این بØران هم اکنون Øجم تولیدات جهانی را تØت تأثیر قرار Ùˆ موجب اÙزایش روند بیکاری Ùˆ نیز بالا رÙتن نرخ تورم کالاها Ùˆ Ù…Øصولات شده است Ùˆ به عنوان اولویت اول کاری رئیس جمهور جدید ایالات متØده Ù…Øسوب می‌گردد.
بسیاری از سران کشورهای جهان، در Ù¾ÛŒ آنند Ú©Ù‡ با تدابیری مناسب از گسترش این بØران Ùˆ تبدیل آن به یک بØران اقتصادی گسترده جلوگیری نمایند. هم اکنون رقم بیکاران آمریکا به بیش از 6 میلیون Ù†Ùر اÙزایش یاÙته Ùˆ رکود اقتصادی، دامن‌گیر آمریکا Ùˆ برخی از کشورهای دیگر شده است. سیاست نظامی گری بوش موجب شد تا علاوه بر زمین گیر شدن ارتش آمریکا در اÙغانستان، عراق Ùˆ خلیج Ùارس، سالانه بیش از 700 میلیارد دلار از درآمدهای مردم آمریکا، صر٠هزینه‌های نظامی این کشور گردد.
در این شرایط اوباما با سر دادن شعار «تغییر» امیدی را در دل بسیاری از رأی دهندگان آمریکایی اعم از دموکرات Ùˆ جمهوری خواه، پدید آورد تا بتواند اعتبار از دست رÙته آمریکا در دوران جرج بوش را باز سازی نموده Ùˆ ایالات متØده را از سراشیبی سقوط نجات دهد.
روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در آمریکا، طبیعتاً انتظار تغییر در سیاست‌های شکست خورده ایالات متØده بخصوص در خاورمیانه را Ùراهم می‌آورد. یکی از مناطقی Ú©Ù‡ بیش از هر جای جهان در دوران Ù…ØاÙظه کاران جدید، آماج Øملات، Ùشارها Ùˆ اهدا٠آمریکا قرار داشته، جهان اسلام Ùˆ کشورهای خاورمیانه بخصوص ایران بوده است. بنابراین انتظار برای تغییر راهبردها، روش‌ها Ùˆ شیوه‌های رÙتاری آمریکا، تبدیل به یک امید Ùˆ مطالبه برای مردم این منطقه شده است. شاید بتوان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ بر اساس چنین انتظاری بود Ú©Ù‡ بسیاری از مردم کشورهای مسلمان Ùˆ Ø¢Ùریقایی در انتظار سپری شدن دوران ÙˆØشت زای بوش Ùˆ وزیدن هوایی تازه بودند Ùˆ در نظرسنجی‌ها تمایل بیشتری به روی کار آمدن نماینده دموکراتها نشان می‌دادند. ایران هم از این پدیده مستثنی نیست. بسیاری از ایرانیان Ú©Ù‡ نگران یک تهاجم نظامی از سوی جرج بوش در دوران Øاکمیت نئو Ù…ØاÙظه کاران بر کاخ سÙید بودند، Øالا اØساس می‌کنند Ú©Ù‡ با روی کار آمدن چهره‌ای سیاه در کاخ سÙید، این خطر بر طر٠شده Ùˆ ابرهای تیره ÛŒ تهاجم نظامی اØتمالی آمریکا، از Ùراز خاک ایران، دور شده Ùˆ Øتی چشم اندازی از تغییر اØتمالی سیاست‌های آمریکا را در پیش رو می‌بینند.
