روابط ايران و آمريكا
كتاب «روابط ايران Ùˆ آمريكا از پيروزي انقلاب اسلامي تا تسخير لانه جاسوسي» از جمله آثاري است كه ضمن بررسي تاريخچه رويداد‌ها Ùˆ تØولات تاريخي در روابط ايران Ùˆ آمريكا ريشه‌ها Ùˆ علل تسخير لانه جاسوسي آمريكا در تهران را مورد بررسي قرار داده است. اين كتاب به قلم Øسن خداوردي Ùˆ توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي چاپ Ùˆ منتشر شده است. در مقدمه اين كتاب چنين مي‌‌خوانيم:با پايان جنگ جهاني دوم ØŒ به دليل موقعيت ممتاز ژئوپلتيكي ايران Ùˆ همسايگي با ابر‌قدرت كمونيست، اين كشور از جايگاه مهمي در سياست خارجي آمريكا برخوردار گرديد. در اين دوره رژيم سلطنتي پهلوي به يكي از دوستان Ùˆ متØدان نزديك آمريكا در منطقه تبديل شد. ايران كه تا اواسط دهه‌ي 1960 Ù… نقش درجه دومي در سياست خاورميانه داشت، يكي از مهره‌هاي اصلي سياست گرديد Ùˆ در اوايل دهه‌1970 يكي از كشور‌هاي نگاه‌دارنده‌ مناÙع خود در اين منطقه‌ مهم Ùˆ Øساس شد. ايالات متØده براي دÙاع از مناÙع خود در منطقه‌ خليج ‌Ùارس توسط نيرو‌هاي ايراني، بيشترين ميزان Ùˆ پيشرÙته‌ترين نوع تجهيزات را در اختيار شاه گذارد. بدون ترديد در چنين شرايطي وقوع انقلاب اسلامي با شعار نه شرقي Ùˆ نه غربي به هيچ عنوان مورد پسند آمريكا نبود؛ لذا ايالات متØده تمامي تلاش خود را به كار گرÙت تا از Ùروپاشي Ùˆ سقوط رژيم شاه جلوگيري نمايد. آنگاه كه از Ù†Ú¯Ù‡ داشتن رژيم شاه نااميد شد، استراتژي Ù†Ùوذ در بين نخبگان سياسي Ùˆ انØرا٠انقلاب از مسير اصلي خود را برگزيد. از آنجا كه ميانه‌رو‌هاي دولت موقت با خصلت‌ها Ùˆ خصيصه‌هاي Ù…ØاÙظه‌كارانه، در عين عدم وابستگي به گذشته، با Øركت‌هاي انقلابي مواÙÙ‚ نبودند اين خصيصه، آمريكا‌يي‌ها را اميدوار مي‌كرد تا آب رÙته را تا Øدودي به جوي بازگردانند، ولي عدم تسلط دولت موقت به تØولات بعد از انقلاب، آمريكايي‌ها را نااميد كرد Ùˆ اين نااميدي با اشغال سÙارت اين كشور در تهران به اوج خود رسيد. در اين شرايط آمريكا كه كار خود را در ايران تمام شده مي‌ديد، خصومت Ùˆ دشمني‌اش را عليه ملت ايران اÙزايش داد.مركز اسناد انقلاب اسلامي در ادامه‌ سلسله بØث‌هاي روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران، با توجه به اهميت دوره‌ بعد از پيروزي انقلاب تا سقوط دولت موقت، به بررسي Ùˆ تØليل روابط خارجي ايران در اين دوره پرداخته است تا برگ جديدي بر ادبيات سياسي خارجي جمهوري اسلامي ايران بيÙزايد.در قسمت پيشگÙتار كتاب Øاضر نيز چنين مي‌خوانيم:اگر بخواهيم به پيشينه‌ي روابط ايران Ùˆ آمريكا نظري اجمالي بيÙكنيم، به طور كلي آغاز روابط اين دو كشور به اوايل قرن نوزدهم ميلادي برمي‌گردد. در اين برهه‌ زماني Ùˆ Øتي جنگ جهاني دوم، نوع روابط عمدتاً روابط مذهبي Ùˆ Ùرهنگي Ùˆ بعد‌ها تا Øدودي اقتصادي است. اساساً تا سال 1941 Ù…/ 1320 Ø´ مقامات آمريكايي به علل مختل٠از جمله تأثير «دكترين مونروئه» تمايل چنداني به Øضور كشورشان در ايران نداشتند، اما از اواسط 1320 به دليل ارزيابي جديد از وضعيت مالي Ùˆ موقعيت استراتژيك ايران، دولت آمريكا Ù†Ùوذ خود را در ايران بيشتر كرد Ùˆ براي تقويت موقعيت خود در اين كشور روش‌هاي مختلÙÙŠ را به كار برد كه مهم‌ترين آن كودتاي 28 مرداد 1332 مي‌باشد.