رونالد ریگان، رئیس‌جمهور آمریکا (چپ) در کنار جرج بوش، معاون وقت ریاست جمهوری.
بخشی از این آگاهی‌های جدید از اØساسات Ùˆ سخنان مقام‌های بلندپایه آمریکایی در باره دخیل بودن اسرائیل در این ماجرا پرده برمی دارد.
هرچند رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در زمان ماجرا در سال Û±Û¹Û¸Û¶ همراه با معاونش، جرج بوشÙ٠پدر تا گردن در این ماجرا غوطه‌ور بودند، اما تØقیقات از آنها رÙع اتهام کرده بود به این Ù…Ùهوم Ú©Ù‡ آنها را از نظر قانونی به هیچ نوع خطایی متهم نمی‌کرد Ùˆ می‌گوید Ú©Ù‡ نمی‌توان جرج بوش پدر را Ú©Ù‡ هنوز زنده است، تØت تعقیب قضایی داد. رونالد ریگان مدت‌هاست Ú©Ù‡ در قید Øیات نیست اما رÙع اتهام قضایی از او هنوز برای دوستدارانش در جامعه Ùˆ Ù…ØاÙÙ„ سیاسی آمریکا پراهمیت است.
این تØقیقات ویژه را با اوج‌گیری ماجرا Ùˆ مرتبط شدن نام مقام‌های بلندپایه آمریکایی در آن، خود کنگره آمریکا توصیه کرد Ùˆ نتایج آن پس از پنج سال، یعنی Û²Û° سال پیش، در اختیار مقامات دولتی Ùˆ قضایی وقت آمریکا قرار گرÙته بود اما اکنون این اسناد برای اÙکار عمومی منتشر می‌شود زیرا مشمول گذشت زمان شده Ùˆ انتشار آن طبق قوانین این کشور امکان‌پذیر است.
یکی از اعضای ارشد تیم دادستانی Ú©Ù‡ در این تØقیقات دخالت داشته است، کریستیان میکستر تأکید کرده است Ú©Ù‡ رونالد ریگان Ùˆ جرج بوش پدر در این ماجرا دخالت داشتند اما گرد اتهام Ùˆ ارتکاب جرم بر دامن آن دو نمی‌نشیند.
تØقیقات در Ù¾ÛŒ شکواییه‌ای Ú©Ù‡ «آرشیو امنیت ملی» وابسته به دانشگاه جرج تاون در واشینگتن به دیوان عالی قضایی آمریکا ارائه کرده بود، آغاز شد.
در آن معامله Ú©Ù‡ تار Ùˆ پود آن در میانه دهه هشتاد میلادی در کاخ سÙید تنیده شد، اسرائیل نقشی غیرمستقیم ایÙا کرد؛ Ùروش جنگ‌اÙزار اسرائیلی به جمهوری اسلامی ایران (به این دلیل Ú©Ù‡ ایران تØت تØریم تسلیØاتی از سوی خود آمریکا بود) در برابر گرÙتن این قول از سوی رهبران ایران Ú©Ù‡ شش گروگان آمریکایی در لبنان را آزاد کنند. همچنین قرار بود Ú©Ù‡ پول این معامله تسلیØاتی در راه تأمین هدÙ‌های سی.Ø¢ÛŒ.ای هزینه شود با این Ù…Ùهوم Ú©Ù‡ برای Ú©Ù…Ú© به چریک‌های مخال٠ساندینیست‌ها در نیکاراگوئه، خرج Ùعالیت‌های شبه‌نظامی آنان شود.
کنگره Ú©Ù‡ در آن زمان دموکرات‌ها در آن دست بالا را داشتند، با تخصیص بودجه مستقیم از سوی خود آمریکا Ùˆ نهادهای اطلاعاتی‌اش برای Ú©Ù…Ú© به شبه نظامیان مخال٠سوسیالیست‌های نیکاراگوئه سرسختانه مخالÙت می‌کرد.
منوچهر قربانی‌Ùر، خریدار Ùˆ معامله‌گر اسلØÙ‡ ایرانی، Ùردی خوش‌سخن، خوش‌رÙتار Ùˆ جذاب Ú©Ù‡ زندگی ØرÙه‌ای خود را با کار در ساواک ایران آغاز کرده Ùˆ اکثر عمر خویش را در اروپا زیسته بود، از سوی آمریکایی‌ها برای Ú©Ù…Ú© به جوش دادن این معامله انتخاب شده بود.
