی Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ به عنوان یکی از سازمان دهندگان به مخالÙت ها علیه شاه دارد از او خواسته است بداند Ú©Ù‡ آیا امکان تماس میان آنان Ùˆ Ú¯Ùتگو وجود دارد یا نه. دستگاه بوروکراسی امریکا Ú©Ù‡ همچنان شاه را استوار Ù…ÛŒ دید با این پیشنهاد روی مواÙقت نشان نداد بلکه اظهار کرد: چنان Ú†Ù‡ یزدی سخنی دارد Ù…ÛŒ تواند آن را از طریق نامه به اطلاع دولت آمریکا برساند (ص 100) . البته گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: در ماه های بعد، مستقیم Ùˆ غیر مستقیم، تماس های بسیاری با یزدی برقرار شد. او در این دیدارها همواره تلاش Ù…ÛŒ کرد مواضع امام خمینی را به گونه ای قابل قبول برای جامعه غرب تعری٠و تبیین کند. گری سیک Ù…ÛŒ اÙزاید: یزدی Ùˆ چند تن دیگر از انقلابیون تØصیل کرده در غرب مثل صادق قطب زاده Ùˆ ابوالØسن بنی صدر، به عنوان Ù…Ùسران آرا Ùˆ نظرات امام خمینی عمل Ù…ÛŒ کردند. آن ها تلاش Ù…ÛŒ کردند تا لبه های تیز Ùˆ ناهموار آموزه های امام خمینی را از میان بردارند Ùˆ آن رابه Ø´Ú©Ù„ÛŒ جذاب Ùˆ قابل قبول به گوش دنیای غرب برساند (ص 100).
خود گری سیک میانه رو بودن امام خمینی را از همان زمان باور نداشت. ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ گوید من با رد نظر کاتم Ú©Ù‡ امام خمینی Ùˆ اÙکار او تØت تأثیر اÙرادی مانند یزدی میانه رو Ù…ÛŒ دانستند به برژینسکی نوشتم: رهبران سکولار Ùˆ میانه رو به زودی در اثر بØران هایی Ú©Ù‡ گریبانگیر جامعه ایران خواهد شد، موقعیت Ùˆ جایگاه خود را از دست خواهند داد (ص 101) یعنی همین Ú©Ù‡ اکنون شاه در برابر این همه مخالÙت Ùˆ اعتراض کاملاً ÙˆØشت زده شده بود. سالیوان Ú©Ù‡ در دهم اکتبر دیداری طولانی با شاه داشت نوشت: شاه در ابتدای این دیدار، به شدت اÙسرده Ùˆ عصبی به نظر Ù…ÛŒ رسید، اماکمی پس از Ú¯Ùتگو با من، وضعیت بهتری پیدا کرد. (ص 102) برای شاه Ú©Ù‡ عمری را به آمریکا تکیه کرده بود هیچ چیزی آرامش بخش تر از این نبود Ú©Ù‡ یا سولیوان با او دیدار کند یا کارتر تلÙÙ†ÛŒ با او صØبت کند یا دولت امریکا بیانیه ای در Øمایت او صادر نماید. در این دیدار شاه از دعوت از امام خمینی برای بازگشت به ایران سخن Ú¯Ùت، اما سولیوان با آن مخالÙت کرد Ùˆ دعوت بدون قید Ùˆ شرط را ناعاقلانه خواند. ÙˆÛŒ تأیید Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ شاه به موازات اØساس خطر از سوی نظامیان Ùˆ ظهور نخستین مخالÙت ها به اÙزایش Øقوق Ùˆ مزایای آنان پرداخت.
در این زمان مثل هر زمان دیگر شاه چشم Ùˆ گوشش در اختیار سالیوان بود Ú©Ù‡ به دیدار او بیاید، یا کارتر با او تلÙÙ†ÛŒ صØبت کند. یا یکی از سناتورهابا او تماس بگیرند. شاه Ù…ÛŒ گوید: یک بار به من خبر دادند سناتور ادوار کندی از واشنگتن تلÙÙ† زده است Ùˆ Ù…ÛŒ خواهد با من صØبت کند؛ اما هنگامی Ú©Ù‡ گوشی را برداشتم، صدای آهسته ای را شنیدم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت: Ù…Øمد از سلطنت کناره گیری Ú©Ù†. Ù…Øمد از سلطنت کناره گیری Ú©Ù† ( ص 152)
اکنون امام خمینی رهبر بلامنازع ایران بود Ùˆ باید برای او چاره ای اندیشیده Ù…ÛŒ شد. شاه از دولت عراق خواست تا او را از این کشور بیرون کند Ùˆ دولت عراق Ú©Ù‡ به تازگی با ایران پیمان دوستی امضا کرده بود Øاضر به این شد. داستان رÙتن تا مرز کویت Ùˆ پس از آن بازگشت به بغداد Ùˆ سپس رÙتن به پاریس در نهایت به عزیمت امام خمینی به Ùرانسه Ùˆ اقامت در نوÙÙ„ لوشاتو منجر شد. همه تصورات بر این بودکه ارتباط او با انقلابیون قطع خواهد شد Ùˆ چنین نیست Ú©Ù‡ همانند عراق هر زائری بتواند به عراق برود Ùˆ نوشته Ùˆ نوار از او بیاورد. به نظر گری سیک: این استدلال یکی از اشتباهات بزرگ Ùˆ در نهایت Ùاجعه آمیز دولت مردان ایران بود. (ص 104)
شاه ÙˆØشت زده گرÙتار سولیوانی شده بود Ú©Ù‡ به رغم دیدارهای مکرر از داشتن پیشنهادهای روشن Ù…Øروم بود. شاه دو گزینه را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯: تشکیل دولت نظامی یا تشکیل دولت ائتلاÙÛŒ. هر دو تجربه بعدها با روی کارآمدن ازهاری Ùˆ سپس بختیار عملی شد.
در این زمان که شاه همه چیز را نا امید کننده می دید سولیوان و پارسونز بر این باور بودند که اوضاع به آن اندازه که شاه آن را تاریک و ناامید کننده می بیند نیست.
گزینه ای Ú©Ù‡ در امریکا مورد توجه بود این بود Ú©Ù‡ شاه باید دولت قدرتمندی برای سرکوب تشکیل دهد تا بتواند اوضاع را پیش از آن Ú©Ù‡ ارتش وارد عمل شود در اختیار بگیرد. این گزینه مورد قبول سولیوان نبود. گزینه ای Ú©Ù‡ درامریکا طراØÛŒ شده بود Øاوی این نکته بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ بایست با قاطعیت از شاه دÙاع کرد Ùˆ او را همچنان به عنوان عنصر کلیدی در انتقال ایران به یک وضعیت باثبات ØÙظ نمود (ص 106) همچنین بØØ« تماس گرÙتن با مخالÙان هم Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ بودکه سالیوان با آن هم مخالÙت کرد. ÙˆÛŒ Ú¯Ùت: آیت الله خمینی را باید کاملا در قرنطینه Ù†Ú¯Ù‡ داشت. سرنوشت ما این است Ú©Ù‡ با شاه کار کنیم. (ص 107)
به نظر گری سیک سالیوان معتقد بود Ú©Ù‡ آمریکا در این مرØله نباید به Øمایت های آشکار از شاه بپردازد چرا Ú©Ù‡ تأثیر منÙÛŒ روی مخالÙان باقی خواهد گذاشت. در این زمان دو نظر متÙاوت در میان دولتمردان امریکا بود. یک نظر Ú©Ù‡ معتقد بود نباید دولت نظامی در ایران تشکیل داد Ùˆ نظری مخال٠یعنی لزوم تشکیل یک دولت نظامی Ú©Ù‡ برژینسکی به دنبال آن بود Ùˆ تلاش Ù…ÛŒ کرد تا همراهانی برای خود در جهت تشکیل دولت نظامی در ایران Ùراهم آورد. به نظر گری سیک بسیاری از این مسائل در Ø³Ø·ÙˆØ Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„ÛŒ Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شد Ùˆ تا پایان ماه اکتبر سال 1978 با وجود این وضعیت ناآرام Ùˆ متلاظم در ایران هنوز Øتی یک نشست توسط سران عالی رتبه امریکا در خصوص تØولات ایران تشکیل نشده بود. (ص 108)
در جریان اختلا٠نظرهای داخلی در امریکا، سیک بارها به این نکته توجه Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ زاهدی Ú©Ù‡ سÙیر شاه در ایران بود با برژینسکی همراهی داشت Ùˆ مرتب مشغول مذاکره Ùˆ Ú¯Ùتگو بود. زاهدی تصورش بر این بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ تواند به نوعی نقش پدرش را در رویدادهای 28 مرداد Ùˆ این بار هم با Øمایت امریکایی ها تکرار کند.
