اقدام دانشجویان پیرو خط امام در تسخیر سÙارت یک کشور دیگر تا Ú†Ù‡ میزانی می‌تواند با موازین Øقوقی سازگاری داشته باشد Ùˆ اساسا چرا اعتراض به امریکا از سایر شیوه‌های مرسوم پیگیری نشد Ùˆ این شیوه اعتراض عملی شد؟
یک اشکالی Ú©Ù‡ برای مقایسه وضع گذشته Ùˆ Øال Øاضر وجود دارد، این است Ú©Ù‡ در دو Ùضای متÙاوت به موضوع نگاه می‌شود. شما از عناصر Øقوقی صØبت می‌کنید در Øالی Ú©Ù‡ آن زمان Ùضا، Ùضای انقلابی، هیجانی Ùˆ اØساساتی بود. البته در آن Ùضا هم دانشجو‌ها خیلی تمایل نداشتند Ú©Ù‡ کار غیرقانونی انجام بدهند اما چند اتÙاق جدی اÙتاد Ú©Ù‡ Ùضای کشور را به Ú©Ù„ÛŒ ملتهب کرد Ùˆ امام هم هشدارهای خیلی جدی می‌دادند. یکی از آن اتÙاقات این بود Ú©Ù‡ امریکا به شاه اجازه ورود داد البته به بهانه بیماری شاه، اما تلقی مردم ایران این بود Ú©Ù‡ دارد دوباره یک اتÙاق تکرار می‌شود مثل سال Û³Û² Ú©Ù‡ شاه رÙت Ùˆ دوباره بازسازی شد Ùˆ برگشت. در چنین Ùضای پرشور، انقلابی Ùˆ اØساسی Ùˆ پر از بیم Ùˆ امید دانشجو‌ها تصمیم گرÙتند یک اعتراض نمادین بکنند Ùˆ این اعتراض نمادین این بود Ú©Ù‡ بروند دو سه روز داخل سÙارت بمانند Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ از گروگان‌گیری را نشان بدهند Ùˆ بعد از دو، سه روز به ماجرا خاتمه بدهند. در واقع آنها وجهی از اعتراض به امریکا را دنبال کردند. آن شرایط با شرایط Ùعلی قابل مقایسه نیست.
در آن زمان در Ùضای بین‌المللی چهره خشونت‌طلبی از دانشجویان پیرو خط امام ارایه شد، نگاه شما به این جریان چگونه بود؟
ما یک عده دانشجوی معمولی بودیم Ú©Ù‡ اگر عکس‌های آن زمان را نگاه کنید هیچ خشونتی در چهره آنها دیده نمی‌شود. من می‌توانم بگویم Ú©Ù‡ شرایط برای گروگان‌ها خوب نبود. البته هر کسی در جایی Ù…Øبوس بشود، شرایط خوبی برایش نیست Ùˆ Øتما از این موضوع، گروگان‌ها رنج می‌بردند. در طر٠مقابل هم همینطور است، کسانی Ú©Ù‡ چنین اقدامی را انجام داده‌اند راØت نیستند Ùˆ همواره نگران هستند Ú©Ù‡ اتÙاق بدی برای گروگان‌ها بیÙتد. من تاکید می‌کنم از روز دوم Ùˆ سوم به بعد این کار یک ماموریت بود چون اساسا امام بودند Ú©Ù‡ موضوع را در دست گرÙته بودند. من همیشه Ú¯Ùته‌ام آتوریته دانشجو‌ها این قدر نبود Ú©Ù‡ همه گروه‌ها Ùˆ اقشار را به دنبال خود بکشند، بلکه این آتوریته امام بود Ú©Ù‡ با تایید این Øرکت همه مردم را پشت سر این موضوع بسیج کرد. ما آنجا در واقع یک ماموریت را دنبال می‌کردیم. برای ما خیلی نگران‌کننده بود Ú©Ù‡ نکند در این ماموریت دچار مشکل بشویم.