آقای قربانی‌Ùر با نزدیک شدن به مقامات بلندپایه وقت اسرائیل Ùˆ همزمان، با نزدیک شدن به اÙراد مرتبط با آیت‌الله رÙسنجانی در ایران، توانست هر دوی آنها را به عملی کردن این معامله تشویق کند.
منوچهر قربانی‌Ùر Ú©Ù‡ مهارت‌های زیادی در جذب انسان‌ها داشت Ùˆ در متقاعد کردن اطراÙیان متبØر بود، توانست Ú©Ù‡ اعتماد هر دو طر٠ایرانی Ùˆ اسرائیلی را به دست آورد Ùˆ بر مناÙع مشترک ایران Ùˆ اسرائیل علیرغم وجود جمهوری اسلامی ضد اسرائیلی درایران تأکید می‌نهاد.
رسانه‌های اسرائیل بعدها نوشته بودند Ú©Ù‡ هیئت‌هایی از سوی Øکومت وقت ایران Øتی به اسرائیل رÙتند Ùˆ در رستوران‌های تل‌آویو با مقامات وقت اسرائیل به مذاکره پرداختند. ملاقات‌هایی نیز در اروپا انجام شده بود.
Ú¯Ùته شده بود Ú©Ù‡ این اÙراد ایرانی هرچند از سوی آیت‌الله رÙسنجانی به تل‌آویو اعزام شدند اما آیت‌الله روØ‌الله خمینی نیز در جریان ماوقع بود؛ امری Ú©Ù‡ مقامات ایرانی درباره آن همواره یا مهر سکوت بر لب زدند یا آن را تکذیب می‌کردند.
در همین Øال، هنگامی Ú©Ù‡ یک روزنامه لبنانی برای نخستین بار این ماجرا را در سال Û±Û¹Û¸Û¶ منتشر کرد، Ú¯Ùته شد Ú©Ù‡ این آیت‌الله رÙسنجانی بود Ú©Ù‡ برای انتقام‌گیری از آمریکایی‌ها، این خبر را در اختیار این روزنامه لبنانی گذاشت. همان زمان، آیت‌الله رÙسنجانی خود در تهران از Ùرستادن مقامات آمریکا با قرآن Ùˆ کیک به ایران خبر داده بود.
بر اساس اسناد Ù…Øرمانه آمریکایی Ú©Ù‡ اکنون انتشار آنها امکان‌پذیر شده، برخی از مقام‌های بلندپایه دولت وقت آمریکا، از جمله کاسپار واینبرگر، وزیر دÙاع وقت، از این ارتباط آسوده خاطر نبودند Ùˆ می‌گÙتند Ú©Ù‡ زیر پا گذاشتن قانون آمریکا Ùˆ دخیل کردن اسرائیل می‌تواند به شدت برای دولت ریگان مشکل‌آÙرین باشد.
براساس اسناد تازه انتشار یاÙته، در یک ملاقات دراماتیک در Ù‡Ùتم دسامبر ۱۹۸۵، کاسپار واینبرگر به ریگان Ú¯Ùت: آقای پرزیدنت بدانید Ú©Ù‡ «سÙید کردن» معامله از راه اسرائیل Ùˆ قربانی‌Ùر، دست آلوده آمریکا را نخواهد شست Ùˆ این نقض قانون را قانونی نمی‌کند.
اما ریگان در پاسخ با قاطعیت Ú¯Ùت Ú©Ù‡ او خواهد توانست Ú©Ù‡ دلیل نقض قانون را برای مردم آمریکا ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¨Ø¯Ù‡Ø¯ ولی هرگز با این ادعا کنار نخواهد آمد Ú©Ù‡ آمریکایی‌ها بگویند «Øتی رئیس‌جمهوری قدرتمند مانند ریگان نیز از آزاد کردن گروگان‌ها عاجز بود».
