آغازی بر پایان دیپلماسی
چرا كه دولت ایالات متØده در مذاكره برای آزادی اعضای دستگیر شده سÙارت خود در تهران ناكام مانده Ùˆ اقدام نظامی برای ØÙ„ بØران را در دستور كار قرار داده بود. بنابراین در 19 Ùروردین 59 قطع روابط سیاسی خود با جمهوری اسلامی ایران را رسما اعلام كرد تا زمینه برای عملیات نظامی در خاك ایران مهیا شود. این Øمله كمتر از دو Ù‡Ùته بعد در 5 اردیبهشت ماه صورت پذیرÙت Ùˆ با توÙانی كه در صØرای طبس رخ داد، به‌سختی شكست خورد.‌ از این رو مروری داریم بر سیر روابط سیاسی ایران Ùˆ آمریكا از 22 بهمن 57 تا 19 Ùروردین 1359 . هنگامی كه انقلاب اسلامی در 1357 اوج گرÙت Ùˆ به پیروزی رسید، Ù†Ùرتی عمیق از دولت ایالات متØده آمریكا در ایران موج می‌زد. چرا كه استبداد پهلوی با كودتای آمریكایی 28 مرداد 1332 قوام Ùˆ دوام یاÙته بود Ùˆ دولت آمریكا تا آخرین Ù„Øظات Øیات رژیم پهلوی آن را مورد تأیید Ùˆ Øمایت قرار داده بود. با این وجود، امام خمینی در همان آغازین روزهای پیروزی از انقلابیون خواستند تا از Øمله به سÙارتخانه‌های خارجی بپرهیزند.1 اما این خواسته از سوی گروه‌های ماركسیست نادیده انگاشته شد Ùˆ در 25 بهمن ماه 57 اÙراد Ù…Ø³Ù„Ø ÙˆØ§Ø¨Ø³ØªÙ‡ به چریك‌های Ùدایی خلق با Øمله به سÙارت آمریكا در تهران، ویلیام سولیوان سÙیر این كشور را به همراه جمعی از اعضای سÙارت به گروگان گرÙتند. موضوع پس از چند ساعت با دخالت دولت موقت پایان یاÙت2 Ùˆ سه روز بعد نیز دولت ایالات متØده رژیم جدید ایران را به رسمیت شناخت.3این اقدام نه یك انتخاب بلكه راه گریزناپذیر دولت آمریكا در برابر واقعیت انقلاب بود. یك Ù‡Ùته بعد، كنسولگری آمریكا در تبریز توسط عده‌ای كه هویتشان به درستی روشن نشد، مورد Øمله قرار گرÙت Ùˆ كاخ سÙید ناگزیر شد كه كنسولگری‌های خود در تبریز، اصÙهان Ùˆ شیراز را تعطیل كند.4 همچنین در راهپیمایی‌هایی كه به طور مداوم در نقاط مختل٠كشور برگزار می‌شد، شعارهای ضدآمریكایی یكی از اصلی‌ترین شعارهای مردم بود Ùˆ مطبوعات Ùˆ گروه‌های سیاسی مواضع شدیدی علیه آمریكا اتخاذ كرده بودند.5به این ترتیب روشن بود كه اØساسات ضدآمریكایی در ایران Ú†Ù‡ نزد نخبگان سیاسی Ùˆ Ú†Ù‡ نزد اÙكار عمومی عمیق Ùˆ گسترده است Ùˆ هر اقدام Øساب نشده‌ای می‌تواند اوضاع را از كنترل خارج سازد. اما چنین می‌نماید كه دولت آمریكا به این موضوع توجه كاÙÛŒ نداشت Ùˆ از این رو وقتی در اردیبهشت ماه 58 Øبیب الله القانیان، رئیس انجمن كلیمیان تهران به اتهام خیانت به كشور به Ù†Ùع اسرائیل به اعدام متهم شد6ØŒ وزارت امورخارجه آمریكا این اقدام را مورد سرزنش قرار داد. 7 همچنین سنای آمریكا نیز با صدور قطعنامه‌ای اعدام‌های وابستگان رژیم گذشته ایران را Ù…Øكوم كرد.8 این اقدام دولت آمریكا، دخالت آشكار در امور داخلی ایران تلقی شد Ùˆ به موضع گیری شدید امام خمینی Ùˆ بسیاری از گروه‌های سیاسی علیه آمریكا انجامید. همچنین وزارت امور خارجه ایران از دولت آمریكا خواست تا اعزام سÙیر جدید خود به تهران را به تعویق بیندازد 9 Ùˆ در