واکنش گروه‌های سیاسی به موضوع تسخیر چه بود؟
من با قاطعیت می‌گویم Ú©Ù‡ در داخل کشور، کسی با اصل این کار جز گروه‌های سلطنت‌طلب مخال٠نبود. اÙرادی قبل از اقدام به تسخیر سÙارت مخال٠بودند از جمله نمایندگان دانشجویان علم Ùˆ صنعت Ùˆ تربیت معلم، این اختلا٠بسیار ساده Ùˆ طبیعی پیش آمد. آنها می‌گÙتند Ú©Ù‡ ما برویم از دولت مجوز بگیریم Ùˆ این کار را انجام بدهیم. خیلی طبیعی بود Ú©Ù‡ دولت Ùˆ امام با انجام چنین کاری مخالÙت می‌کردند، امام Ùˆ دولت نمی‌توانستند چنین امری را بپذیرند. این امر بسیار ساده Ùˆ بدیهی را آن آقایان Ú©Ù‡ یکی هم از مسوولان Ùعلی است، نمی‌توانستند متوجه بشوند Ú©Ù‡ الان هم خیلی چیز‌ها را نمی‌توانند متوجه بشوند. Ú©Ù‡ علتش هم این است Ú©Ù‡ تÙکر خاصی بر اینها Øاکم است هرچند بعد از اشغال سÙارت از سوی آنها نیز مخالÙتی دیده نشد. به خاطر اینکه Ùضای انقلابی آن موقع Ùضایی بود Ú©Ù‡ این جور کار‌ها مورد پسند بود.
دانشجو‌ها مجبور شدند Ú©Ù‡ این کار را مخÙیانه انجام دهند چرا Ú©Ù‡ گروه Ùداییان خلق قبلا به چنین کاری اقدام کرده بودند Ùˆ توسط دولت از سÙارت اخراج شدند. سازمان مجاهدین خلق Ùˆ گروه‌های دیگر هم در Ùکر این کار بودند. گروه‌های مسلمان دیگر هم تمایل زیادی به این کار داشتند. ما دو Ù‡Ùته‌ای Ùˆ کاملا بی‌سر Ùˆ صدا برنامه‌ریزی کردیم Ú©Ù‡ بتوانیم اعتراض موÙÙ‚ÛŒ داشته باشیم. ذهنیت دانشجو‌ها این بود Ú©Ù‡ اگر یک روز هم آنجا می‌ماندند موÙÙ‚ بودند. تلاش این بود Ú©Ù‡ به نوعی Ú¯Ùته بشود این دانشجویان مسلمان Ùˆ پیرو خط امامند Ùˆ برای خودشان دÙتر Ùˆ تشکل ویژه‌ای ندارند Ú©Ù‡ بخواهند برای Øزب خود کار کنند مثل دانشجویان امروز Ú©Ù‡ در دانشگاه‌ها هستند. هرچند طبیعی بود Ú©Ù‡ این کار به Ù„Øاظ سیاسی طرÙدار جدی داشته باشد Øتی دوستان مهندس بازرگان مواÙÙ‚ این موضوع بودند اما می‌گÙتند Ùقط برای چند روز این کار‌ها صورت بگیرد.
یعنی مشخصا نهضت آزادی با این کار مواÙÙ‚ بود؟
مواÙÙ‚ بودند Ú©Ù‡ این اعتراض خوب است اما به شرط اینکه یکی دو روزه تمام بشود. بعد از آن را Øر٠داشتند Ùˆ مخال٠بودند. من خودم با آقای شهریار روØانی Ú©Ù‡ آن زمان نماینده وزارت امور خارجه ایران در امریکا بود صØبت کردم، ایشان می‌گÙتند Ú©Ù‡ برای یکی دو روز خوب است صدای مظلومیت ملت رسانده شود اما بیش از آن لطÙÛŒ ندارد. البته ما هم بعد از آن هیچ‌کاره بودیم. آتوریته دانشجویان این قدر نبود Ú©Ù‡ ملت را در این Øد بسیج کند. Ùضای سیاسی یک Ùضای ضدامریکایی Ùˆ همدلانه بود، ما بسیار نگران بودیم چون جنگ کردستان Ùˆ ترکمن صØرا Ùˆ... همه اینها را Ú©Ù‡ می‌دیدیم اØساس می‌کردیم یک مرکزی وجود دارد Ùˆ نقشه‌ای برای سقوط انقلاب دارد. همه مردم غیر از سلطنت‌طلب‌ها نگران وضع کشور بودند.
