در این میهمانی ویلیام سولیوان سÙیر امریکا در ایران، داریوش همایون وزیر اطلاعات Ùˆ جهانگردی، منوچهر گنجی وزیر آموزش Ùˆ پرورش Ùˆ جمعی دیگر از شخصیتهای ایرانی Ùˆ امریکایی شرکت داشتند.2 ریگان سپس برای بازدید از آثار تاریخی اصÙهان Ùˆ شیراز به این دو شهر رÙت Ùˆ Ø·ÛŒ اقامت خود در تهران دوبار نیز با شاه ملاقات کرد...
رونالد ریگان عضو ارشد Øزب جمهوریخواه امریکا Ùˆ چهلمین رئیس‌جمهور این کشور بود؛ ÙˆÛŒ این سمت را پس از پایان Øکومت 4 ساله جیمی کارتر عهده دار گردید.
رونالد ریگان در ششم Ùوریه 1911 در ایالت ایلی نویز امریکا به دنیا امد. پدرش Ú©Ùاش بود Ùˆ خود او از سنین جوانی وارد Ùعالیتهای سینمایی شد. او در 27 سالگی اولین نقش سینمایی‌اش را بازی کرد. ریگان بزودی توانست نقش اول را در Ùیلم‌ها بازی کند. او در سالهای Ùعالیتهای سینمایی خود در بیش از 50 Ùیلم ظاهر شد.1 ریگان برای بار اول با یک بازیگر زن ازدواج کرد Ùˆ از او صاØب دو Ùرزند شد؛ نانسی آخرین همسر ÙˆÛŒ نیز از معشوقه‌های Ùیلمهای سینمایی‌اش Ùˆ از بازیگران Ùیلم بود.
رونالد ریگان در دهه 1950 با پیوستن به Øزب جمهوریخواه امریکا وارد Ùعالیتهای سیاسی شد. در 1966 Ùرماندار ایالت کالیÙرنیا گردید Ùˆ در انتخابات پائیز 1980 به عنوان مسن‌ترین رئیس جمهور تاریخ امریکا رقیب دمکرات خود جیمی کارتر را شکست داد Ùˆ در سن 70 سالگی وارد کاخ سÙید شد. ریگان در سیاست خارجی خود از منطق نظامیگری تبعیت کرد. او به سرعت بر بودجه نظامی امریکا اÙزود. پایگاههای امریکا در سراسر جهان را تقویت کرد، Øضور نظامی امریکا در مناطق بØرانی جهان را تقویت نمود Ùˆ نیروهای نظامی راکد را به تØرک واداشت. او به لبنان، گرانادا، خلیج Ùارس، دریای کارائیب، اقیانوس هند Ùˆ دریای مدیترانه نیروهای اضاÙÛŒ گسیل داشت.
همچنین برمیزان موشکهای دوربرد امریکایی مستقر در اروپای غربی اÙزود Ùˆ از این طریق تنشهای جدیدی میان امریکا Ùˆ شوروی سابق بوجود آورد. ریگان از گروههای چریکی مخال٠در نیکاراگوئه Øمایت نظامی Ùˆ مالی گسترده‌ای کرد Ùˆ به دولت السالوادور در رویاروئی با گروههای چریکی این کشور یاری رساند. در دوران Øکومت ریگان رابطه میان امریکا Ùˆ پاناما بر سر مالکیت کانال 81 کیلومتری پاناما تیره‌تر از قبل شد. ریگان پایگاههای نظامی امریکا در پاناما را تا Øد سر امکان ØªØ³Ù„ÛŒØ Ùˆ تقویت کرد. به دستور او در آوریل 1986ØŒ دو شهر پر جمعیت لیبی یعنی بنغازی Ùˆ طرابلس توسط هواپیماهای امریکایی Ùˆ به بهانه‌ Øمایت سرهنگ قذاÙÛŒ رهبر لیبی از تروریسم بمباران شد. از جمله Øوادث قابل توجه دوران Øکومت ریگان ترور ناموÙÙ‚ ÙˆÛŒ در چهارمین ماه آغاز زمامداریش بود. ÙˆÛŒ روز 30 مارس 1981 هنگامی Ú©Ù‡ از هتل هیلتن واشنگتن خارج می‌شود مورد اصابت چند گلوله از سوی یک جوان سÙید پوست به نام «جان هینکلی» Ú©Ù‡ در بیرون هتل در انتظار خروج ÙˆÛŒ بود، قرار گرÙت. در این Øادثه منشی مطبوعاتی کاخ سÙید Ú©Ù‡ از ناØیه سر هد٠قرار گرÙته بود به قتل رسید اما ریگان توانست جان سالم بدر برد.
