این روند در چارچوب الگوی تک قطبی ای Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ رÙت بر جهان Øاکم شود، شاید Ù…ÛŒ توانست جواب بدهد؛ اما هم اکنون به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ اروپا به عنوان یک گزینه بدیل برای آمریکا Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª. بنابراین در بØØ« از رابطه ایران Ùˆ آمریکا، نقش Ùˆ جایگاه اروپا را به هیچ وجه نباید نادیده گرÙت. بدیهی است Ú©Ù‡ ورود این عامل تازه نوع Ùˆ الگوی رابطه را دستخوش تØول قرار خواهد داد
Ùهرست
ال٠- روش تØلیل در سیاست خارجی
ب - بستر تاریخی
ج - جمهوری اسلامی ایران و آمریکا
د - توضیØات
مقدمه
ضمن سپاس از دوستان عزیزی Ú©Ù‡ بنده را دعوت کرده Ùˆ Ùرصتی برای من Ùراهم ساخته اند Ú©Ù‡ با شما آشنا شوم. Ùرصت بسیار مغتنمی است، آن هم بعداز 22سال Ú©Ù‡ از مملکت دور بوده ام Ùˆ تقریبا همه چیز برایم تازگی دارد، تا با هم درباره موضوعی مهم سخن بگویم. امیدوارم در Øضور دوستان مطالب جدیدی را بیاموزم Ùˆ این آموخته ها را وسیله ای برای انجام پژوهشهایم قرار دهم. بØØ«ÛŒ را Ú©Ù‡ Øالا Ù…ÛŒ خواهم خدمتتان Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ù†Ù… بØØ« مختصری در مورد سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران است. باید Ú¯Ùت سیاست خارجی آمریکا بسیار پیچیده است، اصولا بØØ« "سیاست" پیچیده است، Øالا اگر بخواهیم در مورد سیاست خارجی سخن بگوییم، این پیچیدگی Ùزونتر Ù…ÛŒ گردد؛ خصوصا سیاست خارجی کشوری به بزرگی آمریکا با مناÙع مختل٠و سازمانهای مختلÙÛŒ Ú©Ù‡ در آن اعمال نظر Ù…ÛŒ کنند. از این روست Ú©Ù‡ بØØ« بسیار پیچیده است. بعد از شناخت مختصر سیاست خارجی آمریکا، به این نکته خواهیم پرداخت Ú©Ù‡ این سیاست خارجی در کشور ما به Ú†Ù‡ صورت عمل کرده است. اگر بخواهیم Ùقط سیاست خارجی آمریکا را در طول یکسال بررسی کنیم خود این بØØ« ساعتها به درازا Ù…ÛŒ انجامد؛ من تا آن جا Ú©Ù‡ ممکن است سعی Ù…ÛŒ کنم به طور موجز به بررسی این سیاست در دوره زمانی طولانی تر بپردازم.
ال٠- روش تØلیل در سیاست خارجی
بهترین روش، ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø³ÛŒØ§Ø³Øª خارجی آمریکا براساس تئوری واقع گرایی است. به طورکلی تئوری واقع گرایی واکنشی در برابر تئوری آرمان گرایی است Ú©Ù‡ در سالهای بین دو جنگ در غرب Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯ÛŒØ¯.
آرمان گرایی براساس اصول مسیØیت بنا شده Ú©Ù‡ در تقابل با یهودیت است. یعنی اعتقاد به سرشت پاک انسانها Ùˆ این Ú©Ù‡ انسانها، موجوداتی خوب هستند Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواهند با هم همکاری کنند Ùˆ Ù…ÛŒ توانند گناهان دوستان Ùˆ یا سایر اÙراد جامعه را براساس نیت خیر Ùˆ کارها را با تعقل انجام دهند، در نتیجه با توسل به سازمانهای بین المللی Ù…ÛŒ توانند به ØÙ„ اختلاÙات خود بپردازند Ùˆ به همین دلیل بود Ú©Ù‡ جامعه ملل ایجاد شد؛ منتهی بعدها مشکلاتی پیش آمد Ú©Ù‡ باعث تجدید نظر در این نظریه شد؛ از این رو تعدادی به نظریه واقع گرایی روی آوردند. اساس Ùˆ ریشه این نظریه در یهودیت است Ùˆ اعتقاد به این Ú©Ù‡ انسانها Ùزون خواه هستند. یعنی گناه اولیه به این دلیل پیش آمد Ú©Ù‡ انسان نمی خواست تابع مقررات باشد؛ به عبارت دیگر انسانها به دنبال مناÙع خود هستند Ùˆ این اساس کار تئوری واقع گرایی است. اصول دیگری Ú©Ù‡ واقع گرایی در نظر میگیرد توجیه سیاست براساس درکی است Ú©Ù‡ ما از قدرت داریم؛ یعنی سیاست چیزی نیست به جز بررسی قدرت. هد٠سیاست یا به دست آوردن قدرت است یا ØÙظ قدرت Ùˆ یا گسترش قدرت Ùˆ یا هر سه مورد. بنابراین کشوری Ú©Ù‡ اعتقاد دارد براساس تئوری واقع گرایی عمل Ù…ÛŒ کند در واقع بر مناÙع ملی خود تأکید Ù…ÛŒ ورزد Ùˆ چون به مناÙع ملی تأکید میکند نه دوستان دایمی وجود خواهند داشت Ùˆ نه دشمنان دایمی. بنابراین اگر ما میخواهیم به سیاست خارجی آمریکا نظر بیÙکنیم باید از بعد تئوری واقع گرایی نگاه کنیم Ùˆ اعمال سیاستمداران خارجی را در باره کشور خود Ùˆ یا سایر کشورها براین اساس به بررسی در آوریم. تا درک درستی از آن داشته باشیم. در ضمن به هنگام سیاست گذاری هم با درک درست از این Ù…Ùهومی Ú©Ù‡ آمریکاییها به کار Ù…ÛŒ برند Ù…ÛŒ توانیم سیاست مناسبی در باره آن در پیش بگیریم.
