پرونده گروگانگيري در ديوان لاهه
ديوان داوري لاهه عنوان دادگاهي است كه براي رسيدگي به اختلاÙات دو كشور ايران Ùˆ امريكا براساس بيانيه الجزاير تشكيل شده است.يكي از نهاد‌هاي زير‌ مجموعه سازمان ملل متØد، ديوان بين‌المللي دادگستري است كه به دعاوي دولتها رسيدگي مي‌كند. اين دادگاه مركب از پانزده عضو از مليتهاي مختل٠است كه براي مدت نه سال انتخاب مي‌شوند. ديوان بين‌المللي دادگستري كه ركن قضايي اصلي ملل متØد به شمار مي‌رود، در شهر لاهة هلند قرار دارد.ايران نيز با امضاي منشور ملل متØد در 26 ژوئن 1945 / 5 تير 1324 در سانÙرانسيسكو به عنوان يكي از 51 كشور شركت‌كننده در اين كنÙرانس، اساسنامه ديوان بين‌المللي دادگستري را تأييد كرد. از آن تاريخ تاكنون بيش از يكصد اختلا٠بين‌المللي در اين ديوان رسيدگي شده است كه سه مورد آن مربوط به ايران مي‌شود. ابتدا در 26 مي 1951 / 5 خرداد 1330ØŒ كه انگليس بر سر ملي شدن صنعت Ù†Ùت، عليه ايران اقامه دعوا كرد كه در نهايت ديوان نيز در 22 ژوئيه 1952 / 31 تير 1331 خود را Ùاقد صلاØيت رسيدگي به دعوا دانست Ùˆ دولت انگلستان را طر٠قرار‌داد Ù†Ùتي با ايران نشناخت. زيرا ايران با يكي از شركتهاي Ù†Ùتي براي كش٠و استخراج Ùˆ صدور Ù†Ùت قرارداد بسته بود Ùˆ در اين زمينه Øقي متوجه دولت انگليس نمي‌شد.بار دوم پس از تسخير سÙارت امريكا در تهران به دست دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در 13 آبان 1358ØŒ دولت امريكا در 29 نوامبر 1979 / 8 آذر 1358 عليه ايران به ديوان بين‌المللي دادگستري شكايت برد. ديوان نيز در 24 مي 1980 / 3 خرداد 1359 ايران را به آزادي Ùوري گروگانها ملزم Ùˆ به پرداخت غرامت به امريكا Ù…Øكوم كرد. اما به دنبال تواÙÙ‚ دو طر٠در الجزاير، امريكا از ديوان خواست تا موضوع دعاوي مورد بØØ« را مختومه اعلام كند.سومين بار، پس از Øمله موشكي ناو هواپيمابر وينسنس امريكا به هواپيماي مساÙربري ايرباس ايراني در 3 ژوئيه 1988 / 12 تير 1367 بر Ùراز خليج‌Ùارس كه منجر به كشته شدن تمامي 290 مساÙر Ùˆ خدمه آن شد، ايران در 17 مي 1989 / 27 ارديبهشت 1368 به ديوان شكايت برد. اما اين بار نيز پيش از رسيدگي به موضوع در ديوان، امريكا اعلام كرد كه Øاضر به پرداخت غرامت است Ùˆ چندي بعد مبالغي بابت هواپيماي سرنگون شده Ùˆ قربانيان Øادثه پرداخت كرد.ايران علاوه بر اين در موارد ديگري نيز عليه آمريكا به ديوان شكايت كرده است از جمله Øملات ناوهاي امريكايي به سكوهاي Ù†Ùتي رشادت، رسالت، سلمان Ùˆ نصر در خليج‌Ùارس، اختصاص بيست ميليون دلار به عمليات جاسوسي Ùˆ براندازي عليه ايران Ùˆ Ø·Ø±Ø ØªØريم تجاري ايران موسوم به قانون داماتو كه دادگاه بين‌المللي پس از يازده سال در آبان 1382 پرونده مربوط به Øمله امريكا به سكو‌هاي Ù†Ùتي ايران را با رد دادخواست كشورمان، مختومه اعلام كرد. پرونده‌هاي ديگر همچنان در نوبت رسيدگي قرار دارد.