سراسر كشور راهپیمایی‌ها در ØªÙ‚Ø¨ÛŒØ Ø¯Ø®Ø§Ù„Øª آمریكا در امور داخلی ایران از سر گرÙته شد.10 در مقابل، دولت آمریكا اعلام كرد كه سÙیر دیگری غیر از كاتلر را انتخاب نمی‌كند Ùˆ روابطش با ایران را در Ø³Ø·Ø ÙƒØ§Ø±Ø¯Ø§Ø± نگاه خواهد داشت.11 اسناد بدست آمده از سÙارت آمریكا در تهران نشان می‌دهد كه در این زمان دولت آمریكا بدون در نظر داشتن Øمایت‌های خود از رژیم پهلوی Ùˆ تأثیرات ناخوشایند این اقدام در اÙكار عمومی ‌مردم ایران، از برداشتن گام‌های عملی برای بهبود روابط دو كشور خودداری می‌ورزید Ùˆ منتظر بروز نشانه‌های مثبت از سوی دولت ایران بود.12این نشانه‌ها از سوی دولت ایران مشاهده نشد، بلكه به عكس جو ضد آمریكایی در ایران روز به روز تقویت می‌شد. هر‌ چند تا آنجا كه به دولت موقت Ùˆ جناØ‌های لیبرال مربوط می‌شد، اینان مایل به رودررویی مستقیم با آمریكا Ùˆ تیرگی بیشتر روابط دو كشور نبودند.در بعد نظری، اعضای دولت موقت Ùˆ در رأس آنها مهندس مهدی بازرگان، معتقد بودند كه مبارزه با استبداد داخلی بر مبارزه با استعمار خارجی مقدم است، چرا كه استبداد داخلی عامل دوام Ùˆ بقای استیلای خارجیان بر ایران بوده است. بنابراین شعارهای ضد آمریكایی در جریان انقلاب اسلامی را شعاری ثانویه Ùˆ تداÙعی به شمار می‌آوردند Ùˆ صر٠كوتاه كردن دست آمریكا از امور داخلی ایران را كاÙÛŒ می‌شمردند Ùˆ مبارزه همه جانبه با آمریكا Ùˆ درگیر شدن با مناÙع آن كشور در منطقه را به ØµÙ„Ø§Ø Ù†Ù…ÛŒâ€ŒØ¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯.13 از جنبه عملی نیز وابستگی شدید اقتصادی Ùˆ نظامی ایران به آمریكا Ùˆ وجود قراردادهای بلاتكلیÙØŒ موجب می‌شد كه دولت موقت در قبال آمریكا راه اØتیاط را در پیش گیرد. اما این دولت چنان‌كه آمریكایی‌ها نیز بدان واق٠بودند، توان مقابله با موج سهمگین ضدآمریكایی ملت ایران را نداشت Ùˆ در عین Øال دخالت‌های مكرر آمریكا در امور داخلی ایران، مسوولان دولت موقت را در برابر مخالÙان بهبود روابط با آمریكا در موضع انÙعال قرار می‌داد. از سوی دیگر امام خمینی نیز در سخنرانی مهمی كه در خرداد 58 ایراد كردند، درباره روابط با آمریكا خاطر نشان ساختند كه روابط ایران با آمریكا روابط یك مظلوم با یك ظالم است Ùˆ ملت ایران اØتیاجی به رابطه با این كشور ندارد.14 اسناد كش٠شده از سÙارت آمریكا نیز مؤید همین نظر است Ùˆ نشان از نگرانی آمریكا از زیان‌های اقتصادی ناشی از قطع روابط سیاسی با ایران دارد. 15بدین ترتیب، ایالات متØده آمریكا پس از چند ماه صبر Ùˆ انتظار به این نتیجه رسید كه خود باید گام اول را در راه بهبود مناسبات با ایران بردارد. آمریكا در شهریور ماه 58 با تقاضای دولت موقت برای برخی خریدهای نظامی از آمریكا مواÙقت كرد، سپس یك Ù…Øموله از تسلیØات خریداری شده در زمان شاه را به ایران تØویل داد Ùˆ صادرات Ùوق العاده Ù†Ùت سÙید Ùˆ كروزون به ایران را تصویب كرد. 16 چنین می‌نمود كه روابط بین دو كشور اندكی بهبود یاÙته است. از این رو در 11 مهرماه 58 دكتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه دولت موقت كه برای شركت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورك سÙر كرده بود با سایروس ونس همتای آمریكایی خود دیدار Ùˆ درباره مسائل Ùی‌مابین Ú¯Ùتگو كرد. این Ú¯Ùتگو از سوی دكتر یزدی دوستانه Ùˆ بی پرده توصی٠شد.17 یكی از تواÙقات صورت گرÙته در این مذاكرات ارسال قطعات یدكی نظامی به ایران بود كه پیش از انقلاب خریداری شده Ùˆ آمریكا تا این زمان از تØویلشان سر باز می‌زد.18با این Øال، خطای بزرگی كه همین زمان از دولت آمریكا سر زد، روابط دو كشور را در یك بØران عمیق Ùˆ مهارناشدنی Ùروبرد. این خطا چیزی نبود مگر پذیرش شاه مخلوع ایران در خاك آمریكا. پیش از Ø´Ø±Ø Ø§ÛŒÙ† واقعه ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† نكته لازم می‌نماید كه آمریكا پس از خروج شاه از كشور در دی ماه 57 آماده پذیرش ÙˆÛŒ در خاك خود بود. زیرا از نظر آنها Ù…Øمد رضا پهلوی هنوز سرنگون نشده بود Ùˆ یك مقام رسمی به شمار می‌آمد. اما او برای این كه چندان از ایران دور نباشد Ùˆ بتواند در صورت لزوم بی‌درنگ به كشور بازگردد، به مصر Ùˆ سپس مراكش رÙت. اندكی بعد انقلاب اسلامی به پیروزی رسید Ùˆ آمریكا دریاÙت كه ورود شاه به خاك آمریكا نوعی مقابله علنی با انقلاب ایران به Øساب می‌آید. بنابراین به او اعلام داشت كه ورودش به خاك آمریكا ØµÙ„Ø§Ø Ù†ÛŒØ³Øª.19 اما از مهرماه 58 Øال شاه رو به وخامت گذارد Ùˆ او مجددا درخواست ورود به آمریكا را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯. كاخ سÙید در این باره از سÙارت خود در تهران نظر خواست Ùˆ كاردار آمریكا در تهران بصراØت با پذیرش شاه مخالÙت كرد.20 كارتر، رئیس‌جمهور آمریكا نیز همین نظر را داشت. اما اÙراد متنÙØ°ÛŒ چون كسینجر، وزیر خارجه اسبق آمریكا Ùˆ دیوید راكÙلر سرمایه‌دار بزرگ كه هر دو از دوستان شاه به شمار می‌رÙتند، كاخ سÙید را برای پذیرش شاه تØت‌Ùشار گذارده بودند. برژینسكی، مشاور امنیت ملی آمریكا نیز با آنان هم‌عقیده Ùˆ معتقد بود كه عدم پذیرش شاه موجب تردید متØدان منطقه‌ای ایالات متØده در جلب Øمایت این كشور در مواقع بØرانی می‌شود Ùˆ عواقب وخیمی را به Ù†Ùع سیاست اتØاد جماهیر شوروی به بار می‌آورد21نهایتا نظر گروه دوم مورد پذیرش قرار گرÙت Ùˆ در 30 مهر 58 Ù…Øمد رضا پهلوی وارد نیویورك شد. بلاÙاصله ایرانیان مقیم آمریكا در مقابل بیمارستانی كه شاه در آن بستری شده بود، دست به اعتراض زدند Ùˆ در سراسر ایران نیز راهپیمایی‌های ضد آمریكایی برگزار شد.22 در همین Øال، گروهی از دانشجویان دانشگاه‌های تهران كه شدیدا با سیاست‌های آمریكا در مقابل ایران مخال٠بودند Ùˆ شاید از چند Ù‡Ùته پیشتر Ùكر تسخیر سÙارت آمریكا را در سر می‌پروراندند، تصمیم به تصر٠سÙارت Ùˆ دستگیری اعضای آن گرÙتند. این گروه نام خود را دانشجویان مسلمان پیرو خط امام گذاشته بودند تا مرزبندی دقیقی با ماركسیست‌ها داشته باشند Ùˆ در عین Øال با منتسب كردن خود به شخص رهبر انقلاب، از نسبت داده شدن به گروه‌های سیاسی رقیب در امان بمانند. 