ب - بستر تاریخی
بعداز جنگ جهانی دوم دو قدرت عمده با دو دید مختل٠نسبت به جهان Ùˆ اقتصاد Ùˆ سیاست Ùˆ جامعه به منصه ظهور رسیدند. از یک طر٠شوروی با دید مارکسیستی وجود داشت Ú©Ù‡ انقلاب سوسیالیستی را Ùراگیر Ù…ÛŒ خواند Ùˆ معتقد بود Ú©Ù‡ در زمانی زندگی Ù…ÛŒ کنیم Ú©Ù‡ دوره انØصار سرمایه داری است Ùˆ با توجه به شرایط موجود نتیجه Ù…ÛŒ گرÙتند Ú©Ù‡ دنیا برای گذار به سوسیالیسم آماده است. در طر٠دیگر آمریکا بود با مناÙع Ùˆ سیستمی کاملا متضاد با شوروی. آمریکا معتقد بود Ú©Ù‡ سیستم سرمایه داری بهترین سیستم موجود است Ùˆ این سیستم باید گسترش یابد.
این یک طر٠قضیه است؛ آمریکاییها با دید واقع گرایی خود، در عین این تضاد با شوروی Ù…ÛŒ خواستند تا آن جا Ú©Ù‡ ممکن است مناÙع متØدان سابقشان را مدنظر داشته باشند. تا زمان Øیات روزولت، رابطه بسیار صمیمانه ای بین این دو ابرقدرت برقرار بود. ÙˆÛŒ رسما Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ مناÙع شوروی را باید در نظر بگیریم Ùˆ براساس تدوین سیاستی Ú©Ù‡ هم مناÙع آنها را تأمین کند Ùˆ هم مناÙع ما را، بتوانیم جلو برویم ولی وقتی Ú©Ù‡ ترومن روی کار آمد بعد دیگری وارد سیاست خارجی آمریکا شد Ùˆ آن این Ú©Ù‡ مناÙع ملی ما Ùقط این نیست Ú©Ù‡ سعی کنیم با شوروی همکاری کنیم چون در تضاد آشکار با ما قرار دارد Ùˆ تنها در صورتی Ù…ÛŒ توانیم جلو Ù†Ùوذ کمونیزم را بگیریم Ú©Ù‡ بتوانیم مرتب برآن Ùشار بیاوریم. Ø·Ø±Ø§Ø Ø§ÛŒÙ† نظریه جرج کنان Ù†Ùر دوم سÙارت آمریکا در مسکو بود. مسأله ای Ú©Ù‡ او Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کرد این بود Ú©Ù‡ شوروی به خاطر سیستم مارکسیستی Ùˆ اعتقاد به انقلاب جهانی در یک جا نمی ایستد Ùˆ مرتب با تØریک کشورها باعث انقلاب میشود Ùˆ مناÙع ما را به خطر Ù…ÛŒ اندازد، بنابراین باید در مقابل آن تئوری "سدّ Ù†Ùوذ" را به اجراء گذارد تا از طریق آن بتوان جلو شوروی را گرÙت؛ به همین علت بود Ú©Ù‡ پیمانهای نظامی مختل٠مثل پیمان ناتو، پیمان سنتو، پیمان سیتو Ùˆ یا پیمانهای اقتصادی مانند Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„ در مناطق مختل٠عقد Ùˆ به اجراء گذارده شد. خلاصه آن Ú©Ù‡ بعداز جنگ، تصاد آشکاری بین آمریکا Ùˆ شوروی ایجاد میشود Ùˆ این تضاد به خصوص در مورد ایران اهمیت بسیار Ù…ÛŒ یابد Ùˆ آن در جریان تخلیه ایران است Ú©Ù‡ نیروهای انگلیس Ùˆ آمریکا ایران را ترک میکنند، ولی نیروهای شوروی در خاک ایران باقی Ù…ÛŒ مانند. در این جاست Ú©Ù‡ آمریکا Ù…ÛŒ تواند برای اولین بار خودش را متØد ایران قلمداد کند. ولی دو سال بعد بØران دیگری بین آمریکا Ùˆ شوروی پدید Ù…ÛŒ آید Ùˆ آن در ترکیه Ùˆ یونان است. ترومن نظریه خود را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند، Ú©Ù‡ ما به کشورهای خواهان دÙاع از آزادی خود، Ú©Ù…Ú© Ù…ÛŒ کنیم Ùˆ 400میلیون دلار Ú©Ù…Ú© به ترکیه Ùˆ یونان Ù…ÛŒ پردازد. این مسأله نوعی سد Ù†Ùوذ است Ú©Ù‡ عملا در ایران Ùˆ ترکیه با موÙقیت عمل Ù…ÛŒ کند. در این جا آمریکا Ù…ÛŒ خواهد Ú©Ù‡ تمامی تلاش خود را به کار اندازد تا این دو کشور بدام کمونیزم Ù†ÛŒÙتند Ùˆ با تمام توان وارد معرکه Ù…ÛŒ شود تا رهبری جهان غیرکمونیسم را به عهده گیرد.