رونالد ریگان پس از 8 سال زمامداری در انتخابات نوامبر 1988 جای خود را به معاون خود جورج بوش پدر داد Ùˆ در سن 78 سالگی با سیاست وداع Ú¯Ùت. او در سالهای آخر عمر به بیماری آلزایمر (Ùراموشی) مبتلا شد Ùˆ در 5 ژوئن 2004 در سن 93 سالگی درگذشت.
ریگان و ایران
رونالد ریگان در دهه 1970 میلادی در زمره جمهوریخواهانی قرار داشت Ú©Ù‡ Øامی تØکیم بنیادهای Øکومت پهلوی Ùˆ تقویت نظامی Ùˆ اقتصادی رژیم شاه بود. او از جمله کسانی بود Ú©Ù‡ مقامات بلندپایه Øکومت پهلوی هر بار به هنگام تلاش برای جلب Øمایتهای مالی Ùˆ اقتصادی Ùˆ نظامی کاخ سÙید، به آنان متوسل می‌گردید.
گرچه سÙر اردیبهشت 1357 ریگان Ùˆ همسرش به تهران در مطبوعات داخلی یک سÙر خصوصی خوانده شد ولی منابع خبری امریکا این سÙر را Ú©Ù‡ در آستانه پیروزی ÙˆÛŒ در انتخابات ریاست جمهوری صورت گرÙت بسیار Øساس خواندند. ریگان ابتدا در منطقه Øصارک در ویلای اردشیر زاهدی میهمان ÙˆÛŒ بود. در این میهمانی ویلیام سولیوان سÙیر امریکا در ایران، داریوش همایون وزیر اطلاعات Ùˆ جهانگردی، منوچهر گنجی وزیر آموزش Ùˆ پرورش Ùˆ جمعی دیگر از شخصیتهای ایرانی Ùˆ امریکایی شرکت داشتند.2 ریگان سپس برای بازدید از آثار تاریخی اصÙهان Ùˆ شیراز به این دو شهر رÙت Ùˆ Ø·ÛŒ اقامت خود در تهران دوبار نیز با شاه ملاقات کرد.
رونالد ریگان مانند سل٠خود کارتر، رویه خصمانه‌‌ای نسبت به انقلاب اسلامی ایران داشت. او در ابتدای Øکومت ودر شرایطی Ú©Ù‡ چند ماه از شروع جنگ تØمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران می‌گذشت، روند همکاری‌‌های واشنگتن Ù€ بغداد را تسریع کرد Ùˆ از طریق آواکسهای مستقر در عربستان به ارسال اطلاعات نظامی از جبهه‌های جنگ ایران برای عراقیها پرداخت. او همچنین به ارتقاء Øجم مبادلات تجاری امریکا با عراق همت گماشت. تبعات ناشی از تصر٠سÙارت امریکا در تهران Ù€ آبان 1358Ù€ موضوع قطع روابط دو کشورـ Ùروردین 1359Ù€ Ùˆ شکست نظامیان امریکایی در عملیات طبس ـ‌ اردیبهشت 1359 Ù€ از جمله رویدادهایی بود Ú©Ù‡ ریگان را در پیگیری اقدامات خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران مصمم ساخته بود. دولت ریگان در اسÙند 1360 نام عراق را از Ùهرست کشورهایی Ú©Ù‡ از دیدگاه کاخ سÙید «تروریست» بودند خارج ساخت3 Ùˆ به تØریم تسلیØاتی Ùˆ بازرگانی عراق خاتمه داد Ùˆ راه را برای Ùروش تجهیزات نظامی به آن کشور باز کرد . به دستور ÙˆÛŒ در 1361 Ø´. دو میلیارد دلار اعتبار در اختیار عراق قرار گرÙت. همچنین پس از قطع صدور Ù†Ùت عراق از خط لوله‌ای Ú©Ù‡ از سوریه می‌گذشت، امریکا توسط بانک صادرات Ù€ واردات Ùˆ همچنین مؤسسات مالی خصوصی 2/1 میلیارد دلار وام جهت اØداث خط لوله عراق به بندر عقبه اردن در اختیار صدام قرار داد. 4 در همان زمان روزنامه واشنگتن پست نوشت سازمان «سیا» از طریق تماس مستقیم با مأمورین عراقی اطلاعات ماهواره‌ای از مواضع ایران در اختیارشان قرار می‌دهد. 5