Øال باید منتظر ماند Ùˆ دید Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ خواهد شد؟ آیا اوباما همچنان Ú©Ù‡ در تهاجم بی رØمانه اسرائیل به نوار غزه سکوت اختیار کرد Ùˆ این جنایات را Ù…Øکوم نکرد، در سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود، ادامه دهنده راه بوش است Ùˆ یا مسیر تازه‌ای را در برنامه خود دارد؟
آیا با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در آمریکا، تØولی در سیاست خارجی آن کشور Ùˆ نیز در Øوزه نظام بین الملل Ùˆ در Øوزه‌های قدرت Ùˆ امنیت صورت خواهد گرÙت Ùˆ اگر جواب مثبت است، این تØولات چیست؟ در رÙتار آمریکا با اروپا Ùˆ نیز کشورهای عربی Ú†Ù‡ تغییری رخ خواهد داد؟
در مطلب ذیل سعی می‌شود به تاثیر انتخاب اوباما بر روابط آمریکا با ایران، به طور مختصر پرداخته شود.
Ù…Øیط امنیتی ایران
اصولاً همه کشورهای جهان، از نظر تعامل با سایر کشورها Ùˆ ملت‌ها، در چندین Ù…Øیط امنیتی متÙاوت زندگی می‌کنند Ú©Ù‡ گستره هر کدام از آنها با یکدیگر Ùرق می‌کند. در تعری٠عملیاتی Ù…Øیط، Ú¯Ùته می‌شود Ú©Ù‡ «مØیط آن چیزی است Ú©Ù‡ بر روی یک مجموعه Ùˆ یا یک سازمان اثر دارد Ùˆ باید آن را مدیریت کرد».
به بیان دیگر Ù…Øیط، همیشه در تعری٠یک سیستم Ùˆ یا یک نظام، معنا یاÙته Ùˆ تبیین می‌شود. از این رو می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ «مØیط آن چیزی است Ú©Ù‡ بر روی هر سیستم اثر مشخصی داشته باشد Ùˆ هر سیستم نیاز به کنترل Ùˆ مدیریت آن دارد».
برای Ù…Øیط هر سیستم، تقسیم بندی‌هایی وجود دارد Ú©Ù‡ هر کدام از آنها الزامات Ùˆ اقتضائات Ùˆ کارکردهای خاص خود را دارند. از یک دید کلی، Ù…Øیط را می‌توان بر دو نوع زیر تقسیم نمود:
(1) - Ù…Øیط داخلی هر کشور Ú©Ù‡ از آن به «مØیط ملی» نیز یاد می‌شود.
(2) - Ù…Øیط بیرونی هر کشور Ú©Ù‡ از آن به عنوان «مØیط بین‌المللی» تعبیر می‌شود.
با نگاهی دیگر، Ù…Øیط، خود به دو گونة زیر قابل تجزیه است:
(الÙ) - Ù…Øیط ایستا (Static Environment): Ù…Øیطی است Ú©Ù‡ به دلیل عدم تنوع Ùˆ تکثر، عدم تØرک Ùˆ جنبش متغیرهای آن، قابل پیش بینی Ùˆ برنامه ریزی است.
(ب) - Ù…Øیط پویا (Dynamic Environment): Ù…Øیطی است Ú©Ù‡ به دلیل برخورداری از پیچیدگی Ùˆ تنوع Ùˆ تکثّر متغیرهای آن، براØتی قابل پیش بینی Ùˆ تØلیل نیست.
برای تجزیه Ùˆ تØلیل Ù…Øیط بیرونی هر کشور باید به دو Ù…Øیط Ú©Ù„ÛŒ زیر پرداخته شود:
(1) - Ù…Øیط منطقه‌ای (Regional Environment): این Ù…Øیط، جغراÙیای پیرامونی کشور در ارتباط با Ù…Øیط ملی را در بر می‌گیرد Ùˆ بلاÙاصله بر روی Ù…Øیط ملی تأثیر می‌گذارد.