این زمان رضا پهلوی هیجده ساله در امریکا آموزش خلبانی Ù…ÛŒ دید Ùˆ روز 31 اکتبر، کارتر او را در دÙترش به Øضور پذیرÙت. معنای این اقدام Øمایت دولت امریکا از دستگاه سلطنت بود. کارتر در این دیدار Ú¯Ùت. دوستی Ùˆ اتØاد ما با ایران، یکی از مبانی مهم سیاست خاجی ماست. (ص 110)
اواخر دولت شری٠امامی بود Ùˆ شاه باید تصمیم Ù…ÛŒ گرÙت Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ راه ØÙ„ÛŒ برای آرام کردن اوضاع ایران دارد.
در همان روز 31 اکتبر سالیوان هم با شاه دیدار کرد Ùˆ او را «غمگین Ùˆ ناراØت » وص٠کرد. شاه از این Ú©Ù‡ شری٠امامی نتوانسته ابتکاری به خرج بدهد ناراØت بود. اما این Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ بایست دولت نظامی روی کار آورد یا دولت ائتلاÙی، چیزی بود Ú©Ù‡ شاه در آن باره مردد بود. به نظر گری سیک اقدام شاه برای جدا کردن جبهه ملی از روØانیون در این مرØله شدنی نبود. در واقع زمان برای انجام کار دیر شده بود. به همین دلیل به سرعت بØØ« از روی کار آوردن جبهه ملی کنار گذاشته شد. کریم سنجابی به پاریس رÙت تا در این باره با امام خمینی صØبت کند، اما روشن بود Ú©Ù‡ به نظر گری سیک: آیت الله خمینی با قاطعیت تمام خواسته های ملی گرایان سکولار را رد Ù…ÛŒ کند. او Ùقط خواستار رÙتن شاه بود Ùˆ رهبران جبهه ملی Ú©Ù‡ بر خلا٠آیت الله خمینی از قدرت Ùˆ جایگاه چندانی در میان توده ها برخوردار نبودند در برابر این موضع قاطع، سرتعظیم Ùرود آوردند. (ص 112)
سردرگمی شاه را باید سالیوان چاره Ù…ÛŒ کرد. در میان این Ú©Ù‡ شاه بماند Ùˆ با دولت نظامی کشور را اداره کند یا کشور را ترک کرده Ùˆ ارتش کار را برعهده گیرد، سالیوان راه ØÙ„ اول را ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ داد. سالیوان از مقامات امریکا درخواست راهنمایی کرد Ùˆ به قول گری سیک این نخستین بار بود Ú©Ù‡ او خواستار راهنمایی از واشنگتن شده بود. Øتی جلسه مقامات عالی رتبه امریکا هم کاری از پیش نبرد. مشکل عمده این بود Ú©Ù‡ ایران به کلا٠سردرگم تبدیل شده Ùˆ هیچ راه ØÙ„ÛŒ به ذهن آمریکایی ها هم نمی آمد. چون اصولاً اطلاعات اندک بود.
از سوی دیگر یک معضل کارتر این بود Ú©Ù‡ یکسره ندای Øقوق بشر سر داده بود Ùˆ گرچه به قول گری سیک «مسأله Øقوق بشر نقش تعیین کننده ای در سیاست خارجی آمریکا نداشت» اما به هر Øال این شعارها دشواری هایی را هم پدید آورده بود. (ص 116) این مشکل یعنی Ùلج شدن دستگاه تصمیم گیری امریکا ویژه امریکا نبود بلکه «دولت انگلیس Ùˆ Ùرانسه Ùˆ اسرائیل هم در برابر انقلاب با Ùلج سیاسی روبرو شده بودند.»
در جلسه ای Ú©Ù‡ برگزار شد میان انتخاب یک راه ØÙ„ نظامی گرایانه یا سیاسی با تشکیل دولت ائتلاÙÛŒ اختلا٠پدید آمد. سالیوان Ùˆ شماری راه دوم را ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ دادند Ùˆ برژینسکی نظر زاهدی را Ú©Ù‡ «انجام اقدامات خشونت آمیز علیه انقلابیون بود» ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ داد. به نوشته ÛŒ گری سیک هد٠زاهدی آن بود Ú©Ù‡ تاریخ را تکرار کند. یعنی همان نقشی را بر عهده گیرد Ú©Ù‡ پدرش در کودتای 28 مرداد داشت. این راه ØÙ„ را شاه هم نپذیرÙت. او Ú¯Ùته بود: اکنون سال 1953 نیست Ùˆ Øتی وضعیت نسبت به دو Ù‡Ùته پیش نیز تغییر کرده است ( ص 123)
آنچه باز هم مورد تواÙÙ‚ بود Øمایت قاطعانه از شاه برای تقویت اراده او بود.در تماسی Ú©Ù‡ برژینسکی با شاه گرÙت باز هم از ÙˆÛŒ Øمایت کرد Ùˆ به ÙˆÛŒ Ú¯Ùته شد Ú©Ù‡ صر٠امتیاز دادن به مخالÙان مشکلات را Ú©Ù… نخواهد کرد. در این مرØله برژینسکی Ú¯Ùت Ú©Ù‡ تشکیل دولت نظامی یا هر دولت دیگری Ú©Ù‡ شاه بخواهد Øمایت خواهد کرد.این در Øالی بود Ú©Ù‡ شاه به سالیوان اعتراض داشت Ú©Ù‡ چرا شماور امنیت ملی امریکا تشکیل دولت نظامی را به او توصیه کرده است در Øالی Ú©Ù‡ این راه ØÙ„ پاسخگو نیست. بنابراین جالب است Ú©Ù‡ در این مرØله دولت امریکا Øامی تشکیل دولت نظامی بود Ùˆ شاه در این باره آن را موثر نمی دانست Ùˆ بر این باور بود Ú©Ù‡ زمان زمان 28 مرداد نیست ( ص 124)
راه ØÙ„ امریکا در نهایت پذیرÙته شده Ùˆ پس از دولت شری٠امامی، دولت نظامی تشکیل شد. این در Øالی بود Ú©Ù‡ در همین روزها دانشجویان عصبانی به خیابانها ریخته Ùˆ «به نمادهای Ùرهنگ غرب Øمله کردند. در نتیجه بانک ها، مغازه های مشروب Ùروشی، سینماها، مؤسسات تجاری غربی ها Ùˆ هتل های بسیاری آتش زده شدند.» (ص 126)
شاه ضمن یک سخنرانی تشکیل دولت نظامی را اعلام کرد Ùˆ در عین Øال در همین سخنرانی بود Ú©Ù‡ Ú¯Ùت: من پیام انقلابی شما ملت ایران را شنیدم. من مداÙع سلطنت مشروطه هستم. سلطنت Ú©Ù‡ هدیه ای الهی است، هدیه ای Ú©Ù‡ از سوی مردم به شاه واگذار شده است.» گری سیک از این سخنان شاه خشنود نیست Ùˆ Ù…ÛŒ گوید ÙˆÛŒ Ù„ØÙ†ÛŒ پوزش خواهانه داشت Ùˆ معنای سخن اخیر او این بود Ú©Ù‡ مردم ØÙ‚ دارند این هدیه را پس بگیرند.