دولت ریگان در آذر 1362 دونالد رامسÙلد را به بغداد اعزام کرد تا ضمن ملاقات با صدام راههای برقراری روابط سیاسی میان دو کشور Ùˆ Ùراهم ساختن زمینه Øمایت‌های نظامی امریکا از عراق را بررسی کند. 6 در Ù¾ÛŒ این ملاقات، در بهمن 1362ØŒ روابط سیاسی امریکا با عراق پس از 17 سال به Ø³Ø·Ø Ø³Ùارت ارتقاء یاÙت. این در Øالی بود Ú©Ù‡ در 30 دی همین سال، ریگان نام ایران را در Ùهرست «کشورهای طرÙدار تروریسم» گنجانید7 Ùˆ در 23 بهمن سال بعد، ایران را در صدر این Ùهرست قرار داد. 8
دولت ریگان در سالهای Øکومت، از یکسو از شبکه‌های کودتا Ùˆ براندازی در داخل ایران Øمایت می‌کرد Ùˆ بعضاً در طراØÛŒ آنها دخالت می‌نمود Ùˆ از جانب دیگر ارتباط‌های آشکاری با سران سازمان مجاهدین خلق Ù€ مناÙقین Ù€ در امریکا برقرار ساخت. در دوران Øکومت ریگان Øمایت نمایندگان کنگره وسناتورهای امریکایی از مناÙقین علنی‌تر گردید.
دولت ریگان از زمستان 1363 درهای Ùروش تکنولوژی بسیار پیشرÙته امریکایی را به روی عراقی‌ها باز کرد Ùˆ Øتی صدور تکنولوژی Ùˆ کالاهایی Ú©Ù‡ Ùروش آنها به شوروی Ùˆ بلوک شرق ممنوع شده بود، برای عراق ممنوعیتی نداشت.
یکی از رسوایی‌های سیاسی عمده Øکومت رونالد ریگان ماجرای موسوم به «ایران گیت» است. ریگان در خرداد 1365 رابرت مک‌Ùارلین مشاور امنیت ملی کاخ سÙید را با گذرنامه جعلی همراه با مقادیری جنگ‌اÙزار به تهران Ùرستاد تا به قول منابع خبری امریکا «مذاکراتی آشتی‌جویانه با رهبران ایران» آغاز کند. مشاور امنیت ملی کاخ سÙید، به نشانه آشتی، کیکی به Ø´Ú©Ù„ کلید، یک Ø³Ù„Ø§Ø Ú©Ù…Ø±ÛŒ Ùˆ انجیلی با امضای رونالد ریگان با خود آورده بود.
مقامات ایرانی به دستور امام خمینی ملاقات با هیئت امریکایی را نپذیرÙتند Ùˆ آنان را همراه هدایا از کشور اخراج کردند. از آنجایی Ú©Ù‡ روی Ù…Øموله نظامی نیز جمله‌هایی به خط عبری دیده می‌شد، آن Ù…Øموله نیز برگردانده شد.
روز 13 آبان 1365 هاشمی رÙسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، در سخنرانی خود، در سالگرد تصر٠لانه جاسوسی امریکا، جریان سÙرمک‌Ùارلین را اÙشا کرد. اÙشای این موضوع برای امریکایی‌ها بسیار ناگوار بود Ùˆ تبدیل به یکی از بزرگترین رسوایی‌های سیاسی تاریخ آن کشور گردید.
کاخ سÙید متهم شد Ú©Ù‡ متØدان امریکا را در منطقه تضعی٠کرده Ùˆ سیاست امریکا مبنی بر تØریم Ùروش Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ ایران را نادیده گرÙته Ùˆ برای آزادی گروگانها به ایران باج سبیل پرداخته است. ریگان در سخنرانی تلویزیونی مجبور شد با قبول این کار پنهانی، آن را توجیه کند. او Ú¯Ùت: «اکنون هجده ماه است Ú©Ù‡ در Ø·ÛŒ یک ابتکار سیاسی Ù…Øرمانه، ارتباط با ایران را در جریان کار خود قرار داده‌ ایم ... بدون همکاری ایران، قادر به خاتمه بخشیدن به جنگ خلیج Ùارس نیستیم Ùˆ بدون ایران امکان برقراری ØµÙ„Ø Ø¨Ø§Ø¯ÙˆØ§Ù… در خاورمیانه وجود ندارد.» 9
اما توجیهات ریگان برای اعضای کنگره امریکا قانع کننده نبود. سناتورهای دموکرات Ø·Ø±Ø Ø§Ø³ØªÛŒØ¶Ø§Ø Ø±Ø¦ÛŒØ³ جمهور را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù†Ø¯. با اینکه ریگان Ø§Ø³ØªÛŒØ¶Ø§Ø Ù†Ø´Ø¯ØŒâ€ŒØ§Ù…Ø§ رئیس سازمان سیا Ùˆ برخی دیگر از مقامات امنیتی امریکا مجبور به استعÙا شدند. Ù…Ú© Ùارلین خودکشی کرد، اما نجات یاÙت Ùˆ در سال 1989 Ù…. Ù…Øاکمه Ùˆ به دو سال Øبس Ùˆ پرداخت بیست هزار دلار جریمه Ù…Øکوم شد.