روند بررسی و انتشار اسناد چگونه آغاز شد؟
در دو سه روز اول چیزی ندیدیم Ùˆ قصدی هم برای دیدن اسناد نداشتیم. ما دنبال سند نبودیم. یک اتاقی Ú©Ù‡ در گاو صندوقی داشت، آنجا بود. ما نمی‌دانستیم اما بعدا Ùهمیدیم آنجا بخش سیا سÙارت بوده است. ما به عنوان دانشجویان چنین پیچیدگی در ذهنمان نبود Ú©Ù‡ تشخیص بدهیم این مساله چگونه است. بعدا برای ما مشخص شد Ú©Ù‡ اینجا دÙتر سیا بوده Ùˆ مرکز سیا در خاورمیانه بود Ú©Ù‡ بعد از انقلاب این مرکز به یونان منتقل شده بود. کارشناس‌های برجسته سیا در اینجا کار می‌کردند. بعد هم با زیرکی موقعی Ú©Ù‡ ساختمان تسخیر شد آنها به مدت چندین ساعت در آنجا را بسته بودند، دانشجویان اصلا متوجه نبودند بعد‌ها متوجه شدند Ú©Ù‡ آنجا بسیاری از اسناد را در این چند ساعت از بین برده‌اند.
نگرانی‌های دانشجویان از جانب امریکا چه چیزهایی بود که منجر به چنین واکنشی شد؟
من تاکید دارم Ú©Ù‡ ما نه پیش‌داوری کرده بودیم Ùˆ نه اطلاعی داشتیم Ùˆ نه پیچیدگی‌هایی در این زمینه داشتیم. ما یک نگرانی داشتیم از نوع نگرانی کودتای Û²Û¸ مرداد. امریکا مناÙع بسیار گسترده‌ای در ایران Ùˆ خاورمیانه داشت Ùˆ دستش آهسته‌آهسته کوتاه می‌شد. Ùکر می‌کردیم برای ØÙظ مناÙع خودش برنامه‌هایی دارد. ذهنیت‌ها این بود Ú©Ù‡ شاه را Ú©Ù‡ ملت از آن Ù†Ùرت داشتند به امریکا می‌برد Ùˆ به ما دهان‌کجی می‌کند. ما در این Øد می‌توانستیم تنها تØلیل کنیم نه اینکه تØلیل جامعی داشته باشیم. بر اساس این Øس دانشجویی Ùˆ نه تØلیل عمیق اقدام به این کار کردیم. مسائلی Ú©Ù‡ Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒØ´ÙˆØ¯ مسائل بعدی است.
به نظر من مسائل بعدی را باید Øکومت با اطلاعات جامع‌تری تشخیص می‌داد Ú©Ù‡ ادامه کار چگونه باشد. ما از آن به بعد بخشی از جامعه بودیم. به امام اعتماد داشتیم، امام را دوست داشتیم Ùˆ امام را تجربه کرده بودیم. من آن موقع Û²Û´ سالم بود Ùˆ بخش زیادی از جوانانی Ú©Ù‡ هم‌سن‌ Ùˆ ‌سال من بودند اختناق Ùˆ دیکتاتوری شاه را با پوست Ùˆ استخوان Øس کرده بودند. هیچ‌وقت تصور نمی‌کردیم Ú©Ù‡ شاه برود. Ùکر می‌کردیم Ú©Ù‡ شاه Øالا Øالا‌ها در این کشور خواهد ماند. وقتی آن اتÙاق اÙتاد Ùˆ امام توانست این Øکومت قدرتمند را Ú©Ù‡ هم از خارج پشتیبانی می‌شد Ùˆ هم قدرت داخلی Ùˆ نظامی Ùˆ امنیتی Ùوق‌العاده داشت Ùˆ ژاندارم منطقه بود ساقط کند، همه جذب امام شدیم.