از اين تاريخ به بعد، Ù†Ùوذ گسترده‌ آمريكا در ايران شروع شد Ùˆ تا انقلاب اسلامي تداوم ياÙت. به طور خلاصه روابط دو كشور در دهه‌ 1340 به صورت روابط دست‌نشاندگي Ùˆ در دهه‌ي 1350 به صورت تØكيم Ùˆ وابستگي است Ùˆ به طور كلي طي اين مدت ايران به دست‌نشانده‌ي نظامي Ùˆ سياسي آمريكا مبدل شد.موضع‌گيري ايالات متØده نسبت به ايران در دوران تØولات انقلابي، از جمله مهم‌ترين تØولات روابط خارجي دو كشور قبل از پيروزي انقلاب اسلامي Ù…Øسوب مي‌گردد. به طور كلي در دوران تØولات انقلابي ايران، سياست آمريكا Øمايت همه‌جانبه از Ù…Øمد‌رضا شاه بود، اما زماني كه امريكا متوجه گرديد نمي‌تواند شاه را بر اريكه‌ي قدرت نگه‌دارد، در پي خروج شاه در 26 دي 1357ØŒ تمام سعي خود را به كار برد تا به هر Ù†ØÙˆ ممكن ايران را در اردوگاه غرب نگه‌ دارد Ùˆ از سقوط آن به دامان شوروي Ùˆ روي كار آمدن يك رژيم اسلامي Ù€ به زعم خود Ù€ جلوگيري كند.تصويري كه برخي از زمامداران آمريكايي از Øكومت بعدي ايران در نظر داشتند، غير از آن بود كه بعدها در ايران استقرار ياÙت. آنان بر اين باور بودند كه يك Øكومت ملي از عناصر ليبرال Ùˆ وابسته به جبهه‌ي ملي سابق، زمام امور را در دست گرÙته Ùˆ مناÙع غرب Ùˆ آمريكا در شكل Ù…Øدود‌تري تأمين خواهد شد، لذا با سقوط رژيم Ù…Øمد‌رضا شاه در 22 بهمن 1357 Ùˆ روي كار آمدن «دولت موقت»، ايالات متØده از اولين كشور‌هايي بود كه اقدام به شناسايي رسمي دولت موقت كرد. آمريكا در تلاش بود تا روابط خود را با ايران گسترش دهد Ùˆ متقابلاً Øكومت بازرگان نيز مايل بود كه روابط خويش را با آمريكا ØÙظ نمايد. اما اتخاذ سياست «نه شرقي، نه غربي» از سوي امام خميني، مانع از آن شد كه روابط دولت موقت با آمريكا تا Øد مطلوب پيشرÙت نمايد.پس از آنكه Ù…Øمدرضا شاه براي معالجه وارد نيويورك شد، دانشجويان پيرو خط امام در اعتراض به پذيرش شاه از سوي آمريكا، سÙارت اين كشور در تهران را مورد Øمله قرار دادند. البته ملاقات بازرگان Ùˆ يزدي با برژينسكي در الجزاير، مزيد بر علت شد Ùˆ در 13 آبان 1358 سÙارت آمريكا تسخير Ùˆ كاركنان سÙارت به گروگان گرÙته شدند كه امام خميني از اين واقعه با عنوان «انقلاب دوم» ياد كردند. بدين ترتيب تاريخ انقلاب اسلامي وارد مرØله‌ي جديدي گرديد Ùˆ روابط ايران Ùˆ آمريكا رو به تيرگي Ùˆ خصومت نهاد؛ به طوري كه اين روابط خصمانه تا به امروز تداوم ياÙته است.اصولاً سياست خارجي، Ùعاليت‌هاي يك كشور در Ù…Øيط Ùˆ شرايط خارجي است. در همين ارتباط، سياست خارجي مي‌تواند يك استراتژي Ùˆ يا برنامه‌اي از Ùعاليت‌ها تعري٠گردد كه توسط تصميم‌گيران يك كشور در برابر كشور‌هاي ديگر Ùˆ نهاد‌هاي بين‌المللي انجام شده تا به اهداÙÙŠ برسند كه «مناÙع ملي» آن كشور خوانده مي‌شود. سياست خارجي، همچنين پروسه‌اي شامل: اهدا٠مشخص، عوامل معين خارجي وابسته به اهدا٠Ùوق‌الذكر، توانايي كشور در رسيدن به نتايج مطلوب، توسعه‌ي يك استراتژي سودمند، اجراي استراتژي Ùˆ ارزيابي Ùˆ كنترل آن مي‌باشد.