در اینجا بود که شاه تعدادی از سران سابق دولت خود مانند هویدا و نصیری را به زندان انداخت. این امر سبب شد تا به تدریج شماری دیگر به خارج بگریزند.
تا اینجا به رغم همه اعتراضات مردمی Ùˆ دامنه وسیع انقلاب، امریکا هنوز هم به Øمایت از شاه Ùکر کرد. این رویه ای بود Ú©Ù‡ تا این زمان عمل شده بود. ترنر رئیس سیا Ú¯Ùت Ú©Ù‡ ما همیشه برای اجتناب از آزردگی شاه از تماس گرÙتن با مخالÙان شاه خودداری کرده ایم. همین امر سبب شده است تا ماجرا را از آن سو ننگریم.
تنها چند روز پس از تشکیل دولت ازهاری Ú©Ù‡ Ú¯Ùته Ù…ÛŒ شد قاطعیت لازم را هم ندارد، سالیوان پیشنهاد جدیدی برای امریکایی ها داد Ú©Ù‡ آماده شدن زمینه برای رÙتن شاه بود. گرچه برای رسیدن به این نقطه هنوز Ùاصله زیادی مانده بود اما به هر روی روشن بود Ú©Ù‡ اوضاع وارد مرØله تازه ای شده Ùˆ به نظر ÙˆÛŒ نظامیان Ùˆ روØانیون دو عنصر کلیدی هستند. سران نظامی کشور Øاضر نیستند Øمام خون راه بیندازند. تواÙÙ‚ میان این دو هم ممکن نیست. Ùˆ بسا با اÙتادن کار به دست اÙسران جوانتر اوضاع به شدت وخیم شود. سالیوان از این Ø·Ø±Ø Ø³Ø®Ù† Ú¯Ùته بود Ú©Ù‡ هر دو کلید به شدت ضد کمونیست هستند. نسل میانی ایران هم به هر روی غربگراست Ùˆ Øتی اگر شاه برود Ùˆ امام خمینی هم به ایران بیاید این اØتمال قوی است Ú©Ù‡ طی٠میانه رو بتوانند از مجموعه این تØولات سربرآورند. Ø·ÛŒÙÛŒ Ú©Ù‡ هم ضدکمونیست است Ùˆ هم غربگرا Ùˆ در نهایت با از دست دادن شاه، باز Ùرصتی برای تجدید قوا برای امریکا وجود خواهدداشت. تنها اØتمالی Ú©Ù‡ سالیوان داده بود این Ú©Ù‡ دولت آینده ممکن است با اسرائیل رابطه ای نداشته باشد. (ص 136)
امریکایی ها این Ùرض را هم مدنظر داشتند Ú©Ù‡ در صورت بازگشت امام خمینی Ùˆ رÙتن شاه، ایرانیان تØصیل کرده، به Øکومت روØانیون تن نخواهند داد. (ص 157)
برای سران امریکا مهم این بود Ú©Ù‡ آیا این پیش بینی درست از آب درخواهد آمد یا نه. این راه ØÙ„ÛŒ بودکه بالاخره امریکا پذیرÙت Ùˆ تلاش کرد تا از دولت بازرگان یک چنین دولتی بسازد. اما به نظر گری سیک ماجرا آن گونه Ú©Ù‡ امریکایی ها Ù…ÛŒ خواستند پیش نرÙت چرا Ú©Ù‡ برخلا٠تصور آنها امام خمینی پس از بازگشت به ایران نقش انÙعالی نداشت بلکه Ùعال عمل کرد Ùˆ به علاوه تمایلات غربگرایانه اÙسران جوان در شور Ùˆ اشتیاق اسلامی Ù€ انقلابی آنان Ù…ØÙˆ شد. امام خمینی نه تنها Ùعال عمل کرد بلکه با سرسختی تمام به عملی کردن نظرات خود در خصوص تشکیل Øکومت ولایت Ùقیه در ایران پرداخت. (ص 138)
اکنون مشکل جدیدی پدید آمده بود Ùˆ آن این است Ú©Ù‡ Øمایت ارتش به خصوص بدنه آن از شاه Ù…ØÙ„ تردید بود. بسیاری از سربازان از پادگانها گریختند Ùˆ سیاست امام خمینی هم بر جذب ارتش بود. امام خمینی به انقلابیون Ú¯Ùت: به سینه ارتش Øمله نکنید. بلکه قلب او را هد٠دهید. شما باید سعی کنید در قلب سربازان جای بگیرید. Øتی اگر آن ها به روی شما آتش بگشایند... آنها برادران ما هستند.
به رغم پیشنهاد سالیوان، دولت امریکا هنوز راه ØÙ„ تشکیل Øکومت نظامی را ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ داد. گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: سیاست رسمی ایالات متØده Øمایت همه جانبه از شاه بود. سیاست مذکور بر این Ùرض بود Ú©Ù‡ شاه قادر است با قاطعیت Ùˆ خشونت تمام به سرکوب مخالÙان بپردازد. (ص 142)
با این Øال براساس توصیه سالیوان، برژینسکی نماینده ویژه ای را برای بررسی اوضاع به ایران Ùرستاد، برای این نماینده، مهم این بودکه شاه هیچ پیشنهاد مشخصی ندارد Ùˆ اوضاع را کاملاً Ú¯Ù†Ú¯ Ùˆ گیج Ù…ÛŒ بیند Ùˆ کمترین اعتمادی به تØلیل های خودش ندارد. Ø´Ú¯Ùت آن Ú©Ù‡ شاه به امریکا Ùˆ انگلیس هم مشکوک است Ùˆ Ùکر Ù…ÛŒ کند آنان در Øال تماس با مخالÙانش هستند.
در این وقت داغ ترین بØØ«ÛŒ Ú©Ù‡ در ارتباط با ایران در امریکا Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ مسأله ضع٠اطلاعاتی بود Ú©Ù‡ گری سیک Ù…ÛŒ گوید: او این بØØ« را در کاخ سÙید آغاز کرده است. این بØØ« برای مدتها ادامه یاÙت Ùˆ همه به دنبال عاملی Ù…ÛŒ گشتند Ú©Ù‡ سبب شده بود امریکا با Ùقر اطلاعات درباره ایران Ùˆ به خصوص مخالÙان روبرو شود(ص 146). در این زمان گری سیک موظ٠می شود تا تمامی گزارش های یک سال اخیر را مرور کند Ùˆ یک ارزیابی از Ú©ÛŒÙیت آنها Ùˆ این Ú©Ù‡ دقیقاً Ú†Ù‡ چیزی گزاش شده است را ارائه دهد.
Ø´Ú¯Ùت آن است Ú©Ù‡ سازمان سیا تنها دو مقاله تØلیلی در طول این یک سال ارائه کرده بود Ú©Ù‡ در مقاله دوم Ú©Ù‡ تنها مربوط به یک ماه قبل از Øادثه Ù‡Ùدهم شهریور بود آمده بود: ایران در وضعیت انقلابی یا Øتی قبل انقلابی هم نیست!
وی گزارش دیگر سازمان سیا را که همه چیز را آرام نشان داده بود، در دروغ پردازی و معکوس نشان دادن واقعیات دارای مقام اول میان گزارش های مربوط به ایران می داند.