در این Ù…Øیط، از عمده‌ترین سیستمها Ùˆ یا به عبارتی زیرسیستم‌ها Ùˆ یا Øوزه‌هایی Ú©Ù‡ دارای قابلیت اثرگذاری بر روی ایران هستند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
* Øوزه خلیج Ùارس، عمدتاً با بازیگری عربستان سعودی، عراق Ùˆ امارات متØده عربی در ارتباط با جزایر سه گانه ایرانی
* Øوزه مدیترانه، با بازیگری رژیم صهیونیستی Ùˆ تØولات لبنان
* Øوزه آسیای مرکزی Ùˆ Ù‚Ùقاز Ùˆ مسائل مربوط به گسترش ناتو به شرق
بنابراین می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ Ù…Øیط امنیتی ایران از قدس تا قندهار را از یک سو Ùˆ Ù…Øیط پیرامونی دریای خزر تا Ù…Øیط پیرامونی خلیج Ùارس Ùˆ دریای عمان را از سوی دیگر دربر می‌گیرد. در این Ù…Øیط تاکنون ظر٠چند سال گذشته دو جنگ مهم رخ داده است Ú©Ù‡ بر اثر آن اÙغانستان Ùˆ عراق به اشغال ارتش آمریکا درآمده است. این Ù…Øیط Ù…ØÙ„ Øضور نظامی Ùˆ سیاسی قدرت‌های بزرگ جهانی از جمله آمریکاست. در واقع Ù…Øیط ایران یک Ù…Øیط ایرانی، اسلامی، عربی Ùˆ آسیایی است. بازیگران منطقه‌ای سیاسی Ùˆ اقتصادی در آن Ùعالند، بازیگرانی مثل سازمان اوپک، اتØادیه عرب، سازمان Ú©Ù†Ùرانس اسلامی Ùˆ... در این Ù…Øیط ØÚ©Ù… قطب Ùˆ دیگران ØÚ©Ù… پیرامون را بازی می‌کنند.
(2) - Ù…Øیط بین‌المللی (International Environment): Øوزه جغراÙیایی وسیع Ùˆ گسترده‌ای است Ú©Ù‡ در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† بر روی Ù…Øیط ملی هر کشور اثر می‌گذارد. در این Ù…Øیط، بازیگران اصلی Ú©Ù‡ دارای بیشترین اثر بر جمهوری اسلامی ایران هستند، شامل موارد زیر می‌باشند:
* ایالات متØده آمریکا
* اتØادیه اروپا
* شورای امنیت سازمان ملل متØد
و سیاست‌های کشورهایی مانند روسیه و چین
رابطه سه Ù…Øیط ملی، منطقه‌ای Ùˆ بین‌المللی را می‌توان به Ø´Ú©Ù„ روبرو نشان داد:
برای پرداختن به پیامدهای انتخاب اوباما بر Ù…Øیط ملی جمهوری اسلامی ایران، نیاز است تا به وضعیت Ùعلی آمریکا Ùˆ شرایطی Ú©Ù‡ این کشور در آن به سر می‌برد پرداخته شود.
وضعیت کلی آمریکا
آمریکا کشوری با اقتصاد بسیار قدرتمند، وسعت زیاد، جمعیت بالا، نیروهای نظامی زیاد Ùˆ قدرتمند، Ùناوری‌های پیشرÙته Ùراوان Ùˆ متنوع Ùˆ گستره مناÙع بسیار گسترده‌تر از هر قدرتی در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† است. آمریکا یکی از بزرگ‌ترین بازارهای کالاهای مصرÙÛŒ جهان، بخصوص Ù†Ùت Ùˆ انرژی، Ù…Øسوب می‌گردد. مصر٠نÙت این کشور روزانه Øدود 20 میلیون بشکه یعنی در Øدود دو برابر ظرÙیت تولید روزانه ÛŒ کشور عربستان می‌باشد. بر همین اساس آمریکا بزرگ‌ترین کشور وارد کننده کالا Ùˆ انرژی از جهان است.
بنا بر برآورد سال 2006ØŒ جمعیت آمریکا 300ØŒ 409ØŒ 497 Ù†Ùر Ùˆ در برآورد سال 2007ØŒ این رقم 301139947 Ù†Ùر بوده است. اکنون جمعیت آن را 303244937 Ù†Ùر برآورد می‌کنند لازم به ذکر است Ú©Ù‡ جمعیت جهان در Øال Øاضر، 6627869089 Ù†Ùر است.