در کشوری مثل ایران Ú©Ù‡ آمریکا نمی خواهد مستقلا دست به اقدام بزند به تدریج از طریق سیاستی خاص وارد عمل شده Ùˆ قلمرو Ù†Ùوذش را گسترش Ù…ÛŒ دهد. این سیاست عبارت است از ایجاد اÙزایش عملکرد سازمانهایی خاص Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانند تأثیرگذار باشند.
یعنی ایجاد سازمانهایی Ú©Ù‡ سرمایه داری را در ایران گسترش Ù…ÛŒ دهند. پس از آن است Ú©Ù‡ مسأله بØران Ù†Ùت در ایران رخ Ù…ÛŒ دهد. در مجموع تا وقتی Ú©Ù‡ دموکراتها سرکار هستند، آمریکا سعی Ù…ÛŒ کند وضعی مستقل در پیش گیرد، از این رو از مناÙع ایران Øمایت میکند Ùˆ Ù…ÛŒ کوشد بین ایران Ùˆ انگلیس تا آن جا Ú©Ù‡ ممکن است تواÙÙ‚ ایجاد شود ولی سرانجام با کنار رÙتن ترومن Ùˆ روی کار آمدن آیزنهاور سیستم جدیدی Øاکمیت Ù…ÛŒ یابد Ùˆ سیستم سد Ù†Ùوذ کمرنگ Ù…ÛŒ گردد.
طبق سیاست جدید در هر جا Ùˆ هر کس بخواهد با مناÙع آمریکا یا Øتی انگلیس در بیÙتد Ùˆ بخواهد از مناÙع کشور خود دÙاع کند گویی آب در آسیاب کمونیزم ریخته است. آیزنهاور Ùˆ برادران دالس - جان Ùاستر دالس Ùˆ آلن دالس - این استراتژی را پیشنهاد نمودند. اینان معتقد بودند Ú©Ù‡ دیگر سیاست سد Ù†Ùوذ Ù…Ø·Ø±Ø Ù†ÛŒØ³Øª بلکه نوعی سیستم برگشت به عقب موردنظر است. یعنی نه تنها Ù…ÛŒ باید سیستم سدنÙوذ را ایجاد کنیم بلکه باید بکوشیم Ú©Ù‡ کشورهای کمونیست را به عقب برانیم. آنها معتقد بودند Ú©Ù‡ باید قدم اول را از کشورهایی Ú©Ù‡ هنوز سوسیالیستی نشده اند آغاز کرد Ùˆ تمامی عوامل کمونیسم را در این کشورها نابود ساخت. این عجیب نیست، اگر Ù…ÛŒ بینیم این سیاست با رسیدن دوران Ù…Ú© کارتیزم در آمریکا همزمان است. Ù…Ú© کارتیزم معتقد بود Ú©Ù‡ شما در وجب به وجب کاخ سÙید Ùˆ CIAکمونیستهای بیشتری Ù…ÛŒ بینید تا در Øزب کمونیست شوروی؛ یعنی کمونیستها در تمامی ارکان جامعه آمریکا Ù†Ùوذ پیدا کرده اند. پس از چند ماه از روی کار آمدن آیزنهاور، مشاهده Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ سیستم جدید در اقصا نقاط جهان اثر Ù…ÛŒ گذارد. مثلا در ایران آمریکا Ùˆ انگلیس متØدا Øکومت مصدق را سرنگون Ù…ÛŒ سازند ودوران جدیدی در آمریکا شروع Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ به طور مستقیم بر سیاست داخلی ایران تأثیر Ù…ÛŒ گذارد Ùˆ این دوره ای است Ú©Ù‡ واقعا Ù…ÛŒ شود Ú¯Ùت ایران سیاست خارجی ندارد Ùˆ سیاست خارجی ایران دنباله رو سیاست خارجی آمریکاست. این دوران تا انقلاب ادامه پیدا میکند. هر رئیس جمهور جدیدی Ú©Ù‡ بر سر کار Ù…ÛŒ آیدبا نظریه جدیدی کار خود را آغاز میکند اما در نهایت هد٠همه آنها Øمایت از سیستم داخلی ایران است. دموکراتها Ú©Ù…ÛŒ متعادلند Ùˆ همانند جمهوریخواهان به تقویت شاه معتقد نیستند ولی معتقدند سیستمی را Ú©Ù‡ در ایران است باید دست نخورده Ù†Ú¯Ù‡ دارند. آن Ú†Ù‡ Ú©Ù‡ به دوران نیکسون برمیگردد این است Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ ایران را به Ø´Ú©Ù„ یکی از پایگاههای آمریکایی در جهان در Ù…ÛŒ آورد Ùˆ به وسیله ایران زیر عنوان ØÙظ مناÙع آمریکا در منطقه جای پای خود را Ù…ØÚ©Ù… Ù…ÛŒ سازد.