در این مرØله باز هم سالیوان Ùˆ پارسونز به دیدار شاه رÙتند. شاه از شوروی گلایه کرد Ú©Ù‡ منتظر Ùرصت است. ÙˆÛŒ تأکید کرد: من پیام های متعددی را از امریکایی ها دریاÙت کرده ام Ú©Ù‡ همگی از من خواسته اند موضع قاطع Ùˆ خشنی را علیه مخالÙان اتخاذ کنم. سپس با اشاره به کسانی Ú©Ù‡ امریکا Ù…ÛŒ گویند او دل Ùˆ جرأت ندارد به سالیوان Ú¯Ùت : به اÙراد بگو Ú©Ù‡ من دل Ùˆ جرأت دارم، اما در کنار آن قلب Ùˆ عقل هم دارم. من نمی خواهم برای ØÙظ سلطه خود بر ایران جوانان ایران را قتل عام کنم. (ص 152) این کاری بود Ú©Ù‡ شاه چندین دهه انجام داده بود Ùˆ اکنون بهتر از هر کسی Ù…ÛŒ دانست Ú©Ù‡ انجام آن سودی به Øال ÙˆÛŒ ندارد Ùˆ بیش از گذشته او را بدنام Ù…ÛŒ کند.
در این وقت مقامات امریکایی به Ùکر استÙاده از تØلیل گران دانشگاهی اÙتادند Ú©Ù‡ نمونه هایی را خود گری سیک نقل Ù…ÛŒ کند (ص 153ØŒ 157)
در Ù¾ÛŒ ملاقات های گذشته یک نکته برای امریکایی ها روشن شده بود Ùˆ آن مشکل روانی شاه بود. کسی Ú©Ù‡ قدرت تصمیم گیری ندارد Ùˆ سردرگم است Ùˆ سعی دارد تصمیم گیری در خصوص مسائل Øساس Ùˆ مهم را بر عهده امریکایی ها قرار دهد. بنابراین امریکا باید برای وضعیت روانی شاه هم Ùکر Ù…ÛŒ کرد. شاه Ú©Ù‡ اندکی از این مباØØ« به گوشش خورده بود ناراØت شده پیغام داد Ú©Ù‡: من از این تعجب Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ عالی ترین مقامات امریکا برای بررسی چنین مسأله ای یعنی بررسی وضعیت روØÛŒ من تشکیل جلسه داده اند. (ص 159)
شاه از این Ú©Ù‡ کشورش Ú©Ù‡ یک سال پیش مانند صخره بزرگی Ù…ØÚ©Ù… Ùˆ ثابت مانده بود Ùˆ اکنون او دریک Øلقه شوم گیر اÙتاده بود، (ص 156) درمانده Ùˆ در واقع روانی شده بود.
Øقیقت آن است Ú©Ù‡ گری سیک در ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† نکته Ú©Ù‡ واقعاً امریکا طالب اعمال خشونت بسیار علیه انقلابیون بوده است یا نه قدری متعارض صØبت Ù…ÛŒ کند. ÙˆÛŒ در Øالی Ú©Ù‡ در صÙØÙ‡ 160 Ù…ÛŒ گوید رئیس جمهور Ùˆ وزیر امور خارجه امریکا با اعمال خشونت از طر٠شاه مخال٠بودند، در صØنه بعد Ù…ÛŒ گوید: رئیس جمهور شخصاً بر بازگشت زاهدی Ù€ Ú©Ù‡ طرÙدار تز مشت آهین بود Ù€ به تهران تأکید کرده بود Ùˆ از او خواسته بود شاه را به اقدامات خشن تر علیه مخالÙان تشویق کند.
دولت مردان امریکا برای پیدا کردن راه ØÙ„ØŒ از برخی از سیاستمداران کهنه کار امریکایی نظیر جرج بال استÙاه کرده او را هم در رشته Ùعالیت های خود شریک کردند. گری سیک شرØÛŒ در این باره به دست داده است.
معضلی Ú©Ù‡ در این زمان پیش رو بود Ù…Øرم بود. گری سیک اطلاعات درستی در این باره به دست داده Ùˆ نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ با توجه به اهمیت Ù…Øرم، اگر شاه بتواند سر سلامت از این Ù…Øرم به در برد، قاÙیه را برده است. در این همین وقت، باز این تئوری در امریکا Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª Ú©Ù‡ انقلاب ایران کار Ú†Ù¾ÛŒ هاست یا اسلامی ها، ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ نویسد: مسئولان امریکایی هیچ گاه نتوانستند به نظر واØدی در خصوص این Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ کسی سازمان دهنده مخالÙان است برسند. (ص 167) ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ اÙزاید: بسیاری از سیاستمداران Ùˆ اشنگتن Ùˆ دیگر کشورهای غربی با این نظر Ú©Ù‡ سازمان دهندگان کمونیست ها هستند مواÙÙ‚ بودند. شاه Ùˆ ایرانیان تØصیل کرده نیز Ú©Ù‡ روØانیون را اÙرادی نالایق Ùˆ ناتوان تصور Ù…ÛŒ کردند چنین دیدگاهی داشتند. اما هنری پرچ یکی از کارمندان عالی رتبه امنیت ملی امریکا به درستی بر این باور بودکه رهبری Ùˆ سازمان دهی انقلاب در دست Ø¢ یت الله خمینی Ùˆ به طور Ú©Ù„ÛŒ روØانیون قرار داشت. آنها از رهگذر شبکه گسترده مساجد Ùعالیت های انقلابیون را سازمان Ù…ÛŒ دادند. (ص 168)
در اینجا گری سیک نکته Ø´Ú¯Ùتی را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند Ùˆ آن این Ú©Ù‡ انقلاب ایران همچون انقلاب های گذشته، با عقل متعار٠سازگاری نداشت. ÙˆÛŒ اشکال را در این Ù…ÛŒ بیند Ú©Ù‡ مسئولان امریکایی Ù…ÛŒ خواستند تØولات ایران را با توجه به واقعیات Ùˆ پیش Ùرض های موجود تجزیه Ùˆ تØلیل کند. (ص 168) همین مسأله بود Ú©Ù‡ آنان راسر درگم Ù…ÛŒ کرد.
شکست دولت نظامی سبب شد تا امریکایی ها باز به سراغ تشکیل دولتی متشکل از ملیون Ùˆ نیروهای میانه رو بروند. بØØ« بر سر توصیه برای تشکیل دولت ائتلاÙÛŒ یا ارائه یک لیست از اÙرادی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانند نامشان را در اختیار شاه بگذارندتا او خود از میان آنان کسانی را به عنوان یک شورای برنامه ریز برای تشکیل دولت برگزیند، Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯. اینها اهمیتی نداشت مهم آن بود Ú©Ù‡ تصمیم برای تشکیل یک دولت ائتلاÙÛŒ از سوی کسانی Ú©Ù‡ تصور Ù…ÛŒ شد Ù…ÛŒ توانند بخشی از نیروها رااز امام خمینی Ùˆ روØانیون جدا کنند گرÙته شده بود. سالیوان پا را از این هم Ùراتر گذاشته بود Ùˆ معتقد بود نه ارتش توانسته است کاری در Ùرونشاندن شورشها انجام دهد Ùˆ نه دولت ائتلاÙÛŒ راه به جایی خواهد برد. با این Øال گویا به اصرار مقامات امریکایی پذیرÙت Ú©Ù‡ برای موÙقیت یک دولت ائتلاÙÛŒ Ùعالیت کند. ÙˆÛŒ نوشت برنامه اش در روزهای آینده چنین خواهد بود:
اول با شاه Ú¯Ùتگو Ù…ÛŒ کنم Ùˆ نظر ÙˆÛŒ را درباره مذاکره با مخالÙان جویا Ù…ÛŒ شوم (یعنی او را راضی به این کار Ù…ÛŒ کنم) سپس با میانه روها دیدار Ùˆ آنها را به مذاکره تشویق Ù…ÛŒ کنم. در نهایت به قم Ù…ÛŒ روم Ùˆ با رهبران روØانی دیدار Ùˆ Ú¯Ùتگو Ù…ÛŒ کنم. آنگاه مستقیم با آیت الله خمینی تماس خواهم گرÙت. (ص 172)
سالیوان روز بعد از عاشورای تاریخی با شاه دیدار کرد Ùˆ شاه Ú¯Ùت Ú©Ù‡ این تظاهرات نشان داد Ú©Ù‡ مردم از آیت الله خمینی خسته نشده اند Ùˆ تنها او را رهبر خود Ù…ÛŒ دانند. ÙˆÛŒ به سالیوان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ با بختیار Ùˆ صدیقی برای تشکیل دولت صØبت کرده است. بØØ« تشکیل دولت ائتلاÙی، رها کردن کشور Ùˆ واگذار کردن آن به شورای سلطنتی Ùˆ سپردن آن به دست ارتش سه گزینه بود Ú©Ù‡ شاه با سالیوان در میان گذاشت.