بر اساس برآورد سال 2006ØŒ رقم GDP آمریکا برابر با 13049 میلیارد دلار بوده Ú©Ù‡ بیش از 20 درصد تولید ناخالص جهان را دارا بوده است. GDP سرانه آمریکا در همین سال، برابر با 43555 دلار بوده است. 3 GDP اسمی آمریکا در سال 2004 برابر با 515/11667 میلیارد دلار بوده است Ú©Ù‡ با کشور دوم جهان یعنی ژاپن با رقم 398/4623 میلیارد دلار، 1172/7044 میلیارد دلار Ùاصله دارد. این رقم با کمترین کشور جهان یعنی جزایر سائوتومه با رده 184 جهان Ùˆ با رقم 62 میلیون دلار، Ùاصله عظیمی دارد. لازم به یادآوری است Ú©Ù‡ در آن سال، GDP اسمی ایران رقم 709/162 میلیارد دلار بوده است.
هزینه‌های نظامی آمریکا در سال 2005 بالغ بر 7/276 میلیارد دلار بوده Ú©Ù‡ در مقایسه با کشور دوم جهان یعنی چین با 91/55 میلیارد دلار Ùˆ کشور رتبه 169 جهان یعنی جزایر سائتومه با رقم 400 میلیون دلار، دارای Ùاصله عظیمی است. مجموع هزینه نظامی جهان در این سال 15901/741 میلیارد دلار بود Ú©Ù‡ آمریکا به تنهایی 33/37 درصد آن را دارا بوده است.
البته پس از روی کار آمدن دولت بوش، سیاست Ú©ÙˆÚ†Ú© سازی ارتش آمریکا در دوران کلینتون، تبدیل به سیاست توسعه قدرت نظامی ایالات متØده، گردیده Ùˆ هزینه‌های نظامی در این دوران از 323 میلیارد دلار در سال به Øدود 700 میلیارد دلار یعنی بیش از 2 برابر دوران Øاکمیت دموکرات‌ها بر کاخ سÙید، اÙزایش یاÙت.
لازم به ذکر است Ú©Ù‡ تنها در سال گذشته، آمریکا بیش از 716 میلیارد دلار صر٠هزینه‌های نظامی خود در جهان کرده است. بنابراین می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ آمریکا بزرگترین قدرت نظامی جهان، گسترده‌ترین اقتصاد جهان Ùˆ بیشترین واردات Ùˆ صادرات جهان را در اختیار داشته Ùˆ در Øال Øاضر با Øدود 13 هزار میلیارد دلار بدهکارترین کشور جهان می‌باشد.