شاه به دلیل آن Ú©Ù‡ کاملا وابسته به آمریکا بود Ùˆ تÙکر مستقلی از خود نداشت هنگام روی کار آمدن کارتر به دلیل ترس از شرایط جدید سعی کرد در دوران انتخابات از رقیب کارتر Øمایت کند اما با پیروز شدن کارتر، شاه برای این Ú©Ù‡ Ú©Ù…ÛŒ دل آمریکا را به دست آورد برخی آزادیهای نسبی را در ایران ایجاد کرد Ú©Ù‡ در نتیجه جنبشهای زیرزمینی Ùˆ آشکار، مذهبی، عناصر لیبرال، روشنÙکران Ùˆ دانشجویان دست به دست هم داده متØد Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ این مسأله در انقلاب نیز تأثیر قابل توجهی داشت. اصول عمده سیاست خارجی آمریکا در این دوران عبارتند از: در درجه اول ØÙظ نظام سرمایه داری با رهبری خودش، Ùˆ در درجه بعد مبارزه با کمونیسم Ùˆ در بعد وسیع تر مبارزه با ایدئولوژیهای رقیب دیگر. عامل سوم در تعیین سیاست خارجی آمریکا دÙاع از متØدین آمریکا در سرتاسر جهان به خصوص اسرائیل است Ùˆ عامل چهارم جریان پیدا کردن Ù†Ùت به طر٠آمریکا Ùˆ متØدین آن است Ùˆ عامل بعد باز نگهداشتن تمامی راههای دریایی.
ج - جمهوری اسلامی ایران و آمریکا
بعداز پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا دولت جدید را به رسمیت شناخت Ùˆ خواهان همکاری با آن شد. دولت موقت اعتقاد به همکاری با آمریکا داشت، توجه به این نکته هم مهم است Ú©Ù‡ اØزاب کمونیستی متعددی در کشور وجود داشت Ùˆ این اØزاب پای رژیم جدید را سست Ù…ÛŒ کردند. آمریکا نیز بسیار مایل بود Ú©Ù‡ روابط تا Øد سÙارت ادامه یابد. Ù…ÛŒ خواست روابط اقتصادی Ùˆ سیاسی ادامه پیدا کند Ùˆ شرکتها Ùˆ کارشناسانی Ú©Ù‡ به خاطر انقلاب، کشور را ترک کرده بودند دوباره به ایران برگردند. اما مسائلی Ú©Ù‡ پیش آمد موضوع را بسیار پیچیده تر کرد. از یک طر٠پادشاه ایران را داریم Ú©Ù‡ اگر Ú†Ù‡ کشور را ترک کرده بود ولی هنوز خود را شاه Ù…ÛŒ دانست. خاطره شوم برگشت شاه Ø·ÛŒ کودتا، همواره برای مردم ایران نگران کننده بود Ùˆ Ùکر اینکه مبادا دوباره آن واقعه تجدید شود به انØای مختل٠ترویج Ù…ÛŒ شد. از طر٠دیگر بØران گروگانگیری Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª. این جاست Ú©Ù‡ روابط دو کشور وارد یک مرØله جدید Ù…ÛŒ شود یعنی قطع رابطه از سوی طرÙین. در این مرØله، مسأله عمده آمریکا آزادی گروگانهایش بود. این عمل سبب ایجاد دگرگونی در سیاست خارجی آمریکا Ù…ÛŒ شود بدین ترتیب Ú©Ù‡ آمریکا برای آزادی گروگانها دست به کارهای جدیدی Ù…ÛŒ زند. در Ùوریه 1980وارد مذاکره با رقیب ایران یعنی عراق شده Ùˆ چراغ سبزی برای Øمله عراق به ایران نشان Ù…ÛŒ دهد؛ چون براین باور بود Ú©Ù‡ با Ùشار بر ایران گروگانها آزاد Ù…ÛŒ شوند.