تشخیص ما این بود Ú©Ù‡ امام کارشان را درست انجام می‌دهند. واقعیت آن روز این بوده Ú©Ù‡ هیچ کس تصور نمی‌کرد در بهمن ÛµÛ· شاه می‌رود Ùˆ همه به خاطر تنÙر Ùوق‌العاده Ú©Ù‡ از شاه داشتند خوشØال بودند Ùˆ امام را ستایش می‌کردند Ùˆ ØرÙØ´ را Øر٠خود می‌دانستند. درباره بØØ« تسخیر سÙارت امریکا وقتی امام بعد از دو سه روز این انقلاب را انقلاب دوم نامید Ú©Ù‡ ما اصلا چنین تصوری نداشتیم. بخشی از جامعه سیاسی کشور اØساس کرد Ú©Ù‡ اتÙاق مهمی اÙتاده Ùˆ باید از آن بهره‌های زیادی ببرد.
شخصیت‌هایی Ú©Ù‡ در سÙارت Øضور پیدا کردند با Ú†Ù‡ معیاری بود Ùˆ Øضور Øاج‌اØمد خمینی در سÙارت نیز آیا به نمایندگی از امام بود؟
آن دوران مردم زیادی برای Øمایت جلوی سÙارت می‌آمدند Ùˆ این قدر جلوی سÙارت ازدØام می‌شد Ú©Ù‡ رÙت‌ Ùˆ ‌آمد به سÙارت سخت می‌شد. این بود Ú©Ù‡ وقتی Øاج اØمدآقا آمدند در را نمی‌شد باز کرد Ùˆ ایشان با نردبان داخل آمدند. آمدن ایشان نمادین Ùˆ نشانه Øمایت امام بود. تمام اÙراد سیاسی آن روز مشتاق بودند Ú©Ù‡ بیایند داخل سÙارت Ùˆ ابراز Øمایت کنند Ùˆ Øداقل یک عکس با دانشجو‌ها داشته باشند. گروه‌های مجاهدین خلق، چریک‌های Ùدایی Ùˆ تمام این گروه‌های سیاسی از جمله مسعود رجوی این درخواست را کردند تا با دانشجو‌ها Ú©Ù‡ نماد مبارزه با امپریالیسم بودند، صØبت کنند.
آن دوران، مبارزه با امپریالیسم مد روز بود، جریان Ú†Ù¾ روشنÙکری از نوع مارکسیستی Ùˆ ضدامپریالیستی بود Ùˆ Ùضا کاملا ضدامریکایی بود. همه علاقه‌مند بودند به سÙارت بیایند اما مشی دانشجو‌ها این بود Ú©Ù‡ اجازه ورود به گروه‌ها ندهند اما برای Øمایت اکثر مسوولان آمدند، شاید بیش از Û¹Ûµ درصد شخصیت‌ها آمدند. آمدن Øاج اØمدآقا یک نوع Øمایت بود اما بعد از آن ما با Øاج اØمد هیچ سروکاری نداشتیم. آقای موسوی‌ خوئینی‌ها بودند Ú©Ù‡ در جلسات شورای دانشجو‌ها شرکت می‌کردند Ùˆ مطالب لازم را به امام منتقل می‌کردند، تا آنجا Ú©Ù‡ من می‌دانم ارتباط ایشان با امام مستقیم بود.