این رسوایی به تقلید از رسوایی سیاسی دیگری Ú©Ù‡ پیش از این درزمان ریاست جمهوری نیکسون رخ داده بود Ùˆ به «واترگیت» مشهور شده بود، «ایران گیت» نام گرÙت.
ایران گیت، به همان اندازه Ú©Ù‡ برای امریکاییها شرم‌آور Ùˆ مایه سراÙکندگی بود برای ایرانیان مایه غرور Ùˆ اÙتخار بود. امام خمینی(ره) در این باره چنین Ú¯Ùته‌اند : «... می‌خواهند عذر تقصیر بخواهند Ùˆ ملت ما قبول نمی‌کند... کسی را از مقامات عالی بÙرستد به اینجا Ú©Ù‡ با مقامات اینجا ملاقات کنند Ùˆ هیچ یک از آنها Øاضر به ملاقات نشوند. این مسئله بزرگی است ... کاخ سÙید را به عزا نشانده است Ùˆ باید هم بنشاند...» 10
رونالد ریگان در بهمن 1365 در سخنانی ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯ «ماجرای ایران بزرگترین شکست دوران ریاست جمهوری من بود Ùˆ من مسئولیت کامل پیامدهای آن را بر عهده می‌گیرم.» 11
چند روز پس از این اعتراÙ‌، کمیسیون «تاور» Ú©Ù‡ مأمور رسیدگی به این بØران بود، ماجرای Ù…Ú© Ùارلین را «اشتباه قطعی» خواند12 Ùˆ ویلیام کیسی رئیس وقت «سیا» نیز در 17 اردیبهشت سال بعد هنگامی Ú©Ù‡ در دادگاه مشغول ادای ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø±Ø§Ø¬Ø¹ به رسوائی «ایران گیت» بود بر اثر سکته مغزی درگذشت. 13
دولت ریگان در Ù¾ÛŒ این Øوادث تلاش گسترده‌ای برای بازگرداندن آبروی از دست رÙته خود صورت داد، بر کمکهای اطلاعاتی Ùˆ نظامی خود به عراق اÙزود Ùˆ در Ù¾ÛŒ آن موج تازه‌ای از Øملات هوایی به اهدا٠مهم در ایران صورت گرÙت. امریکاییها Ú©Ù‡ تا این زمان در جنگ ایران وعراق ادعای بی‌طرÙÛŒ داشتند، مجبور به اÙشای جانبداری خود از عراق شدند Ùˆ در اواخر جنگ علناً در کنار نیروهای عراقی قرار گرÙتند.
امریکایی‌ها در شهریور 1366 به کشتی باری ایران موسوم به «ایران اجر » Øمله کردند Ùˆ تعدادی از سرنشینان آن را شهید یا Ù…Ø¬Ø±ÙˆØ Ú©Ø±Ø¯Ù†Ø¯. در مهر همان سال پایانه Ù†Ùتی «رشادت» Ùˆ میدان Ù†Ùتی «رسالت» در شمال این پایانه هد٠Øمله امریکا قرار یاÙت Ùˆ نیم میلیارد دلار خسارت به آن وارد آمد. پس از این Øوادث رونالد ریگان مستقیماً مسئولیت این Øملات را بر عهده گرÙت. 14
ریگان در آبان 1366 دستور تØریم کلیه واردات از ایران Ùˆ اعمال Ù…Øدودیت شدید بر صادرات امریکا به ایران را صادر کرد. وزیر جنگ ÙˆÛŒ «کاسپار واین برگر» نیز اوج کینه خود را نسبت به ایران نشان داد Ùˆ در برابر کمیته روابط خارجی سنای امریکا از لزوم «خشکاندن ریشه ملت ایران » سخن به میان آورد. 15
در Ùروردین 1367 سکوهای Ù†Ùتی ساسان، سلمان Ùˆ نصر در خلیج Ùارس هد٠Øمله کشتی‌های جنگی امریکا قرار گرÙت. در اثر این Øملات، تولیدات Ù†Ùت Ùلات قاره ایران تا میزان 50 هزار بشکه در روز کاهش یاÙت Ùˆ یک میلیارد دلار خسارت جدید به تأسیسات Ù†Ùتی ایران وارد شد. ناوهای سهند Ùˆ سبلان نیز از دیگر هدÙهای Øمله موشکی امریکا بود Ú©Ù‡ در Ùروردین 1367 صورت گرÙت.