اما مهم‌ترين بخش رسيدگي به دعاوي ايران Ùˆ امريكا از يكديگر در ديوان بين‌المللي دادگستري كه منجر به تشكيل ديوان داوري لاهه شد، مربوط به پرونده گروگان‌گيري اعضاي سÙارت امريكا در تهران است. با اين Øادثه كه 52 امريكايي مدت 444 روز در ايران توقي٠شده بودند، بيش از چهارصد شكايت از سوي امريكاييها با مبالغي كلان عليه ايران در Ù…Øاكم امريكا Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ بود Ùˆ داراييها Ùˆ اموال ايران نيز در بازداشت دولت امريكا قرار داشت.مجلس شوراي اسلامي در 11 آبان 1359 چهار شرط براي آزادي گروگانهاي امريكايي تعيين كرد: 1Ù€ امريكا نبايد در امور داخلي ايران دخالت كند. 2Ù€ امريكا بايد تمامي سرمايه‌‌ها Ùˆ اموال Ùˆ داراييهاي ايران در امريكا Ùˆ ساير كشور‌ها را آزاد كند. 3Ù€ امريكا بايد تمامي تصميمات Ùˆ اقدامات اقتصادي Ùˆ مالي عليه ايران را لغو Ùˆ ابطال نمايد Ùˆ تمامي دعاوي Ùˆ ادعاهاي دولت امريكا Ùˆ مؤسسات Ùˆ شركتهاي امريكايي عليه ايران ملغي گردد. 4Ù€ امريكا بايد اموال شاه Ùˆ بستگان نزديكش را به ايران بازپس دهد. از اين‌رو، طرÙين پس از مذاكراتي تواÙÙ‚ كردند كه از طريق الجزاير، به عنوان دولت واسطه، مسائل اختلاÙÙŠ دو جانبه را پي‌گيري كنند. در نتيجه دو سند با عنوان «بيانيه الجزاير» يكي به نام «بيانيه دولت جمهوري دمكراتيك مردمي الجزاير» (بيانيه اصلي) Ùˆ ديگري «بيانيه جمهوري دمكراتيك مردمي الجزاير راجع‌ به ØÙ„ Ùˆ Ùصل دعاوي توسط دولت ايالات متØده امريكا Ùˆ دولت جمهوري اسلامي ايران» (بيانيه ØÙ„ Ùˆ Ùصل دعاوي) Ùˆ نيز سند پيوست تعهدات با عنوان «تعهدات دولت ايالات متØده امريكا Ùˆ دولت جمهوري اسلامي ايران در مورد بيانيه دولت جمهوري دمكراتيك مردمي الجزاير» در 29 دي 1359 / 9 ژانويه 1981 به وسيله نمايندگان جمهوري اسلامي ايران Ùˆ ايالات متØده امريكا به امضا رسيد. براساس اين بيانيه «ديوان داوري ايران Ù€ امريكا» در نيمه اول 1360 Ø´ متشكل از نه داور شامل سه داور ايراني، سه داور امريكايي Ùˆ سه داور بي‌طر٠براي رسيدگي به دعاوي امريكاييها تشكيل گرديد. تا 29 دي 1360 كه زمان پذيرش دادخواستها به ديوان پايان مي‌ياÙت، 3953 Ùقره دعوا در ديوان از سوي دو طر٠عليه يكديگر به ثبت رسيد كه تاكنون (1385Ø´) پس از 25 سال، 3936 Ùقره از پرونده‌ها با اعلام رأي قطعي، مختومه گرديده است Ùˆ تنها Ù‡Ùده پرونده در دست رسيدگي است.از ميان پرونده‌هاي مختومه، جمهوري اسلامي ايران 2/2 ميليارد دلار Ùˆ امريكا 1/2 ميليارد دلار به طر٠مقابل بابت Ù…Øكوميت در پرونده‌ها پرداخت كرده‌اند. علاوه بر آن، ايران توانسته است اقلامي نظير كارخانه پلي‌اكريل اصÙهان، دو Ùروند هواپيماي بوئينگ، تجهيزات صنعتي Ù€ اكتشاÙÙŠ يا ØÙاري Ù†Ùت، 7200 دستگاه موتور خودرو سواري، نيمي از سهام شركت سهامي خارك (خمكو، دارنده كارخانه پتروشيمي در خارك) Ùˆ نيز مقاديري از مانده Øسابهاي بانكي امريكاييها، سهام بانكها Ùˆ شركتها Ùˆ مؤسسات Ùˆ ساير اموال ايران را از طريق ديوان داوري لاهه از آن خود كند.Ú¯Ùته مي‌شود كه برخي از آراي صادره توسط ديوان داوري ايران Ù€ امريكا، مبناي تازه‌اي در Øقوق بين‌المللي گرديده Ùˆ ساير Ù…Øاكم بين‌المللي به آن استناد مي‌كنند.
منبع: دايرة‌المعار٠انقلاب اسلامي، سوره مهر، Øوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي، ج 2 ص 197 Ùˆ 198.