اگر بخواهید یک ارزیابی Ú©Ù„ÛŒ از موضوع تسخیر داشته باشید، چگونه می‌توان این موضوع را تØلیل کرد؟
بØØ« اشغال سÙارت امریکا بØØ« پر چالشی است Ùˆ هر کسی هم از منظر خودش سعی می‌کند این واقعه را به چالش بکشد Ùˆ البته خوب هم هست لذا این بØØ« این طور نیست Ú©Ù‡ بشود از آن به راØتی گذشت. یک تعبیر امام انقلاب دوم بود، من Ùکر می‌کنم نظر امام این بود Ú©Ù‡ بعد از یک مبارزه ضد استبدادی معتقد به یک مبارزه ضد امپریالیستی بودند، مبارزه‌ای علیه امریکا Ú©Ù‡ کشور‌ها را همیشه تهدید کرده است.
بعد از Û±Û· شهریور کار‌تر آمد ایران برای Øمایت از شاه نشستند به سلامتی هم جام شراب نوشیدند Ú©Ù‡ این کار برای تØقیر مردم بود، در Øالی Ú©Ù‡ مردم خون می‌دادند آنها آمدند چنین کارهایی کردند. به هر Øال اشغال سÙارت واقعه مهمی است، همه می‌خواهند آن را به چالش بکشند. برخی آن مساله را با قرائت امروزی Ú©Ù‡ قرائت اصلاØ‌طلبانه، ضد خشونت Ùˆ سیاست‌ورزانه است، بررسی می‌کنند در Øالی Ú©Ù‡ این کار جای ابهام دارد. هرچند این اقدام درس‌آموزی Ùوق‌العاده برای جریان آزادیخواهانه دارد باید این موضوع را شکاÙت اگر بر اساس نیت خودمان Ùˆ تÙاسیر شخصی Ú©Ù‡ بعضا اغراق‌آمیز Ùˆ غیرواقعی است Øر٠بزنیم درس‌آموزی مناسبی هم نخواهیم داشت.
من Ùکر می‌کنم وقایع گذشته باید با چالش روبرو شوند، نباید بترسیم Ùˆ هراس داشته باشیم Ùˆ اگر جایی هم اشتباه شده به صراØت باید بگوییم اشتباه شده است. مثلا من معتقدم به هیچ‌وجه در اتÙاقاتی Ú©Ù‡ در یکی دو سال اخیر در کشور اÙتاده نباید Ùضای انقلابی درست شود. Ùضای انقلابی Ùضای هیجان Ùˆ اØساس است ما می‌خواهیم کشورمان با عقلانیت اداره شود. با وجود اینکه ظلم ÙاØØ´ÛŒ شد به مردم Ú©Ù‡ انسان را نگران می‌کند اما نباید به سمت هیجانات انقلابی رÙت. انقلابی‌گری در جامعه Ùعلی Ù…Øکوم است چون آثارش نامعین است Ùˆ لااقل تجربه شده است. باید درباره مساله تسخیر سÙارت بیشتر بØØ« کرد Ùˆ نباید به جایی برسد Ú©Ù‡ بعضی‌ها بگویند اینها رÙتند در جبهه مردند Ùˆ دیگر نیستند، نه ما زنده‌ایم Ùˆ تجربیات زیادی هم داریم برای این مسائل Øاضر هستیم بØØ« Ùˆ Ú¯Ùت‌وگو بکنیم. ما در آن Ùضایی Ú©Ù‡ در کشور Øاکم بود کارمان را قابل توجیه می‌دانیم. البته اگر امروز بود این کار را نمی‌کردیم Ùˆ روش دیگری به کار می‌بردیم اما Ùضای امروز با شرایط آن موقع کاملا Ùرق می‌کند.
برخی‌ها معتقدند Ú©Ù‡ این کار را شما دانشجو‌ها انجام دادید اما دیگران بهره بردند. دیگران دانستند Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ باید بکنند آن هم قابل نقد Ùˆ صØبت است. آقای بنی‌صدر به یک نوع می‌گوید Ùˆ دیگری هم به نوع دیگر. من Ùکر می‌کنم از دل این گرد Ùˆ خاکی Ú©Ù‡ بلند شده Ùˆ هنوز هم به تاریخ نپیوسته باید یک واقعیاتی را برای پیشبرد کشور درآورد.