با این همه نقطه اوج جنایت دولت ریگان در جنگ تØمیلی Øمله موشکی آن کشور به هواپیمای ایرباس جمهوری اسلامی ایران بر Ùراز خلیج Ùارس بود Ú©Ù‡ در 12 تیر 1367 صورت گرÙت Ùˆ با 298 کشته همراه بود.
این هواپیما Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ پرواز شماره 655 از بندر عباس به مقصد دوبی در Øال Øرکت بود هنوز سق٠ارتÙاع پرواز را به دست نیاورده بود Ú©Ù‡ بر Ùراز آبهای سرزمینی ایران Ùˆ در Øوالی جزیره هنگام، هد٠Øمله موشکی واقع شد Ùˆ در هوا منهدم شد. دو Ùروند موشک از ناو امریکایی وینسنس Ú©Ù‡ به آبهای سرزمین ایران تجاوز کرده Ùˆ در آن مستقر بود شلیک شده بود. از میان 298 مساÙر Ùˆ خدمه هواپیما، 118 Ù†Ùر زن Ùˆ کودک بودند. همچنین 20 Ù†Ùر هندی، 13 تبعه امارات متØده عربی، 6 پاکستانی، 6 یوگسلاو، Ùˆ یک Ù†Ùر ایتالیایی، جزو مساÙرین این هواپیما بودند . در Ù¾ÛŒ این جنایت Ú©Ù‡ از اقدامات عمدی امریکا در خلیج Ùارس بود، جرج بوش پدر، معاون ریگان نه تنها اظهار تأس٠نکرد Ùˆ عذرخواهی ننمود بلکه به «ویلیام راجرز» Ùرمانده ناو امریکایی Øمله کننده به هواپیما، مدال شجاعت نیز اعطا کرد.
دولت ریگان در ابتدا برای توجیه جنایت خود، هواپیما را دارای مأموریت نظامی خواند سپس با تصØÛŒØ Ø§ÛŒÙ† اتهام، مسیر Øرکت هواپیما را «خارج از دالان هوایی» وانمود کرد. اما پس از آنکه مسیر قانونی هواپیما مورد تائید سازمان بین‌المللی هوانوردی (ایکائو) قرار گرÙت، در موضعی منÙعلانه‌، به اشتباه خود در Øمله اعترا٠کرده Ùˆ در پیگیری‌های بعدی ناگزیر از پرداخت غرامت شد.
پی‌نوشت‌ها:
1. مشاهیر سیاسی قرن بیستم، Ù…Øراب قلم، اØمد ساجدی، ص 234.
2. روز شمار انقلاب اسلامی، دÙتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج سوم، ص 216.
3. امریکا Ùˆ براندازی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات کیا، کامران غضنÙری، ص 291.
4. چالش‌های ایران Ùˆ امریکا، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، Øمید معبادی، ص 113.
5. چالش‌ها، همان، به نقل از روزنامه اطلاعات، 7/7/1366.
6. روزنامه جمهوری اسلامی، 27/8/1363.
7. روزشمار روابط ایران و امریکا، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، بهروز طیرانی، ص 311.
8. روزشمار، همان، ص 313.
9. دایرۀ‌المعار٠انقلاب اسلامی، دÙتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص 134.
10. دایرۀالمعارÙØŒ همان.
11. روزشمار روابط ایران و امریکا، همان، ص 334
12. روزشمار،‌همان.
13. مشاهیر سیاسی، همان، ص 359.
14. روزنامه کیهان، 28/7/1366.
15. الگوهای رÙتاری ایالات متØده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، دکتر بهرام نوازنی، ص 201.
منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
منابع:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1385