این بار دولت امریکا دریاÙته بود Ú©Ù‡ باید با مخالÙان تماس بگیرد. کسی Ú©Ù‡ انتظار Ù…ÛŒ رÙت راØت بتواند این کار را انجام دهد دکتر ابراهیم یزدی بود. هنری پرچ Ùˆ یزدی در تلویزیون برنامه اجرا کردند Ùˆ سپس با هم شام خوردند. یزدی در این برنامه از رÙتن شاه دÙاع کرد Ùˆ تصور روشنی از ایران پس از شاه داد. او وعده دادکه در جمهوری اسلامی آزادی بیان Ùˆ مطبوعات خواهد بودو اÙراد Øتی ØÙ‚ انتقاد از اسلام را خواهند داشت. او در ضمن تشکیل دولت ائتلاÙÛŒ با ملیون را هم بی Ùایده دانست. در واقع یزدی در این برنامه Ùˆ برنامه های دیگر هدÙØ´ آن بود تا تصویری آرام از جمهوری در Øال تشکیل ارائه بدهد Ùˆ این تأثیر زیادی روی مردم امریکا Ú©Ù‡ از آینده ایران در هراس بودند گذاشت. گری سیک Ù…ÛŒ گوید: این اظهارات امید بخش مورد توجه طی٠وسیعی از جامعه امریکا قرار گرÙت. ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ اÙزاید: Ú¯Ùتگوهای امریکایی ها با صادق قطب زاده Ùˆ بنی صدر Ùˆ دیگر ایرانیان تØصیل کرده در غرب در ظهور این نگرش جدید مؤثر بود. (ص 177). بدین ترتیب شرایط داخلی ایران Ùˆ نیز این قبیل Ú¯Ùتگوها زمینه را برای تغییر در سیاست خارجی امریکا Ùراهم Ù…ÛŒ کرد. در واقع لازم بود تا آنان از آینده خود مطمئن شوند. این اطمینان بر این پایه بود Ú©Ù‡ پس از رÙتن شاه میانه روها Ùˆ نیروهای ترقی خواه ملی خواهند آمد Ùˆ روØانیون هم در Øکومت دخالت مستقیم نخواهند داشت. (ص 178)
در این زمان همچنان کسانی در دولت آمریکا بودند Ú©Ù‡ معتقد بودند لازم است تا با سÙر به ایران از شاه Øمایت بیشتری صورت گرÙته Ùˆ او را وادار کنند تا خشونت بیشتری در برخورد با مخالÙان نشان دهد. روشن بود شاه مرد این میدان نبود. جورج بال در گزارشی Ú©Ù‡ تهیه کرده بود روی این مسأله تأکید کرد Ùˆ Øتی این Ùرض را Ú©Ù‡ شاه ایران پادشاه مشروطه باشد منتÙÛŒ دانسته اØتمال داد Ú©Ù‡ دولتی Ú©Ù‡ از مخالÙان تشکیل شود به اØتمال قوی ضد امریکایی خواهد بود. با این Øال تأکید کرد Ú©Ù‡ چاره ای جز این نیست Ú©Ù‡ شاه بخشی از اختیارات خود را به مخالÙان بدهد. ÙˆÛŒ همچنین از تشکیل شورای نخبگان برای پرکردن خلاء میان شاه Ùˆ مردم سخن Ú¯Ùت. Ø·Ø±Ø ÙˆÛŒ چیزی بود Ú©Ù‡ منجر به تشکیل دولت بختیار شد. در جلسه ای Ú©Ù‡ این گزارش بال بØØ« Ùˆ بررسی شد گزینه دولت نظامی همچنان طرÙدار داشت.
کارتر Ú©Ù‡ در اثر اختلا٠نظرها در دستگاه سیاست خارجی کلاÙÙ‡ شده بود پرسشهایی را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ برای سالیوان Ùرستاد تا از شاه بپرسد Ùˆ جواب بگیرد. گری سیک این پرسشها را Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ù…ÛŒ کند اما Ù…ÛŒ ا Ùزاید Ú©Ù‡ کارتر یک لیست 21 Ù†Ùره را به سالیوان داد Ú©Ù‡ به شاه بدهد. شاه در این دیدار Ú¯Ùت Ú©Ù‡ در Øال تشکیل دولت اتØاد ملی است. این زمانی بود Ú©Ù‡ شاه در Ú¯Ùتگوهایی Ú©Ù‡ با دکتر صدیقی داشت مواÙقت اولیه او را به دست آورده بود Ùˆ این را به اطلاع سالیوان هم رساند. (ص 185)
شاه تا این زمان همه راهها را رÙته بود Ùˆ هر توصیه ای Ú©Ù‡ سالیوان یا سÙیر انگلیس پارسونز به ÙˆÛŒ کرده بود را عمل کرده بود. دولت شری٠امامی، دولت ازهاری، دولت بختیار راههایی بود Ú©Ù‡ تجربه شده بود اما هر روز بر دامنه بØران Ú©Ù‡ بالا گرÙتن تظاهرات Ùˆ اعتصابات بود اÙزوده Ù…ÛŒ شد.
گری سیک Ù…ÛŒ گوید در این زمان ناراØتی ÙˆÛŒ از اوضاع ایران به اوج خود رسیده بود Ùˆ در یادداشتی Ú©Ù‡ برای برژینسکی نوشت به ÙˆÛŒ یادآور شد چنانچه ظر٠یک Ù‡Ùته آینده دولت کارآمدی در ایران روی کار نیاید شاه Ùˆ سلسله اش سقوط خواهند کرد. گری سیک Ù…ÛŒ گوید به نظر من بهتر است شاه خود را پادشاه قانون اساسی مشروطه اعلام کند. سخن از مواÙقت اØکام آینده با شرع اسلام به میان آورد Ùˆ یکی از رهبران معرو٠از مخالÙان را برای تشکیل دولت دعوت کند. دولت نظامی در این اوضاع کاری از پیش نمی برد. (ص 189) این زمانی است Ú©Ù‡ بسیاری از مخالÙان شاه در ایران سخن از اجرای قانون اساسی Ùˆ مشروطه Ù…ÛŒ گویند گرچه صدای آنان در برابر صدای امام Ú©Ù‡ Ùقط Ùˆ Ùقط رÙتن شاه را Ù…ÛŒ خواست چندان بلند نبود.
در این مرØله امریکایی ها در Øال ناامیدی کامل از سلطنت پهلوی بودند Ùˆ کمترین چیزی Ú©Ù‡ از نظر آنان ممکن بود اعطای امتیازات قابل توجه به مخالÙان بود. در این باره دیدگاه های گری سیک Ùˆ پرچ Ú©Ù‡ یکی در کاخ سÙید Ùˆ دیگری در وزارت خارجه بود به هم نزدیک شده Ùˆ هر دو در انتقاد از وضعیت Øاکم بر سیاست خارجی امریکا در قبال ایران بود.
