سياست ايالات متØده آمريكا در قبال انقلاب ايران
◠خطابه آقاي سوليوان براي ناشنواياندر غرش تانك هايي كه ساختمان ستاد را نشانه گرÙته بودند، بيست Ùˆ شش عضو هيات مستشاري همچون اÙسران ايراني به زيرزمين پناه بردند Ùˆ در آنجا تلÙني از ويليام سوليوان، سÙير كشور خود در تهران خواستند كه راه نجاتي برايشان بيابد.سوليوان بي درنگ درصدد برآمد كه از مهدي بازرگان، نخست وزير دولت موقت كمك بخواهد اما هنوز موÙÙ‚ به اين كار نشده بود كه ديويد نيوسام، معاون وزير امور خارجه آمريكا از واشنگتن تماس گرÙت Ùˆ با اعلام اينكه از جلسه اضطراري كاخ سÙيد درباره بØران ايران سخن مي گويد، از سوليوان خواست كه گزارش آخرين اوضاع ايران را ارائه دهد. سÙير خيلي سريع آنچه را مي دانست بازگو كرد Ùˆ به نيوسام Ú¯Ùت كه بايد هر Ú†Ù‡ زودتر براي نجات مستشاران آمريكايي اقدام كند. چند دقيقه بعد كادر سياسي سÙارت موÙÙ‚ به تماس با ابراهيم يزدي، معاون بازرگاني شدند اما هنوز اين خبر را به سوليوان نداده بودند كه دوباره تلÙÙ† به صدا درآمد Ùˆ نيوسام پرسش هاي ديگري را درباره وضع ايران Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª. او Ú¯Ùت برژينسكي، مشاور امنيت ملي رئيس جمهور مي خواهد بداند كه آيا امكان ترتيب يك كودتا براي استقرار يك رژيم نظامي به جاي دولت بختيار وجود دارد يا نه؟ سوليوان با شنيدن اين جمله اختيار خود را از ك٠داد Ùˆ با نثار يك ناسزا به برژينسكي به نيوسام Ú¯Ùت: آيا او نمي داند كه رئيس هيات مستشاري آمريكا در يك پناهگاه زيرزميني به دام انقلابيون اÙتاده؟!عصبانيت سوليوان Ùقط به خاطر پرسش نامعقول برژينسكي نبود، بلكه كاسه صبر او از اينكه مي ديد اوضاع به سرعت به ضرر آمريكا در Øال تغيير است Ùˆ كاخ سÙيد هشدارها Ùˆ توصيه هاي او را جدي نمي گيرد، لبريز شده بود. او به عنوان ارشدترين مقام آمريكايي كه از نزديك شاهد تØولات ايران بود Ùˆ دولت بختيار Ùˆ ارتش را در برابر امواج انقلاب شكننده Ùˆ متزلزل مي ديد، مايل بود كه براي انتقال قدرت، مذاكره با مخالÙان دولت بختيار را به طور جدي دنبال كند اما نظرياتش آشكارا از سوي واشنگتن ناديده گرÙته مي شد.سوليوان در همان ملاقات نخست با بختيار، بيهودگي سرمايه گذاري روي او را تشخيص داد Ùˆ بعدها در خاطراتش نوشت: «با وجود اينكه از Ú¯Ùت وگوهاي خود با شاه اين طور استنباط كرده بودم كه بختيار بيشتر نقش يك Ù…Øلل را براي خروج قانوني شاه از كشور بازي مي كند، از مذاكرات خود با بختيار در كمال Ø´Ú¯Ùتي به اين نتيجه رسيدم كه او خود را چيز ديگري مي پندارد. او با Ù„ØÙ† پراØساسي از نقشه هايي كه براي دولت خود داشت، صØبت مي كرد Ùˆ از Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ÙŠ خود براي ربودن انقلاب از دست آيت الله خميني سخن مي Ú¯Ùت. او تصور مي كرد كه با خروج شاه از ايران مي تواند رهبري ملت ايران را به دست خود بگيرد.»شايد از همين رو بود كه سوليوان وقت خود را بيش از اين براي مذاكره با بختيار تل٠نكرد Ùˆ متوجه كانون اصلي قدرت يعني مخالÙان شاه شد. به يكي از ماموران سياسي سÙارت كه با نهضت آزادي در تماس بود، دستور داد كه با مهدي بازرگان، رهبر اين سازمان قرار ملاقاتي را بگذارند. اين ملاقات پيش از بازگشت امام خميني به ايران به انجام رسيد Ùˆ در Øالي كه آيت الله موسوي اردبيلي نيز در كنار مهندس بازرگان Øضور داشت، مذاكراتي كه سوليوان آن را «رضايتبخش Ùˆ شروع خوبي براي اقدامات بعدي» مي دانست، به انجام رسيد.