سياست خارجي Ùˆ روابط خارجي، اصلي‌ترين موضوعات رشته‌هاي علوم سياسي Ùˆ روابط بين‌الملل هستند. قبل از مطالعه‌ي آكادميك اين دو رشته‌ي علمي، تصور عمومي بر اين بود كه سياست خارجي يك كشور بر مبناي تصورات ذهني، ادراك، Ùرضيات Ùˆ انتظارات Ùرمانروا Ùˆ رئيس كشور تعيين گرديده Ùˆ روابط خارجي براساس آن شكل مي‌گيرد. اما با آغاز قرن بيستم Ùˆ تدريس رشته‌هاي علوم سياسي Ùˆ روابط بين‌الملل در دانشگاه Ùˆ توسعه‌ي اين دو رشته، بعد از جنگ جهاني دوم، موضوع سياست خارجي Ù…Øور اصلي مطالعات بسياري از دانشمندان اين دو رشته قرار گرÙت. مطالعات Ùˆ بررسي انديشمندان Ùˆ نظريه‌پردازان در اين زمينه، اين نكته را به اثبات رساند كه متغير Ùردي (Ùرمانروا Ù€ رئيس كشور) تنها يكي از متغير‌هاي دخيل در شكل‌گيري Ùˆ تدوين سياست خارجي كشور‌ها مي‌باشد. بررسي منابع موجود اعم از كتاب Ùˆ مقاله بيانگر آن است كه دانشمندان بسياري Ù…Øور مطالعه‌ي خود را سياست خارجي كشور‌ها قرار داده‌اند كه شمار آنها در خور توجه مي‌باشد.اما به نظر نگارنده، «جيمز روزنا» در مقايسه با ساير دانشمندان بهتر توانسته موضوع سياست خارجي را مورد بررسي قرار دهد. به نظر جيمز روزنا، متغير‌هاي دخيل در سياست خارجي كشور‌ها عبارت‌اند ‌از: متغير‌هاي Ùردي، متغير‌هاي نقش‌گرايانه، متغير‌هاي ديوان‌سالارانه يا بوروكراتيك، متغير‌هاي ملي Ùˆ متغير‌هاي نظام‌گرايانه يا سيستماتيك. همچنين روزنا سياست خارجي كشور‌ها را براساس رهياÙت Ø³Ø·ÙˆØ ØªØليل، مورد مطالعه قرار داده Ùˆ بر رهياÙت اتصال Ùˆ رهياÙت Ø³Ø·ÙˆØ Ø®Ø±Ø¯ Ùˆ كلان تأكيد دارد.براساس متغير‌هاي دخيل در سياست خارجي Ùˆ رهياÙت‌ Ø³Ø·ÙˆØ ØªØليل، نوشتار Øاضر در تلاش است، روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا را از پيروزي انقلاب اسلامي تا تسخير سÙارت آمريكا مورد بررسي قرار دهد. بر همين اساس سؤال اصلي Ùˆ سؤالات Ùرعي Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ كه در طول پژوهش سعي خواهد گرديد به آنها پاسخ داده شود، عبارتند از:سؤال اصلي:متغير‌هاي دخيل در روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا در دوران دولت موقت Ú†Ù‡ مي‌باشد؟سؤالات Ùرعي:1Ù€ در شكل‌گيري Ùˆ تدوين سياست خارجي كشور‌ها Ú†Ù‡ متغير‌هايي تأثير‌گذار بوده Ùˆ براساس كدام يك از رهياÙت‌هاي Ø³Ø·ÙˆØ ØªØليل بايد مورد مطالعه قرار گيرد؟2Ù€ روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي چگونه بود Ùˆ ساختار نظام بين‌الملل، Ú†Ù‡ تأثيري در اين روابط داشت؟3Ù€ دلايل تسخير سÙارت آمريكا Ú†Ù‡ بود Ùˆ Ú†Ù‡ تأثيري بر روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا گذاشت؟4Ù€ ديدگاه امام خميني(ره) در خصوص سياست خارجي Ùˆ رابطه با آمريكا Ú†Ù‡ بود؟براي پاسخ به سؤال اصلي Ùˆ سؤالات Ùرعي اين Ùرضيه را مي‌توان Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯ كه:«پس از پيروزي انقلاب اسلامي، سياست خارجي آمريكا تØت تأثير متغير سيستمي Ùˆ نظام بين‌الملل در تلاش بود تا از سقوط انقلاب اسلامي به دامن شوروي جلوگيري كرده Ùˆ با شناسايي دولت انقلابي، روابط سياسي Ùˆ اقتصادي خود را با Øكومت جديد تØكيم بخشد Ùˆ ايران را در اردوگاه غرب Ù†Ú¯Ù‡ دارد. در مقابل، سياست خارجي Øكومت جديد تØت تأثير متغير نقش‌گرايانه Ùˆ رهبري انقلاب اسلامي با اتخاذ سياست نه شرقي Ùˆ نه غربي درصدد قطع دخالت آمريكا در امور ايران Ùˆ تØقق استقلال كامل ايران بود».