ولی کاسپار واینبرگر همچنان نگران بود Ùˆ به ریگان Ú¯Ùت با این کارتان، ممکن است Ú©Ù‡ همه وزیران دولت شما Ùˆ مقامات دیگر دولت به زودی پشت میله‌های زندان بیÙتند. اما باز ریگان در اینجا جواب داد: «خب، یادت باشد Ú©Ù‡ روزهای ملاقات (در زندان) پنجشنبه است».
اسرائیل در برابر Ùروش جنگ‌اÙزار به ارتش Ùˆ سپاه پاسداران ایران Ùˆ از جمله تØویل دادن تایرهای جنگنده‌های آمریکایی، قرار بود از آمریکا جنگ‌اÙزار مدرن‌تری برای خود دریاÙت کند. اسرائیل متعهد بود Ú©Ù‡ پولی را Ú©Ù‡ از معامله‌گران مرتبط با ایران می‌گیرد، برای شبه‌نظامیان مخال٠Øکومت وقت ساندینیسیت نیکاراگوئه ارسال کند. این چریک‌ها Ùˆ آمریکا در برانداختن Øکومت انقلابی- سوسیالیستی نیکاراگوئه هم منÙعت بودند.
بازپرس ارشد پرونده ماجرای ایران کنترا در سال Û±Û¹Û¹Û± به این نتیجه رسید Ú©Ù‡ رونالد ریگان هرچند از انتقال اسلØÙ‡ به ایران در سال Û±Û¹Û¸Ûµ آگاه شد اما نمی‌توان او را متهم کرد زیرا دادستان ارشد وقت، ادوین میز به ریگان Ú¯Ùته بود Ú©Ù‡ «قانون امنیت ملی» بالاتر از قانون تØریم Ùروش اسلØÙ‡ به ایران است Ùˆ با ارشد بودن مسایل امنیت ملی، تØریم باطل است.
میکستر این نتیجه‌گیری را به بازپرس مستقل پرونده، لورنس ولش خبر داد. ولش در آن زمان در اوج تØقیقات در باره نقش جرج بوش پدر در ماجرا بود بویژه اینکه جرج بوش پدر دیگر خود در مقام ریاست جمهوری نشسته بود Ùˆ مخالÙان دموکراتش می‌خواستند آبروی او را به هر قیمتی Ú©Ù‡ شده، ببرند.
میکستر همچنین به این نتیجه رسید Ú©Ù‡ Ù†Øوه پاسخگویی ظاهری تیم ریگان پس از رسانه‌ای شدن این ماجرا در سال Û±Û¹Û¸Û¶ Ú©Ù‡ نیمی از اظهاراتشان Øقیقت، ولی نیمی دیگر دروغ بود، از نظر قانونی دلیلی متقن برای تØت تعقیب قرار دادن ریگان Ùˆ جرج بوش پدر Ù…Øسوب نمی‌شود زیرا از نظر قانون، «گمراه کردن اÙکار عمومی» به عنوان یک «جرم» تعری٠نشده است.
میکستر در گزارش خود Ú©Ù‡ اکنون اسناد آن پس از Û²Ûµ سال علنی شده، نوشته است: «برخی عرصه‌های تØقیق استثنایی وجود دارد Ú©Ù‡ به گونه‌ای منطقی، تازه‌هایی را در باره نقش جرج بوش پدر در ایران-کنترا به دست می‌دهد...از جمله اینکه او از Øمایت مخÙÛŒ ارتش از چریک‌های نیکاراگوئه آگاه بود، بویژه Ú©Ù‡ توصیه کرد Ú©Ù‡ مین‌گذاری در Ùرودگاه آن کشور صورت گیرد».
اما یک سال پس از آن گزارش میکستر، بازپرس مستقل، لورنس ولش، موÙÙ‚ شد تیم ژوری آمریکایی را در نشست‌های پیش از Ù…Øاکمه، قانع کند Ú©Ù‡ می‌توان شخص کاسپار واینبرگر را به پای میز Ù…Øاکمه آورد ولی در اینجا بوش پدر Ú©Ù‡ دیگر رئیس‌جمهور شده بود، واینبرگر را مورد بخشودگی ویژه قرار داد Ùˆ امکان Ù…Øاکمه واینبرگر سلب شد.