در این زمان دموکراتها Ú©Ù‡ بی Ú©Ùایتی خود را در آزاد کردن گروگانها نشان داده بودند کناره گرÙتند Ùˆ جمهوریخواهان به قدرت رسیدند. سیستم جدیدی روی کار آمد Ú©Ù‡ براساس آن باید با تمام توان جلوی خطر کمونیسم گرÙته Ù…ÛŒ شد. به خصوص Ú©Ù‡ شوروی با اشغال اÙغانستان نشان داده بود Ú©Ù‡ دیگر به تعهدات بین المللی خود هم عمل نمی کند. بنابراین ریگان Ù…ÛŒ Ú¯Ùت به همان صورت Ú©Ù‡ شوروی عمل کرده ما هم باید وارد عمل شویم تا بتوانیم مناÙع خود را تأمین کنیم. از این رو وضعیت بار دیگر به همان دوران جنگ سرد برگشت. بنابراین روابط به جای این Ú©Ù‡ در جهت بهبود Øرکت کند در جهت بدتر شدن پیش رÙت. در نتیجه علیرغم آزادی گروگانها Ùˆ علیرغم قولی Ú©Ù‡ آمریکاییها داده بودند Ú©Ù‡ دارایهای بلوکه شده ایران را برگردانند، چنین نکردند Ùˆ آن را اهرم Ùشار برای ایران قرار دادند تا از این طریق بتوانند به Ù†ØÙˆÛŒ با ایران کنار بیایند. البته در صورتی Ú©Ù‡ مطمئن باشند انقلاب در ایران باعث نمی شود Ú©Ù‡ کشورهای دیگر یکی پس از دیگری سقوط کنند. در مرØله سد Ù†Ùوذ، جلوگیری از Ù†Ùوذ کمونیسم برای آمریکا مهم بود اما در این جا الگوی رقیب یعنی الگوی مبارزه جویی اسلامی Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ گردد Ú©Ù‡ برای آمریکا به صورت خطری درآمده بود. چرا Ú©Ù‡ در چندین نقطه از جهان شورشهایی به هواداری از انقلاب ایجاد شد از جمله در عربستان، بØرین Ùˆ به ویژه در عراق Ú©Ù‡ Øدود %65جمعیت آن شیعه مذهب Ù…ÛŒ باشد. بنابراین این نگرانی در آمریکا وجود داشت Ùˆ به همین علت میخواستند مطمئن باشند این انقلاب اسلامی در نقاط دیگر گسترش نمی یابد Ùˆ سعی کردند با Ùشار مرتبی Ú©Ù‡ بر ایران وارد میکنند به Ù†ØÙˆÛŒ این مسأله ØÙ„ شود. پس از به گروگان گرÙته شدن تعدادی از آمریکاییها در لبنان - Ú©Ù‡ یکی دو Ù†Ùرشان وابسته به CIA بودند - آمریکا در جهت آزادی آنها کوشید Ú©Ù‡ با ایران وارد مذاکره شود Ú©Ù‡ با شکست مواجه شد. بنابراین باز هم بØران بین ایران Ùˆ آمریکا دامن زده Ù…ÛŒ شود. پس از ریگان Ùˆ در دوران بوش است Ú©Ù‡ تا Øدودی از Øالت خصمانه بین دو کشور کاسته Ù…ÛŒ شود. به خصوص در دوران Øمله عراق Ú©Ù‡ Øالتی پیش Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ تمایل به همکاری آشکار Ù…ÛŒ گردد. البته باید اول سیاست خارجی آمریکا در جنگ ایران Ùˆ عراق را بررسی کنیم. اگرچه آمریکا چراغ سبز را به عراق نشان داد؛ مقداری اسلØÙ‡ به عراق دادند ولی نمی خواستند Ú©Ù‡ عراق بر ایران Ùˆ یا بالعکس پیروز شود. Ù…ÛŒ خواستند مطمئن باشند Ú©Ù‡ ایران را Ù…ÛŒ توانند تنبیه کنند تا آن Øدی Ú©Ù‡ گروگانها آزاد شوند Ùˆ ایران در مقابل آمریکا کوتاه بیاید.