23این گروه پیام امام خمینی به مناسبت اولین سالروز كشتار دانش‌آموزان تهران در 13 آبان 57 را دلیل قاطعی بر مواÙقت امام با اقدام خود Ùرض كردند. امام در این پیام Ú¯Ùته بودند: بر دانش‌آموزان، دانشگاهیان Ùˆ Ù…Øصلین علوم دینیه است كه با قدرت تمام Øملات خود را علیه آمریكا Ùˆ اسرائیل گسترش داده Ùˆ آمریكا را وادار به استرداد این شاه جنایتكار مخلوع نمایند Ùˆ این توطئه بزرگ را بار دیگر شدیدا Ù…Øكوم نمایند. 24اشغال سÙارت آمریكا در 13 آبان ماه 58 به‌دست یك گروه 400 Ù†Ùره از دانشجویان دانشگاه‌های تهران، ملی (شهید بهشتی)ØŒ پلی‌تكنیك (امیر كبیر) Ùˆ صنعتی شری٠روی داد. چنین می‌نماید كه هد٠دانشجویان به چالش كشیدن سیاست‌های دولت موقت در قبال آمریكا Ùˆ جلب توجه اÙكار عمومی جهان به پذیرش شاه در خاك این كشور بود. آنان قصد نداشتند Ùˆ چنین برنامه‌ریزی نكرده بودند كه سÙارت Ùˆ اعضایش را به مدت طولانی در اختیار خود قرار دهند، اما پیام امام خمینی كه در آن اقدام دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را به انقلاب دوم تعبیر كرده بودند، آنها را در تداوم Øركت خود مصمم ساخت. از این گذشته دولت آمریكا بدون در نظر گرÙتن پیچیدگی Ùˆ Øساسیت موضوع، در اقدامی عجولانه دست به تهدید دانشجویان Ùˆ دولت ایران زد Ùˆ Ùضایی را بوجود آورد كه براثر آن اگر دانشجویان پیرو خط امام از سÙارت آمریكا خارج شده Ùˆ گروگان‌ها را آزاد می‌كردند، این اقدام Øمل برضع٠و ترس آنان می‌شد.25 به هر روی، با تسخیر سÙارت آمریكا، دولت موقت نیز سقوط كرد Ùˆ این واقعه علاوه بر اثرات مهمی كه در سیاست داخلی ایران داشت، Ø¬Ù†Ø§Ø Ø·Ø±Ùدار ØÙظ رابطه با آمریكا در Øاكمیت نوپای جمهوری اسلامی را بیش از پیش تضعی٠كرد. با استعÙای دولت موقت، وظای٠این دولت برعهده شورای موقت انقلاب قرار گرÙت Ùˆ چون در آنجا نیز اÙراد Ùˆ جناØ‌های مختلÙÛŒ با گرایش‌های گوناگون Øضور داشتند (از جمله روØانیان بلندپایه Øزب جمهوری اسلامی، برخی اعضای دولت موقت Ùˆ اشخاصی چون ابوالØسن بنی‌صدر Ùˆ صادق قطب‌زاده) تصمیم‌گیری درباره آزادی گروگان‌ها به یك Ùرآیند پیچیده تبدیل شد. دولت آمریكا Ùشارهای زیاد Ùˆ شدیدی را برØاكمیت انقلابی وارد آورد Ùˆ از تمام ابزارهای ممكن بهره جست تا بتواند اعضای دستگیر شده سÙارت خود در ایران را به آمریكا بازگرداند، اما با ایستادگی دانشجویان پیرو خط امام Ùˆ Øمایت‌های امام خمینی این اقدامات ناكام ماند Ùˆ نهایتا آمریكا را بر آن داشت كه گزینه عملیات نظامی برای آزادی گروگان‌ها را در دستور كار قرار دهد. لازمه این كار قطع روابط سیاسی دو كشور بود كه در 19 Ùروردین 1359 از سوی كاخ سÙید به اجرا درآمد. این اقدام به نوعی اعلام شكست دیپلماسی آمریكا در قبال انقلاب اسلامی بود Ùˆ در عین Øال سودی برای دولت آمریكا نداشت . تقاضاهای مكرر آمریكایی‌ها مبنی بر از سرگیری روابط یا دست كم مذاكرات دو كشور Ø·ÛŒ 3 دهه گذشته مؤید این مدعاست. ________________________________________
منبع: روزنامه جام جم