عوامل تعیین کننده سیاست‌های آمریکا
در تکوین دکترین Ùˆ سیاست‌های آمریکا عوامل اصلى ذیل نقش تعیین کنندهâ€Ø§Ù‰ ایÙا کرده Ùˆ مىâ€Ú©Ù†Ù†Ø¯. این عوامل عبارتند از:
(1) - تأکید بر رهبری آمریکا بر جهان Ùˆ علاقه مندی ایالات متØده به تشکیل نظام تک قطبی در کره خاکی Ùˆ قرار گرÙتن در رأس نظام نوین جهانی
به عبارتی دیگر آمریکا می‌خواهد مدیر جهان شود Ùˆ رهبر بلامنازع دنیا گردد Ùˆ رهبری جهان را برای خود اØیا کند
(2) - برنامه آمریکا برای باقی ماندن در رأس قدرت سیاسی، اقتصادی، Ùناوری Ùˆ نظامی جهان
(3) - نوع نگاه آمریکا به اداره جهان و تلاش برای مدیریت مسائل اساسی دنیا از جمله مسئله امنیت و نیز ترویج نظام سرمایه داری در جهان
(4) - تعهد آمریکا به ØÙظ، بقاء Ùˆ امنیت رژیم صهیونیستی
(5) - کنترل نقاط ژئوپلتیک اقتصادی Ùˆ سرزمینی در جهان به منظور تضمین Øاکمیت بر جهان
(6) - مداخله در کشورهای مختل٠جهان از طریق ابزار دموکراسی Ùˆ بهانه Øقوق بشر
سیاست‌های Ùوق، Ø´Ú©Ù„ دهنده دکترین آمریکا بوده Ùˆ صر٠نظر از اینکه Ú†Ù‡ کسی در کاخ سÙید بر مسند قدرت بنشیند، اصول Ùوق به صورت Ú©Ù„ÛŒ تغییر نخواهند کرد. بنابراین آنچه می‌توان انتظار تغییر Ùˆ تØول در آنها را داشت روش‌های رسیدن به اهدا٠سیاست‌های Ùوق، می‌باشد. بنابراین می‌توان Ú¯Ùت Øداکثر اختلا٠اوباما با رئیس جمهور قبلی Øدود 10 درصد خواهد بود Ùˆ آمریکا در ماهیت خود تغییر نخواهد کرد.
در این چارچوب، آنچه از منظر امنیت ملى آمریکا داراى اهمیت ویژه است Ùˆ نیروهای نظامى قدرتمند این کشور براى آن بوجود آمده‌اند، ØÙظ مناÙع Øیاتى ایالات متØده در سراسر جهان است.
از آنجا Ú©Ù‡ آمریکا قادر نیست Ú©Ù‡ از همة این مناÙع به طور هم زمان Ùˆ در همه Øال، با نیروى نظامى خود دÙاع نماید، بنابراین ایالات متØده، براى تنظیم راهبرد مناسب Ùˆ مؤثر، می‌بایستی اولویت‌های اجرایی خود را مشخص Ùˆ انتخاب نماید.
مناÙع Øیاتی آمریکا، آن دسته از مناÙعی هستند Ú©Ù‡ این کشور Øاضر به معامله Ùˆ مصالØÙ‡ بر سر آنها نبوده Ùˆ در صورت به خطر اÙتادن آنان، Øاضر است تا پای ایجاد خونین‌ترین جنگها، نیز از آنها دÙاع کند.
تجدید نظر در دیدگاه‌های آمریکا
سه Øادثه بزرگ در قرن بیستم باعث شد تا آمریکا به سمت تجدید نظر در دیدگاه‌های منطقه‌ای Ùˆ جهانی خود Ùˆ نیز تغییر رویکرد در Ø´Ú©Ù„ دهی Ùˆ مدیریت جهانی، به سمت یکجانبه‌گرایی Ùˆ برقراری نظام هژمونیک در جهان پیش برود. این سه رویداد عبارت بودند از:
1- پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 هجری شمسی Ú©Ù‡ موجب تغییر موازنه قوا در منطقه Øساس خاورمیانه گردید Ùˆ Øوزه Ù†Ùوذ آمریکا را در این منطقه کاهش داد.
2- Ùروپاشی اتØاد جماهیر شوروی در سال 1369 هجری شمسی Ú©Ù‡ موجب از بین رÙتن نظام دوقطبی در جهان شد Ùˆ آمریکا را برای Ø´Ú©Ù„ دهی نظام تک قطبی به تلاش واداشت.
3- Ùˆ نهایتاً Øادثة Øمله به برج‌های دوقلو در20 شهریور سال 1379 هجری شمسی Ú©Ù‡ آمریکا را مصمم به استÙاده از Ùرصت پدید آمده Ùˆ بکارگیری اهرم نظامی به عنوان مؤثرترین عامل اجرای سیاست خارجی در صØنه خاورمیانه نمود.