وقتی گروگانها آزاد شدند مسأله آمریکا عملا ØÙ„ شده بود چون آمریکا به خاطر مناÙع ملی Ùˆ منطقه ای اش اصلا مایل به تجزیه ایرن نبود. آنها منتظر بودند Ú©Ù‡ جنگ تمام شود ولی چون جنگ تمام نشد، آمریکا، Ùرانسه Ùˆ اغلب کشورها شروع به Øمایت Ùˆ تقویت کشور عراق نمودند تا جایی Ú©Ù‡ کشتیهای آمریکا کشتیهای کویتی یا عراقی را اسکورت Ù…ÛŒ کردند Ùˆ در ضمن تعدادی از کشتیهای متعلق به کویت یا عربستان با پرچم آمریکا Øرکت Ù…ÛŒ کردند تا Øمله به آنها Øمله به آمریکا تلقی شود. در این باره سقوط هواپیمای مساÙربری ایران Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ به هر جهت در دÙاع از این کشورها Ùˆ وادار سازی ایران برای ØµÙ„Ø Ø¨Ø§ عراق Ùˆ به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ù¾Ø§ÛŒØ§Ù† دادن به جنگ بود. به هر جهت پس از روی کار آمدن بوش از Ùشارهای وارد بر ایران کاسته شد؛ چرا Ú©Ù‡ جنگ هم تمام شده بود Ùˆ بایستی به Ù†ØÙˆÛŒ با ایران کنار Ù…ÛŒ آمدند. در جریان Øمله عراق به کویت، ایران موضع بسیار خوبی پیش گرÙت، از اشغال کویت انتقاد کرد Ùˆ اعلام نمود عراق باید از خاک کویت خارج شود هر چند Ú©Ù‡ در جریان Ø´Ú©Ù„ گیری یک نیروی نظامی وسیع در برابر عراق شرکت نجست. ایران راه ØÙ„ نظامی را راه ØÙ„ درستی نمی دانست Ùˆ Ù…ÛŒ دانید Ú©Ù‡ جنگ به آن صورتی پیش آمد Ú©Ù‡ عراق به وضع Ùجیعی شکست خورد Ùˆ عواقب آن را هنوز هم Ù…ÛŒ بیند. Øال Ù…ÛŒ خواهیم بدانیم سیاست خارجی آمریکا در این مرØله به Ú†Ù‡ صورتی گسترش یاÙته است. از سال 1990به بعد Ú©Ù‡ به تدریج Ùروپاشی شوروی شروع شد، آمریکا به Ùکر اÙتاد Ú©Ù‡ سیاست جدیدی را به اجرا در آورد؛ چون جهان به سوی نظام یک قطبی پیش Ù…ÛŒ رÙت. در نظام دوقطبی تضادها کاملا آشکار بود؛ یک طر٠شوروی با متØدانش Ùˆ طر٠دیگر آمریکا با هم پیمانان خود. وقتی Ú©Ù‡ شوروی همانند یک رقیب Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ø¨Ø§Ø´Ø¯ØŒ باید جهان جدیدی به وجود بیاید. این جا جهان جدید است با رهبری آمریکا. Ùˆ گروههای دیگری Ú©Ù‡ به وجود Ù…ÛŒ آیند قدرت چندانی ندارند. در نتیجه لازم نیست آمریکا در مورد این گروهها نگرانی زیادی داشته باشد Ùˆ باید سعی بر کنترل آنها کنند. منتهی اØتیاج به جنگ طولانی نیست بلکه جنگی شروع Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ به آن جنگ Ø®Ùی٠می گویند. روابط بین ایران Ùˆ آمریکا با این نوع جنگ توجیه Ù…ÛŒ شود. در Øالی Ú©Ù‡ یک جنگ خصمانه را Ù…ÛŒ توانیم در مقابل عراق در نظر بگیریم. بنابراین، سیاست جدید چنین Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ توسعه سیستم سرمایه داری در سرتاسر جهان صورت گیرد Ú©Ù‡ این از طریق گسترش بنیادهای Ùکری Ùˆ ایدئولوژیکی Ùˆ Ùرهنگی Ùˆ پذیراندن این مسأله به مردم سرتاسر جهان Ú©Ù‡ نظام سرمایه داری بهترین نظام موجود است، انجام Ù…ÛŒ شود.