اما در همين زمان ژنرال هايزر كه با ماموريت بررسي امكان كودتاي نظامي به ايران آمده بود، به راهي ديگر مي رÙت. او از سوي وزارت دÙاع آمريكا تØت Ùشار قرار گرÙته بود كه Øوزه هاي Ù†Ùتي ايران را تØت كنترل نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø¯Ø±Ø¢ÙˆØ±Ø¯ Ùˆ در صورت امكان صنعت Ù†Ùت را به كمك نظاميان به كار اندازد، كاري كه از نظر سوليوان كاملا غيرممكن بود.هايزر البته از تضاد اهدا٠سÙر خود با ديدگاه هاي سÙير آمريكا در تهران بي خبر نبود. وقتي در همان ابتداي كار مقاصد اساسي ماموريت خود را براي سÙير ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø¯Ø§Ø¯ Ùˆ نظر مشورتي او را خواست، متوجه شد او به اين نتيجه رسيده كه ارتش قادر به انجام هيچ كاري نيست Ùˆ كار شاه نيز تمام شده است. شايد اقامت هايزر در ايران Ùˆ ديدن اوضاع Ùˆ اØوال جاري از نزديك مي توانست نظر او را به نظرات سوليوان نزديك سازد اما چنين نشد Ùˆ وقتي هايزر به آمريكا بازگشت، در جلسه اي با Øضور جيمي كارتر Ú¯Ùت: در بازديدهايي كه از يگان هاي ارتش داشته به اين نتيجه رسيده كه انضباط اÙراد همچنان قوي Ùˆ پابرجاست. او اÙزود كه همواره نسبت به اوضاع ايران خوشبين بوده Ùˆ Øتي نشانه هايي از شكست آيت الله خميني را مشاهده مي كند.هايزر Øتي از اين نيز Ùراتر رÙت Ùˆ تاكيد كرد كه طي روزهاي اخير Ùرسايش كلي در شهرت Ùˆ Ù…Øبوبيت آيت الله خميني به وجود آمده است.اين سخنان بيش از همه براي برژينسكي خوشايند بود كه معتقد بود آشتي دادن شاه با مخالÙان Ùˆ شركت آنها در Øكومت، بايد سال ها پيش Ùˆ قبل از رسيدن بØران به مرØله Øاد انجام مي گرÙت اما در شرايطي كه بØران به مرØله رويارويي اراده Ùˆ قدرت رسيده، توصيه به نرمش Ùˆ سازش نتيجه عكس دارد. از اين رو بر خلا٠سوليوان Ùˆ نيز سايروس ونس، وزير امور خارجه ايالات متØده، تماس با مخالÙان Øكومت ايران را گامي در جهت دودلي بيشتر شاه مي دانست. از اين گذشته او كه كودتاي نظامي Ùˆ سركوب شديد انقلابيون را يك گزينه جدي براي آمريكا مي دانست، مي هراسيد كه خالي كردن پشت شاه تاثير ناخوشايندي بر متØدان آمريكا در سراسر جهان بگذارد Ùˆ ديكتاتورهايي چون انور سادات مصر يا عمر توريخوس، ديكتاتور نظامي پاناما را نسبت به پشتيباني ايالات متØده مردد سازد.برژينسكي نهايتا در Øساس ترين روزها موÙÙ‚ شد كه ÙƒÙÙ‡ ترازو را به Ù†Ùع خود پايين آورد Ùˆ هنگامي كه در Û±Û· بهمن ÛµÛ· روزنامه واشنگتن پست به نقل از يك منبع وزارت امور خارجه آمريكا نوشت كه انتظار نمي رود دولت بختيار بيش از چند روز دوام آورد، كارتر مقام هاي اين وزارتخانه را به كاخ سÙيد اØضار كرد Ùˆ به آنها Ú¯Ùت: تنها سوليوان نيست كه براي من مشكل ايجاد كرده است. اگر مايل نيستيد كه از تصميمات من [در Øمايت از شاه Ùˆ بختيار] Øمايت كنيد تنها راه كناره گيري است.در اين زمان سوليوان كاملا منزوي شده بود. او در خاطراتش مي نويسد: «واقعه عجيب Ùˆ غيرعادي ديگري كه در اين مدت روي داد اين بود كه از واشنگتن مستقيما پيامي به عنوان بختيار مخابره شد كه او را از Øمايت Ùˆ اعتماد كامل دولت آمريكا مطمئن مي ساخت. اين پيام مستقيم، نشانه ديگري از عدم اعتماد واشنگتن به من Ùˆ ظاهرا براي پيشگيري از Ùتنه انگيزي من در تهران بود. رونوشت پيام به من مخابره شد كه متضمن دستوراتي در اجراي Ù…Ùاد آن بود Ùˆ من بر خلا٠عقيده Ùˆ اØساس خود، در اجراي سوگند ÙˆÙاداري كه نسبت به رئيس جمهوري Ùˆ قانون اساسي آمريكا خورده بودم عمل كردم Ùˆ به بختيار اطلاع دادم كه در اجراي دستور دولت متبوع خود، آنچه از دستم برآيد خواهم كرد.»