امید شاه برای تشکیل دولت توسط صدیقی به جایی نرسید Ùˆ شاه به بختیار متوسل شد. در این ایام چندین بار سالیوان با شاه دیدار داشت Ùˆ روشن بود Ú©Ù‡ جزئیات این تصمیم ها میان طرÙین مورد مشاوره قرار گرÙته Ùˆ هر بار به امریکا ارسال شده نظراتی از واشنگتن برای سÙیر Ùرستاده Ù…ÛŒ شد.
شاه از سالیوان پرسید Ú©Ù‡ شما مرا به سیاست مشت آهنین تشویق Ù…ÛŒ کنید؟ سالیوان Ú¯Ùت: شما شاه هستید Ùˆ هر تصمیمی بگیرد امریکا از شما Øمایت Ù…ÛŒ کند اما مسؤولیت این کار را نباید بر عهده ایالات متØده بگذارید. (ص 196).
به تدریج در دولت امریکا استÙاده از سیاست مشت آهنین کنار گذاشته شد Ùˆ بØØ« Ú¯Ùتگو با مخالÙان Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯. در تلگراÙÛŒ Ú©Ù‡ به سالیوان Ùرستاده شد چهار نکته آمده بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ بایست به شاه یادآور Ù…ÛŒ شدند: اول این Ú©Ù‡ بلاتکلیÙÛŒ نظامیان مشکل زا شده Ùˆ باید ØÙ„ شود. دوم این Ú©Ù‡ تشکیل یک دولت میانه رو Ú©Ù‡ بتواند نظم را برقرار کند بهتر از راه ØÙ„ های دیگر است. سوم آن Ú©Ù‡ اگر نتواند نظم را برقرار کند شاه باید دولت نظامی تشکیل دهد Ùˆ خشونت ها را تمام کند! چهارم این Ú©Ù‡ امریکا به هر Øال از شاه Øمایت Ù…ÛŒ کند (ص 198 Ù€ 199). شاه مواÙقت خود را با تمام مطالب سالیوان اعلام کرد. شاه بر این باور بود Ú©Ù‡ تشکیل دولت نظامی راه به جایی نمی برد Ùˆ مشکلی را ØÙ„ نمی کند Ùˆ تنها بر خونریزی Ù…ÛŒ اÙزاید. شاه به صراØت درباره سیاست مشت آهنین Ú¯Ùت: من شجاعت انجام دادن چنین کاری را ندارم Ùˆ اگر قرار است چنین کاری بشود من قبل از هر چیز کشور را ترک Ù…ÛŒ کنم تا انگشت اتهامی متوجه من نشود. (ص 199)
از سوی دیگر وزارت خارجه امریکا امریکایی های مقیم ایران را تشویق به ترک ایران Ù…ÛŒ کرد Ùˆ این زنگ خطری برای همه Ùˆ Øتی شاه Ùˆ دربار بود. این زمانی بود Ú©Ù‡ با گرÙتن ویزا برای شماری از اعضای خاندان سلطنت آنان راهی امریکا شده بودند.
کابینه بختیار تشکیل شد Ùˆ قرار بود اگر او موÙÙ‚ شد اوضاع را به سامان کند، شاه برای مدتی ازکشور خارج شود. اما به زودی روشن شد Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ کابینه بختیار بتواند اوضاع را آرام کند Ú†Ù‡ نتواند شاه Ù…ÛŒ بایست ایران را ترک کند. شاه به سالیون Ú¯Ùت پیش از ترک ایران بیانیه ای خواهد داد Ùˆ خواهد Ú¯Ùت Ú©Ù‡ برای استراØت ایران را ترک Ù…ÛŒ کند Ùˆ تاریخی هم برای بازگشت خود در آن نخواهد آورد. (ص 203)
رÙتن شاه از ایران هم به اصرار امریکا بود. گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: سالیوان معتقد بود شاه زمانی Ù…ÛŒ تواند تصمیم بگیرد Ú©Ù‡ از سوی ایالات متØده تØت Ùشار قرار گیرد. او پیشنهاد Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ بعد از تشکیل Ùˆ تثبیت نسبی دولت بختیار ØŒ بر شاه Ùشار آورده شود تا ایران را ترک کند Ùˆ یک شورای سلطنتی را مأمور انجام وظای٠خود نماید. (ص 203). در واقع تمامی تصمیم گیرندگان در امریکا به این نتیجه رسیده بودند Ú©Ù‡ دیگر امیدی به بقای سلطنت شاه وجود ندارد.
همزمان امریکا در اندیشه ارتباط با نظامیان اÙتاد Ùˆ پیشنهاد شد تا ژنرال هایزر به ایران رÙته Ùˆ با نظامیان تماس برقرار کند تا آنان مطمئن شوند Ú©Ù‡ امریکا همچنان پشتیبان شاه Ùˆ سلطنت Ùˆ ارتش است. او Ù…ÛŒ بایست نظامیان را امیدوار کرده Ùˆ مانع از آن Ù…ÛŒ شد تا اÙسران ارشد ایران را رها کرده به خارج بگریزند.
زمان رÙتن هایزر به ایران همان زمانی بود Ú©Ù‡ کارتر هم در جزیره گوادلوپ با سران کشورهای انگلیس Ùˆ Ùرانسه Ùˆ آلمان جلسه داشت. این زمانی بود Ú©Ù‡ همه راهها تجربه شده بود Ùˆ دستگاه سیاست خارجی امریکا Ùˆ اØتمالاً کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده بودند Ú©Ù‡ هیچ امیدی به ماندن شاه در ایران نیست.
در این زمان سالیوان هم در تهران با برخی از مخالÙان تماس گرÙته Ùˆ مصمم شده بود تا براساس همان پیش Ùرض هایی Ú©Ù‡ قبلاً Ú¯Ùته شد یعنی امکان تشکیل دولتی میانه رو Ú©Ù‡ مخالÙت مناÙع امریکا هم نباشد کار بکند. طبعاً لازمه آن رÙتن شاه بود. سالیوان اکنون به دنبال این Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯. مسأله مهم تماس گرÙتن با شخص آیت الله خمینی بود Ú©Ù‡ کسی را هم برای این کار معین کردند. Øتی سالیوان نظر شاه را پرسید Ú©Ù‡ او هم مخالÙتی نشان نداد. با اینØال چون کارتر در امریکا نبود Ùرستادن یک Ùرستاده ویژه برای مذاکره با آیت الله خمینی به تعویق اÙتاد (ص 207) این در Øالی بود Ú©Ù‡ سالیوان Ú¯Ùتگوهای Ùراوانی با مخالÙان کرده Ùˆ Øتی درباره تشکیل Øکومت هم به نتایجی رسیده بود Ùˆ اکنون Ù…ÛŒ دید Ú©Ù‡ امکان تماس گرÙتن با آیت الله خمینی نیست قدری متعجب شد.
اکنون شاه از مذاکراتش با سالیوان دریاÙته بود Ú©Ù‡ دیگر امریکا از ÙˆÛŒ پشتیبانی نمی کند Ùˆ دست از Øمایت او برداشته است. این امر Øقیقت داشت Ùˆ امریکا هم چاره ای جز اتخاذ این سیاست نداشت. با این Øال از کار سالیوان Ùˆ Ú¯Ùتگوهای او با مخالÙان در امریکا استقبال نشد Ùˆ باÙشار برژینسکی Ùˆ صلاØدید کارتر رد شد. معنای آن این بودکه امریکا باز باید به امید موÙقیت دولت بختیار تأمل Ù…ÛŒ کرد.