در مورد کشورهایی Ú©Ù‡ به خواسته آمریکا تن نمی دهند، آمریکا مجبور به مداخله Ù…ÛŒ شود؛ چنان Ú©Ù‡ جرج بوش صراØتا اعلام داشته Ú©Ù‡ آمریکا مداÙع نظام جهانی است؛ نظام بین المللی ای Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواهد در ØµÙ„Ø Ø²Ù†Ø¯Ú¯ÛŒ کند Ùˆ آمریکا ØÙ‚ خود Ù…ÛŒ داند Ú©Ù‡ اگر کشوری پایش را Ùراتر از این نظام بین المللی Ú©Ù‡ آمریکا مداÙع آن است بگذارد با آن کشور وارد جنگ شود. یعنی خط Ùˆ نشان کشیدن برای کشورهایی Ú©Ù‡ بخواهند راه عراق را بروند Ùˆ با تهدید کردن مناÙع آمریکا یا متØدین آمریکا یا جلوگیری از آزادی عبور کشتیها در راههای بین المللی به Ù†ØÙˆÛŒ سد راه آمریکا بشوند. Ùˆ با این سیاستگذاری یک نظام آمریکایی را نوید Ù…ÛŒ دهد. در این جاست Ú©Ù‡ نظریه پردازانی چون Ùوکویاما وارد میدان Ù…ÛŒ شوند.
تئوری Ùوکویاما به نظر بنده درست نیست Ùˆ ریشه در این موضوع مهم دارد Ú©Ù‡ آیا Ùرهنگ آمریکایی Ù…ÛŒ تواند خود را در سرتاسر جهان گسترش دهد یا خیر؟ در زمان کلینتون نظریه Øاکم این بود Ú©Ù‡ آمریکا با گسترش نظام تک قطبی در سرتاسر دنیا Ù…ÛŒ تواند Øضور خود را تثبیت کند؛ بنابراین باید از ایجاد بØران پرهیز کرد؛ باید کشورهایی را Ú©Ù‡ سعی Ù…ÛŒ کنند پایشان را از این نظام بیرون بگذارند، نه الزاما از طریق نظامی بلکه از طریق اقتصادی تØت Ùشار قرار داد Ùˆ در نتیجه این Ùشار آنها را وادار به ورود به این سیستم جهانی کرد. به همین خاطر است Ú©Ù‡ در کنگره آمریکا مواردی در جهت اجرای این Ø·Ø±Ø ØªØµÙˆÛŒØ¨ Ù…ÛŒ شود Ùˆ سعی Ù…ÛŒ کنند به Ù†ØÙˆÛŒ مانع از قدرت یاÙتن ایران Ùˆ عراق گردند Ùˆ دو کشور را در Ù…Øدوده خود Ù†Ú¯Ù‡ دارند. اما این نظمی Ú©Ù‡ آمریکا پندار بر ایجاد آن دارد، نظامی است یک قطبی، Ùˆ همان طور Ú©Ù‡ Ú¯Ùته شد با ایجاد اروپای یگانه به شدت مورد تهدید قرار گرÙته است.
اروپا با نظریات آمریکا برای تهدید Ùˆ یا کنترل کشورهای دیگر مواÙÙ‚ نیست Ùˆ معتقد نیستند Ú©Ù‡ شما باید سیاست داخلی یک کشور را سیاست خارجی دیگر کشورها طراØÛŒ کنید. اروپا معتقد نیست Ú©Ù‡ شما باید بر کشورهای متØد خودتان Ùشار بیاورید تا سیاست خارجی شما را دنبال کنند. از این رو به تدریج الگوی یک قطبی Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ آمریکا شکا٠برداشت Ùˆ ما در Øال Øاضر به سوی یک جهان چندقطبی Ùˆ لااقل دو قطبی Ù…ÛŒ رویم Ú©Ù‡ یکی آمریکا Ùˆ در طر٠دیگر اروپا قرار گرÙته است Ùˆ به نظر Ù…ÛŒ رسد اروپا Ù…ÛŒ تواند گزینه خوبی برای آمریکا در Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆØ§Ø¨Ø· بین الملل باشد.