اگر Ú†Ù‡ تا قبل از Ùروپاشی شوروی، نظام موازنه ÙˆØشت Ùˆ جنگ سرد بین نظام دوقطبی شرق Ùˆ غرب برقرار بود، اما به Ù…Øض Ùروپاشی بلوک شرق Ùˆ از بین رÙتن پیمان ورشو، آمریکا خود را در برابر Ùرصت بی نظیری یاÙت Ú©Ù‡ باید از آن بهره می‌گرÙت. لذا در صدد Ø´Ú©Ù„ دهی به Ù…Øیط بین‌المللی جدید بر آمد تا خود در رأس هرم قدرت جهانی قرار بگیرد. بنابراین ایالات متØده، سیاست یکجانبه‌گرایی را در مسائل بین المللی در پیش گرÙت Ùˆ تلاش نمود تا نظامی تک قطبی را در جهان Ø´Ú©Ù„ دهد. Øادثة 11 سپتامبر، Ùرصتی مناسب Ùˆ Ùضای بیشتری را برای اجرایی نمودن سیاستهای امنیتی آمریکا در جهان ایجاد کرد. در این Øال رئیس جمهور آمریکا Ùˆ نومØاÙظه‌کاران تلاش کردند تا از این Ùرصت Ùˆ Ùضای ایجاد شده، بیشترین استÙاده Ùˆ بهره را ببرند. آنها به اÙغانستان لشکر Ú©Ø´ÛŒ کرده Ùˆ Øکومتی هم سو با خود را در آن کشور، بوجود آوردند. سپس به عراق Øمله کرده Ùˆ آن کشور را به اشغال نظامی درآورده Ùˆ Øاکم آمریکایی بر آن گماردند. گرچه بعدها مجبور به پذیرش انتخابات در عراق شده Ùˆ با ØÙظ Øضور نظامی خود در آن کشور، نقش‌هایی را برای دولت عراق تعری٠کردند.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران Ùˆ گسسته شدن Øلقة اصلی پیمان سنتو Ùˆ در نتیجه بروز شکا٠در سیاست «سدّ Ù†Ùوذ» آمریکا در برابر توسعة شوروی، بزرگترین ضربه را بر پیکرة سیاست جهانی Ùˆ منطقه‌ای آمریکا وارد ساخت. از این رو، آمریکا تلاشهای گسترده‌ای را در Ø·ÛŒÙهای سخت، نیمه سخت Ùˆ نرم برای برقراری مجدد نظام دوران جهان دو قطبی به عمل آورد. از 1980 تا کنون، سیاستهای Ú©Ù„ÛŒ آمریکا در مورد ایران، تقریباً ثابت مانده Ùˆ تنها تاکتیکهای اجرایی آنها Ùˆ یا سیاستهای اجرایی آنها، دارای Ùراز Ùˆ نشیبهایی بوده است. Ú†Ù‡ در زمان Øاکمیت دموکراتها Ùˆ Ú†Ù‡ در زمان Øاکمیت جمهوری خواهان، برخورد Ùˆ تضعی٠سازی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار سیاست خارجی دولت آمریکا قرار داشته است. به ویژه پس از دست یاÙتن نومØاÙظه کاران به قدرت، سیاستهای آمریکا در برابر ایران از عدم انعطاÙØŒ خشونت Ùˆ شدت بیشتری برخوردار شد Ùˆ بیشتر رنگ Ùˆ بوی سخت‌اÙزاری Ùˆ نظامی به خود گرÙت.
پیامدهای روی کار آمدن اوباما
شواهد Ùˆ قرائن Øاکی از آن است Ú©Ù‡ پس از یک دوره 8 ساله Øاکمیت جمهوری خواهان بر کاخ سÙید، روند سیاستهای جهانی Ùˆ ملی آمریکا به سمتی رÙته است Ú©Ù‡ اکثر شاخصهای قدرت آمریکا دچار خدشه Ùˆ اÙول شده‌اند. از بÙعد نظامی، آمریکا در باتلاق‌های اÙغانستان Ùˆ عراق گیر اÙتاده Ùˆ تلÙات انسانی Ùˆ هزینه‌های اقتصادی هنگÙتی را متØمل شده است. Ú¯Ùته می‌شود هزینه‌های جنگ‌های عراق Ùˆ اÙغانستان از هزینه‌های جنگ ویتنام بالاتر رÙته است.