گری سیک در اینجا تØلیلی درباره Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ù„ÛŒÙˆØ§Ù† ارائه Ù…ÛŒ دهد. راضی کردن آیت الله خمینی، Ú©Ù…Ú© به میانه روها برای تشکیل دولت، مطمئن شدن از این Ú©Ù‡ بختیار بعد از آرام کردن اوضاع کنار برود تا دولت میانه رو تشکیل شود Ùˆ نیز این Ú©Ù‡ امریکا ارتش را با این تØولات هماهنگ کند، ارکان اصلی Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ù„ÛŒÙˆØ§Ù† بود. گری سیک یک به یک این Ùرضیه ها را نقد Ù…ÛŒ کند، گری سیک سالیوان را متهم Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ هماهنگ با دولت امریکا عمل نمی کرد. Ùˆ Ø·Ø±Ø Ø§Ùˆ با سیاست های ایالات متØده سنخیتی نداشت (ص 211) راستی باید پرسید در این زمان Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª امریکا Ú†Ù‡ بوده است؟ تنها به سالیوان Ú¯Ùته شد تا ازتلاش های بختیار برای تصویب کابینه اش در مجلس Øمایت کند. به علاوه شاه شورای سلطنتی تشکیل داده Ùˆ ایران را ترک کند. از نظر سالیوان این راه ØÙ„ یک دیوانگی Ù…Øض بود. او در اندیشه بعد از دولت بختیار Ùˆ تشکیل دولتی از میانه روها بود. ÙˆÛŒ از تماس گرÙتن با آیت الله های تهران سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت. از تماس گرÙتن با آیت الله خمینی سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ واشنگتن با او همراهی نکرده بود. Ø´Ú¯Ùت آن Ú©Ù‡ از نظر گری سیک دولت مردان امریکا در این Ù„Øظه تصورشان بر این بود Ú©Ù‡ انقلاب ایران به سالیوان هم سرایت کرده است( ص 212) اوضاع به Øدی وخیم شد Ú©Ù‡ کارتر خواهان بازگشت سالیوان شد Ú©Ù‡ وزیر خارجه با آن مخالÙت کرد.
اکنون بار دیگر سیاستمداران آمریکا از آنچه در Øال وقوع بود جمع بندی کردند Ùˆ به نظر گری سیک به نوعی اتÙاق نظر رسیدند. آنان همگی معتقد بودند Ú©Ù‡ آیت الله خمینی تهدید بزرگی نمی باشد. او نمی داند یک دولت را چگونه اداره کند Ùˆ هیچ علاقه ای به مسائل مربوط به سیاست خارجی ندارد. جبهه ملی Ùˆ میانه روها دولت مردان آینده ایران خواهند بود Ùˆ ارتش نیز همچنان یکپارچگی خود را ØÙظ خواهد کرد . ( ص 213) این یعنی نزدیک شدن به نظر سالیوان Ú©Ù‡ از نظر گری سیک نادرست بود. گری سیک به مشاور امنیت ملی Ú¯Ùت Ú©Ù‡ این تصور Ú©Ù‡ اگر شاه برود همه مشکلات ØÙ„ Ù…ÛŒ شود نادرست است Ùˆ ایران بعد از رÙتن شاه بسیار تاریک خواهد بود.
درتهران هایزر از Ùرار روزانه پانصد تا یک هزار Ù†Ùر از سربازان خبر Ù…ÛŒ داد. آیت الله بهشتی هم در تماس با سÙارت Ú¯Ùت: ما از دخالت مستقیم ارتش هراسی نداریم، زیرا تمامی سربازان Ùˆ اÙسران جزء، Øامی Ùˆ پشتیبان ما هستند. ( ص 216) این به معنای آن بودکه دیگر ارتش هم برای امریکا قابل اعتماد نیست. مشکل آن بود Ú©Ù‡ وقتی شاه Ù…ÛŒ رÙت ارتش بیش از گذشته از هم Ù…ÛŒ پاشید Ùˆ این نکته ای بود Ú©Ù‡ هایزر روی آن تأکید داشت. ÙˆÛŒ ارتش را Ùاقد انسجام لازم در غیاب شاه Ù…ÛŒ دانست. بعلاوه گازوئیل Ùˆ بنزین لازم هم برای اقدام قاطع ارتش وجود نداشت.
نخستین تماس مستقیم امریکایی ها با یکی از اطراÙیان آیت الله تماس زیمرمن با یزدی بود. یزدی خبر تشکیل شورای انقلاب Ùˆ این راکه دولت موقت در راه است به اطلاع زیمرمن رساند.
شاه در 16 ژانویه ایران را به سوی مصر ترک کرد. انتخاب مصر شاید از آن روی بود تا جایی نزدیک به ایران باشد تادر صورت کودتای ارتش بتواند به راØتی برگردد. ÙˆÛŒ بعد از مصر هم به مراکش رÙت Ùˆ نظر گری سیک آن است Ú©Ù‡ شاه در Ùکر جمع آوری نیرو برای بازگشت به ایران بود(ص 226)
در این طر٠ظاهر قضیه آن بود تا بختیار در Ùضایی آرام بتواند دولت خود را تشکیل داده Ùˆ به مردم وانمود کند Ú©Ù‡ به هیچ روی تØت Ùشار شاه نیست. نگرانی از وقوع کودتا برای انقلابیون وجود داشت Ùˆ یزدی در دیدار دوم خود با زیمرمن در این باره صØبت کرد. یزدی به او Ú¯Ùت Ú©Ù‡ انقلابیون مواÙÙ‚ با انØلال ارتش نیستند. تماس سوم هم گرÙته شد Ùˆ امریکا ضمن تأکید بر اهمیت این تماس ها از خطر برآمدن Øزب توده Ùˆ Ú†Ù¾ ها سخن Ú¯Ùته بود. یزدی Ú¯Ùت Ú©Ù‡ انقلابیون مسلمان چندان قوی هستند Ú©Ù‡ Ú†Ù¾ ها Ùرصت ظهور نخواهند داشت. ÙˆÛŒ همچنین Ú¯Ùت Ú©Ù‡ آیت الله خمینی دیگر مواÙÙ‚ با این قانون اساسی نیست Ùˆ قانون اساسی جدیدی Ù…ÛŒ خواهد ( ص 221). در دیدار بعدی یزدی با زیمرمن Øتی درباره برخی از سیاست های جاری دولت جدید هم سخن به میان آمد Ùˆ این Ú©Ù‡ مثلاً دولت آینده روی بخش کشاورزی سرمایه گذاری بیشتری خواهد کرد. یزدی تأکید کرد Ú©Ù‡ ما صرÙاً به داخله کشور توجه داریم وسعی در صدور انقلاب نخواهیم کرد (ص 222).
Øساب کردن روی ارتش ایران کار بی اساسی بود. گری سیک Ù…ÛŒ گوید: سالیوان بر این باور بود Ú©Ù‡ ارتش ایران ببر کاغذی است. پارسونز هم همین عقیده را داشت . (ص 223) با این Øال هایزر این نظر رانداشت Ùˆ یک مشکل همین اختلا٠نظر بود Ú©Ù‡ دست اندرکاران سیاست خارجی امریکا را هم به دو بخش تقسیم کرده بود. اما به سرعت روشن شد Ú©Ù‡ نظر هایزر غلط است. زمانی Ú©Ù‡ بختیار تهدید کرد Ú©Ù‡ اگر من شکست بخورم ارتش وارد کار Ù…ÛŒ شود ژنرال قره باغی اعلام کرد Ú©Ù‡ ارتش در سیاست مداخله نخواهد کرد. هایزر در دیدار قره باغی نتوانست ÙˆÛŒ را از این تصمیم منصر٠کند. با این Øال سالیوان Ùˆ بختیار به دیدن قره باغی رÙتند Ùˆ نظر او را در ماندن در پستش جلب کردند. (ص 225).
باز هم زیمرمن با یزدی دیدار کردند Ùˆ یزدی اعلام کرد Ú©Ù‡ هرگونه کودتا توسط ارتش در ایران چنین تعبیر خواهد شد Ú©Ù‡ با Øمایت امریکا صورت گرÙته است. ÙˆÛŒ روی بازگشت آیت الله خمینی تأکید کرده راه ØÙ„ های ارائه شده توسط بختیار را Ú©Ù‡ همه سعی کنند از راه های سیاسی به مقاصد خود برسند را ناکاÙÛŒ دانست Ùˆ Ú¯Ùت تصور آیت الله خمینی در بازگشت به ایران از آن روست Ú©Ù‡ تصور Ù…ÛŒ کند تنها او Ù…ÛŒ تواند ایران را آرام کند.