د - توضیØات
سؤال - سیاست خارجی آمریکا تا Ú†Ù‡ اندازه تØت تأثیر سیاستهای اسرائیل است؟
پاسخ - برای شناخت سیاست داخلی Ùˆ سیاست خارجی آمریکا باید بدانیم Ú©Ù‡ گروههای Ø°ÛŒ Ù†Ùع Ùراوانی در این کشور وجود دارد. بعضی از این گروهها مثل انجمن صنعتگران آمریکا، سازمان کارگری، بنیاد یهود Ùˆ سازمان صهیونیستها، بسیار قدرتمند هستند. به خاطر Ù†Ùوذی Ú©Ù‡ این گروهها در تعداد آرای مردم دارند Ùˆ Ú©Ù…Ú© مالی ای Ú©Ù‡ به نامزدهای انتخاباتی Ù…ÛŒ کنند طبیعتا تأثیر زیادی در سیاست داخلی Ùˆ خارجی آمریکا خواهند داشت. همچنین بیشتر شرکتهای چندملیتی به Ù†ØÙˆÛŒ تØت Øاکمیت Ùˆ سلطه Ùˆ Ù†Ùوذ صهیونیستها هستند. اگر رییس جمهوری بخواهد به اسراییل Ùشار بیاورد اسراییلیها معمولا مذاکرات را آن قدر طولانی Ù…ÛŒ کنند تا زمان دوره انتخابات ریاست جمهوری نزدیک شود. از این رو اگر رئیس جمهوری بخواهد سرکار بماند باید سیاستهای خود را با اسراییلیها هماهنگ کند.
سؤال - با توجه به این Ú©Ù‡ جناب عالی Øدود 22سال در آمریکا بوده اید دید مردم آمریکا را نسبت به ایران Ùˆ ایرانی چگونه ارزیابی Ù…ÛŒ کنید؟
پاسخ - به نظر من در مجموع نظریات آنها نسبت به ایرانیان مثبت است البته در بعضی قسمتها به خصوص مرکز آمریکا Ùˆ مناطق روستایی آدمهای کج Ùهم Ùˆ متعصب یاÙت Ù…ÛŒ شوند ولی دید آمریکاییان در مجموع این است Ú©Ù‡ تنها اقلیتی Ú©Ù‡ توانسته در آمریکا سربار جامعه نشود ایرانیان هستند. یعنی ایرانیان به جای این Ú©Ù‡ در آمریکا به دریوزگی بپردازند، خود Ø·Ø±Ø§Ø Ú©Ø§Ø± Ùˆ شغل بودند Ùˆ موÙقیتهای زیادی به خصوص در امر تجارت کسب کرده اند. یک نکته هم Ú©Ù‡ لازم Ù…ÛŒ دانم در این جا عرض کنم این است Ú©Ù‡ آمریکاییها معتقد هستند سیستم آمریکاییها طوری است Ú©Ù‡ به آن "کوره مذاب" گویند؛ یعنی همه Ùرهنگها در این جا وارد Ù…ÛŒ شوند Ùˆ چیزی را به سیستم Ùرهنگی آمریکا اضاÙÙ‡ Ù…ÛŒ کنند؛ بنابراین هرکس Ù…ÛŒ تواند از هر جای دنیا بیاید Ùˆ Ø·Ø±Ø Ùˆ Ùکر خود را به این سیستم بیÙزاید. در نتیجه نظر نسبت به ایرانیها بسیار مثبت است. به خصوص در سالهای اخیر Ú©Ù‡ آقای خاتمی با Ù„ØÙ† ملایمی با ملت آمریکا صØبت کرده Ùˆ از مردم آمریکا با عنوان ملت بزرگ آمریکا یاد کرده است. در مجموع از رئیس جمهور آمریکا گرÙته تا وزارت خارجه Ùˆ اکثر مسؤولان آمریکایی همگی از تأثیرات مثبت سخنان آقای خاتمی یاد Ù…ÛŒ کنند.
سؤال - سرکوب عراق آیا در Øمایت از اسرائیل صورت نپذیرÙته است؟
پاسخ – تنبیه عراق به نظر من به این علت است Ú©Ù‡ عراق در جریان Øمله به کویت اÙزون به آن تعرضاتی هم به اسراییل داشت. مسلما باعث تقویت اسرائیل خواهد شد ولی نه این Ú©Ù‡ توازن قوا را در منطقه به هم بزند؛ اعتقاد ندارم چون آمریکا به هیچ وجه نمی خواهد هیچ یک از کشورهای منطقه Ùˆ از آنجمله عراق، ÙˆØدت ارضی خود را از دست بدهد چون Ù…ÛŒ داند باعث بØرانهای بسیار وخیمی خواهد شد. عراق Ùˆ ایران دو کشوری هستند Ú©Ù‡ آمریکا بیشترین اختلاÙات را با آنها دارد ولی به نظر من آمریکا مایل نیست Ú©Ù‡ یک گروه مخال٠در این کشورها به قدرت برسد؛ Ú©Ù…Ú© آمریکا به گروههای مخال٠به منظور Ùشار آوردن بر دولت ایران یا دولت عراق است. برای این Ú©Ù‡ در جهت مناÙع آمریکا Øرکت بکنند.
منابع:
مطالعات راهبردی 1379 شماره 7 و 8