جرج بوش پدر در زمان ریاست جمهوری خود پنج شخصیت دیگر مرتبط با آن ماجرا، از جمله اÙسر الیوت ایبرامز را نیز Ú©Ù‡ بعدها به مقام معاون مشاورامنیت ملی دردولت جرج بوش پدر رسید، مورد بخشودگی قرار داد.
میکستر در گزارش خود تأکید کرده بود Ú©Ù‡ سند Ùˆ مدرک Ù…Øکمه‌پسند Ùˆ کاملاً متقنی وجود ندارد Ú©Ù‡ نشان دهد Ú©Ù‡ پرزیدنت ریگان در کار تØقیق در باره این ماجرا از سوی کنگره، اخلال کرده باشد. تØقیقات کنگره بویژه بر این امر متمرکز شده بود Ú©Ù‡ آیا دستور ریگان بود Ú©Ù‡ موجب ساقط کردن هواپیمایی شد Ú©Ù‡ در Øال Øمل اسلØÙ‡ در ماجرای ایران-کنترا بود یا یک تصاد٠عادی هوایی؟
میکستر در نتیجه‌گیری خود نوشت اگر نمی‌توان مسئولیتی را متوجه ریگان در مجاز کردن عملیات ایران کنترا کرد، به تبع آن، با قاطعیت نیز می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ هرگز نباید مسئولیتی را متوجه معاون ریگان کرد Ùˆ بوش در نشست‌هایی Øضور داشته Ú©Ù‡ با ریاست خود ریگان انجام شده است.
اما لورنس ولش همچنان بعد از این گزارش تØقیقی پنج ساله میکستر نیز ناآرام بود Ùˆ به تØقیقات مستقل خود ادامه می‌داد Ùˆ در ژوییه Û±Û¹Û¹Û² با ریگان Ú©Ù‡ دیگر بسیار بیمار بود، ملاقات کرد.
ولش در باره آن ملاقات نوشت: ریگان بیمار با متانت بسیار رÙتار کرد؛ Øتی به تیم من آب نبات تعار٠کرد. Ù…Øسوس بود Ú©Ù‡ آلزهایمرش کاملاً عود کرده است (همان بیماری Ú©Ù‡ Û±Û² سال بعد ریگان را از پای درآورد) Ùˆ تیم ما به این نتیجه رسید Ú©Ù‡ دیگر نمی‌توان این بیمار را به پای میز Ù…Øاکمه کشاند.
رسانه‌های اسرائیل در طول سال‌ها همواره از شیمون پرز در آن ماجرای Ùروش اسلØÙ‡ به ایران نام برده بودند. آقای پرز در آن زمان در دولتی مشترک با اسØاق شامیر Øضور داشت Ú©Ù‡ نیمی از عمر دولت چهار ساله را او نخست‌وزیر بود Ùˆ نیمی را نیز وزیر خارجه.
یکی از دستیاران جوان شیمون پرز، در آن ماجرا، آوراهام نیر، بعدها در یک مسیر هوایی در هواپیمایی خصوصی در آمریکای لاتین کشته شد که رسانه‌های اسرائیل و جهان این مرگ را با «آگاهی‌های زیاد او» از این ماجرا مرتبط دانستند هرچند که برای این گمانه‌زنی‌ها هرگز مدرک متقنی به دست داده نشد.
بسیاری در اسرائیل Ùروش اسلØÙ‡ به ایران را اینگونه توجیه می‌کردند Ú©Ù‡ مناÙع مشترک Ùˆ درازمدت ایران Ùˆ اسرائیل یکسان است Ùˆ با نوع Ùˆ ماهیت Øکومت Øاکم بر ایران ارتباطی نداشته است.
برای اسرائیل ضعی٠کردن صدام Øسین در عراق اهمیت زیادی داشت. زیرا صدام در آن زمان در صدر Øکومت‌های خصم اسرائیل بود Ùˆ در Øالی Ú©Ù‡ ایران٠انقلابی، ظاهراً شعار «مرگ براسرائیل» را سر می‌داد Ùˆ دو سه سالی نیز بود Ú©Ù‡ Øزب‌الله لبنان را بر پا کرده بود، اما هنوز خود به چندان مشکل Ùˆ معضل جدی برای اسرائیل مبدل نشده بود.