اما اوضاع وقتي براي سوليوان گيج كننده تر شد كه با اوج گيري انقلاب Ùˆ نزديك شدن آن به روزهاي سرنوشت ساز، واشنگتن عملا با سÙارت قطع رابطه كرد Ùˆ هيچ دستورالعملي براي تعيين خط مشي سÙير صادر نمي كرد. او به تماس هاي خود با بازرگان كه Øالا نخست وزير دولت موقت شده بود، ادامه داد Ùˆ در يك مورد نيز براي كمك به بختيار از استعÙاي ارتشبد قره باغي، رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران، جلوگيري كرد اما به درستي نمي دانست كه دولت متبوعش Ú†Ù‡ رويه اي را در قبال بØران ايران تعقيب مي كند.البته از Û²Û¶ دي ماه ÛµÛ· (روز رÙتن شاه از ايران) وارن زيمرمن، نماينده دولت آمريكا در پنج نوبت با امام خميني كه در پاريس اقامت داشت، تماس گرÙته Ùˆ نظرات ايالات متØده درباره ايران را به اطلاع رهبر انقلاب رسانده بود اما اين ملاقات ها پيش از آنكه براي سياست آمريكا راهگشا باشد، موجب گرديد كه امام دست آمريكايي ها براي دور Ù†Ú¯Ù‡ داشتن او از ايران Ùˆ ترتيب يك كودتا را بخواند Ùˆ در نتيجه بازگشت خود به كشور را به جلو بيندازد (متن اين مذاكرات از سوي دكتر ابراهيم يزدي كه در هر پنج ملاقات Øضور داشته، منتشر شده است.)دست آخر بي توجهي كاخ سÙيد به سوليوان او را تا آستانه استعÙا پيش برد اما وخامت بيش از Øد اوضاع، مانع از تقديم استعÙا شد. در واقع روشن نبود كه اگر كاخ سÙيد نتواند نظر سÙير Ùˆ كادر سÙارت خود در تهران درباره اوضاع Ùˆ اØوال ايران را بپذيرد، پس كاركرد سÙير Ùˆ سÙارت Ú†Ù‡ خواهد بود؟ آيا كاخ سÙيد ديده بان ديگري در ايران داشت كه اين وظيÙÙ‡ را بر دوش بگيرد؟نهايتاً انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد Ùˆ دولت آمريكا در Øالي كه تا آخرين روزها Ùˆ شايد ساعت ها براي شكست آن تلاش كرده بود، ناگزير به شناسايي دولت انقلاب شد. اين شناسايي نه از آن رو بود كه كاخ سÙيد واقعاً با انقلاب كنار آمده بود، بلكه بدين سبب صورت مي گرÙت كه هنوز تعداد زيادي اتباع آمريكايي در ايران به سر مي بردند.سرنوشت قراردادهاي نظامي Ùˆ اقتصادي بين دو كشور در هاله اي از ابهام بود Ùˆ ØÙظ جريان صدور Ù†Ùت ايران به آمريكا دست كم در كوتاه مدت اهميت Øياتي براي اقتصاد اين كشور داشت.روز Û²Ûµ بهمن دستورالعملي از سوي واشنگتن به سوليوان رسيد كه بر مبناي آن سÙير بايد شناسايي Øكومت جديد از سوي ايالات متØده را به وزير خارجه جديد ايران ابلاغ مي كرد اما او هنوز موÙÙ‚ به اين كار نشده بود كه رگبار بي امان گلوله، شيشه هاي سÙارت را شكست Ùˆ همه را به ÙˆØشت انداخت.طي ساعت هاي بعد، Û·Ûµ چريك Ù…Ø³Ù„Ø Ú†Ù¾ گرا، سÙارت را به اشغال خود درآوردند Ùˆ سوليوان را دستگير كردند. هرچند اندكي بعد با مداخله دولت موقت او Ùˆ كادر سÙارت آزاد شدند Ùˆ چريك ها Ù…Øوطه سÙارت را ترك كردند اما اين آغاز جرياني بود كه در نهايت به تسخير سÙارت آمريكا در Û±Û³ آبان ماه ÛµÛ¸ Ùˆ قطع روابط سياسي دو كشور در Ùروردين ÛµÛ¹ انجاميد.در Û±Û± Ùروردين ÛµÛ¸ دولت آمريكا سوليوان را پس از دو سال به واشنگتن Ùراخواند تا اين Ùراخواني همچنان كه به پاي ضع٠او در مواجهه با انقلاب ايران گذارده مي شد، نشانه اي از رويكرد جديد كاخ سÙيد به ايران تلقي شود. گويي آنكه ماموريت دو ساله سوليوان در تهران چيزي نبود، مگر خطابه اي براي گوش هاي ناشنوا!
منبع: روزنامه تهران امروز