اگر از منظر توطئه‌آمیز بودن این Øرکت بخواهیم تØلیل Ùˆ چالش کنیم من آن را به هیچ‌وجه قبول ندارم.
برخی معتقدند Ú©Ù‡ تسخیر سÙارت امریکا هزینه‌های سنگینی را به کشور تØمیل کرد Ùˆ دÙاع مقدس نیز از آن جمله بود. نظرتان در این رابطه چیست؟
این موضوع مهمی است. مخالÙان این Øرکت، در این مورد خیلی جدی دانشجویان را به چالش می‌کشند Ú©Ù‡ این کار به امریکا Ú©Ù…Ú© کرد Ùˆ جاه‌طلبی‌های صدام را اÙزایش داد Ùˆ او را تØریک کرد اما همه قضیه این نیست. ایران Ùˆ عراق سال‌های سال رقیب جدی بودند Ùˆ هر کدام مترصد اقدامی بودند، جنگ ایران Ùˆ عراق وجوه مختلÙÛŒ دارد. البته این اقدام امریکایی‌ها را ناراØت کرد Ùˆ شاید یکی از دلایل جنگ باشد اما من جنگ ایران Ùˆ عراق را نه یک‌وجهی Ú©Ù‡ چندوجهی می‌بینم.
در زمینه رابطه ایران Ùˆ امریکا آیا چالش‌های بعدی را تنها نتیجه‌‌ همان اتÙاق می‌دانید یا عوامل دیگری هم موثر بوده‌اند؟
در Ù¾ÛŒ تسخیر سÙارت، امریکا رابطه را یکطرÙÙ‡ قطع کرد. امریکایی‌ها تلاش کردند با یک عملیات نظامی پیروز شوند Ùˆ البته شکست خوردند. از Û±Û³ÛµÛ¸ تاکنون بار‌ها Ùˆ بار‌ها اتÙاق اÙتاد Ú©Ù‡ رابطه ایران Ùˆ امریکا خوب شود. گاهی امریکایی‌ها پیشگام بودند مثل موضوع مک‌Ùارلین یا عذرخواهی خانم آلبرایت. سیاست‌های آقای هاشمی هم به گونه‌ای بود Ú©Ù‡ می‌شد به امریکا نزدیک شد. این یک دروغ است Ú©Ù‡ دانشجویان پیرو خط امام باعث ادامه قطع ارتباط بین ایران Ùˆ امریکا هستند. باید راجع به این موضوعات صØبت کرد.
با گذشت ۳۰ سال از آن واقعه الان نظرتان درباره آن چیست؟
اول اینکه انسان‌ها دچار اشتباه می‌شوند Ùˆ اگر کسی ادعا کند اشتباه نکرده یا اشتباه نمی‌کند، پذیرÙتنی نیست. همه جریان‌ها Ùˆ گروه‌ها اشتباه می‌کنند. درباره تسخیر سÙارت از نظر من کلیت کار در آن Ùضای انقلابی Ùˆ اØساسی خطا نبود اما در جریان کار‌ها اشتباهاتی هم صورت گرÙته است مثلا درباره اÙشای اسناد خطاهایی صورت گرÙته Ùˆ به کسانی ظلم شد.
باید عرض کنم راه عده زیادی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام عوض نشده است. ما همچون سابق مسلمانیم، امام را دوست داریم Ùˆ به شعارهای ایشان ایمان داریم Ú©Ù‡ Ú¯Ùتند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی. ما هم استقلال‌طلبیم، هم آزادیخواهیم، هم مسلمانیم Ùˆ هم دموکراسی‌خواه Ùˆ در ‌‌نهایت اصلاØ‌طلبیم Ùˆ راه اصلاØ‌طلبی را‌‌ همان استبدادستیزی، استقلال‌طلبی، آزادیخواهی Ùˆ اسلامگرایی می‌دانیم.