بروز شورش در نیروی هوایی ارتش تمامی امیدهای هایزر را بر باد داد. در آخرین نشست میان زیمرمن Ùˆ یزدی، یزدی پیام آیت الله خمینی را به طر٠امریکایی داد Ú©Ù‡ تمام کارهای بختیار به ضرر مردم ایران Ùˆ ضرر دولت امریکا Ùˆ آینده امریکا خواهد بود. در آنجا از اراده بختیار برای آمدن به پاریس Ùˆ دیدار با آیت الله خمینی سخن Ú¯Ùته شد Ùˆ تأکید شد Ú©Ù‡ آیت الله اعلام کرده است تنها در صورتی بختیار را Ù…ÛŒ پذیرد Ú©Ù‡ استعÙا دهد(ص 227) Ùˆ البته بختیار اعلام کرد Ú©Ù‡ استعÙا نخواهم کرد.
آیت الله خمینی در اول Ùوریه 1979 وارد ایران شد. آنچه قره باغی با هایزر تواÙÙ‚ کرده بود این بود Ú©Ù‡ اگر بختیار توانست با آیت الله خمینی تواÙÙ‚ کند ارتش از این تواÙÙ‚ پشتیبانی خواهد کرد Ùˆ اگر تواÙÙ‚ نشد ارتش با Øمایت از بختیار تمامی اماکن دولتی را به تصر٠درخواهد آورد اما بیش از این کاری نخواهد کرد (ص 230). تصور قره باغی این بوده است Ú©Ù‡ این اقدام کودتا نیست!
جدید ترین پیشنهاد امریکا این بود Ú©Ù‡ بختیار بماند Ùˆ رÙراندمی برای انتخاب سلطنت یا جمهوری اسلامی برگزار شود. پیشنهاد دیگر این Ú©Ù‡ بختیار استعÙا دهد اما بماند Ùˆ رÙراندوم را برگزار کند. گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: آیت الله برخلا٠نظر تمامی مشاورانش با هر دو راه ØÙ„ مذکور مخالÙت کرد. استدلال او این بودکه بختیار چون منصوب از طر٠شاه است غیرقانونی است.
هایزر Ú©Ù‡ طرÙدار دخالت ارتش به Ù†Ùع بختیار بود، در اوضاع جدید شکست خورده بود Ùˆ سوم Ùوریه ایران را ترک کرد. این روشی بود Ú©Ù‡ سالیوان با آن مواÙقت نداشت. با این Øال هایزر هم معتقد بود Ú©Ù‡ ارتش نمی تواند ایران را اداره کند. زیرا ژنرالهای ارتش Øتی نمی دانند تأسیسات مهم دولتی در کجا قرار دارند (ص 233)
کارتر در جلسه ای Ú©Ù‡ با Øضور هایزر با اعضای کابینه تشکیل شد از سالیوان گلایه کرد Ùˆ Ú¯Ùت ما همواره با سالیوان برای اجرای دستورالعمل هایمان مشکل داشته ایم (ص 232) هایزر در این جلسه Ú¯Ùت Ú©Ù‡ ارتش کماکان قابل اعتماد است. از مطالبی Ú©Ù‡ هایزر در این ملاقات Ú¯Ùته است چنین به دست Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ بسیاری از گزارشهای ÙˆÛŒ از اوضاع واقعی ایران پرت Ùˆ پلا بوده Ùˆ اظهار نظرهای او تناسبی با وضعیت ایران نداشته است (بنگرید: ص 234) از جمله Ú¯Ùت: من نقص ها Ùˆ نارسایی هایی در رهبری آیت الله دیده ام Ùˆ پیش بینی Ù…ÛŒ کنم اگر اتÙاق خاصی Ù†ÛŒÙتد در روزهای آینده Ù…Øبوبیت ÙˆÛŒ به شدت کاهش خواهد یاÙت.
ناامیدی برای ادامه کار دولت بختیار کارتر را بیش از پیش عصبانی کرد Ùˆ باز تشکیل جلسه داد. در این زمان اوج رسیدن گزارشهای متعدد از ایران بود Ùˆ گری سیک هر روز مشغول خواندن شمار زیادی گزارش Ù…ÛŒ شد. اما در واقع Ùرصت از دست رÙته بود.
آخرین امید برای امریکایی ها درگیری داخل ارتش میان مواÙقان Ùˆ مخالÙان Ùˆ به خصوص سرکوبی شماری از اÙراد نیروی هوایی توسط گارد شاهنشاهی بود. اØتمال Ù…ÛŒ رÙت Ú©Ù‡ این Øادثه بتواند ارتش را به یک اقدام جدی Ùراخواند. اما این شروع یک درگیری بود Ú©Ù‡ در نهایت به Ù†Ùع انقلابیون تمام شد.
این بزرگترین لطمه به امریکایی ها بود Ú©Ù‡ همچنان به ارتش دل بسته بودند. گزارش هایی Ú©Ù‡ از تهران Ù…ÛŒ رسید بسیار نگران کننده بود. ژنرال گاست Ú©Ù‡ پس از رÙتن هایزر مسئولیت تماس با سران ارتش را داشت چنان در اطاق خود گیر اÙتاده بود Ú©Ù‡ Øتی نمی توانست یک قدم بیرون بگذارد. (ص 238).
در این وقت با این Ú©Ù‡ سران ارتش در جلسه ای تصمیم به دÙاع از دولت بختیار گرÙتند اما اوج گرÙتن درگیری ها اوضاع را از دست آنان خارج کرد Ùˆ زمانی Ú©Ù‡ دریاÙتند قادر به انجام هیچ نوع ابتکار عملی نیستند اعلان بی طرÙÛŒ کردند. این دیگر هیچ Ùضیلتی برای آنان نبود بلکه پذیرش یک شکست بود.
اکنون امریکایی ها Ùقط در اندیشه ØÙظ نیروهای امریکایی بودند Ú©Ù‡ در ایران باقی مانده بودند. دیگر کسی برای دولت آینده ایران نمی توانست درست بیندیشد. آنان Ù…ÛŒ بایست صبر Ù…ÛŒ کردند تا ببینند اوضاع چگونه پیش خواهد رÙت. در واقع آنان دریاÙته بودند Ú©Ù‡ امریکا قادر به کوچکترین تأثیر گذاری در روند تØولات موجود ایران نیست.
برژینسکی همچنان Ù…ÛŒ غرید Ùˆ از انجام کودتا توسط ارتش سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ùˆ از آن Øمایت Ù…ÛŒ کرد. این در Øالی بودکه دیگر اعضای جلسه مخال٠با این نظر بودند Ùˆ برژینسکی هم مجبور به پذیرش این نظر شد Ú©Ù‡ امکان اعتماد به ارتش ایران برای کودتا وجود ندارد.
گری سیک Ù…ÛŒ نویسد: در هر Øال، یازدهم Ùوریه، آخرین روز Øیات شاهنشاهی در ایران بود. در آن روز ارتش ایران پای خود را از ماجرا کنارکشید Ùˆ دولت بختیار را بدون Øامی رها کرد. بدین ترتیب، آیت الله خمینی یکه تاز عرصه Ùˆ پیروزمند میدان گردید.
کلنل تام Ø´Ùر، آخرین وابسته نظامی ایران، پس از این تØولات این گزارش کوتاه را برای واشنگتن Ùرستاد:
ارتش تسلیم شد، آیت الله خمینی برنده شد Ùˆ نظم موجود Ùرو ریخت. (ص 240).