از نظر اقتصادی نیز وضعیت برای آمریکا نگران کننده است. به طوری Ú©Ù‡ در پایان دوره ریاست بیل کلینتون بر کاخ سÙید، این کشور دارای بیش از 230 میلیارد دلار مازاد ذخیره ارزی بود، در Øالی Ú©Ù‡ میراث بوش پسر برای اوباما، بیش از 390 میلیارد دلار کسری ذخیره ارزی است. هم اکنون رشد بیکاری Ùˆ بØران مالی نه تنها دامن آمریکا بلکه رکود ناشی از وضع بد اقتصادی آمریکا دامن اروپا Ùˆ بسیاری از کشورهای جهان را نیز گرÙته است.
از بÙعد سیاسی نیز آمریکا در صØنة جهانی کاملاً بی اعتبار Ùˆ بی Øیثیت شده Ùˆ به پایین‌ترین درجه Ù…Øبوبیت خود Ø·ÛŒ سالهای اخیر رسیده است. میزان تنÙّر جهانی از سیاستهای یکجانبه گرایی Ùˆ خشونت زایی آمریکا در دوران بوش به بالاترین Øد خود رسیده Ùˆ Øیثیت ملی Ùˆ جهانی آمریکا به شدت تنزّل کرده است.
پیروزی قابل توجه اوبامای دموکرات بر مک‌کین جمهوری خواه، Øاوی پیامهای زیادی در Ø³Ø·Ø Ù…Ù„ÛŒ آمریکا Ùˆ Ø³Ø·Ø Ø¬Ø§Ù…Ø¹Ù‡ بین‌الملل بوده است. هر چند Ú©Ù‡ عده‌ای بر این اعتقادند Ú©Ù‡ در رویکردها Ùˆ سیاستهای آمریکا به مسائل جامعه جهانی، تغییرات چندانی بوجود نمی‌آید، اما به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ اوباما با شعار «تغییر»، در صدد تØول در رویکردها Ùˆ سیاستهای ملی Ùˆ جهانی آمریکا Ùˆ ترمیم چهره منÙور این کشور در بین اÙکار عمومی مردم جهان است.
سناریوهای پیش روی آمریکا در دوران اوباما
به نظر می‌رسد که سه سناریو برای آمریکا در دوران جدید وجود دارد:
1- اØیا قدرت
با تغییر سیاست‌ها Ùˆ اولویت‌ها قدرت آمریکا اØیا شده Ùˆ نظام تک قطبی در جهان اتÙاق بیÙتد. بر این اساس اوباما اولویت چالش‌های آمریکا را داخلی Ùˆ ØÙ„ بØران مالی دانسته Ùˆ اولویت بعدی خود را مسائل مربوط به سیاست خارجی Ùˆ چالش‌های بین المللی می‌داند. الگوی ÙˆÛŒ Ùضای دوران کلینتون بوده Ú©Ù‡ موجب رونق اقتصادی در آمریکا گردید Ùˆ قدرت اقتصادی موجب اÙزایش قدرت سیاست خارجی آمریکا شد. به نظر می‌رسد Øداکثر کاری Ú©Ù‡ اوباما می‌تواند انجام دهد، بازگرداندن شرایط اقتصادی آمریکا به اوایل دوران کلینتون است.
2- مشارکت دادن دیگران در قدرت
آمریکا دریاÙته است Ú©Ù‡ در چالش‌های اقتصادی Ùˆ مسائل بین المللی بدون شرکت دیگر قدرت‌های جهانی نمی‌تواند کار مؤثری انجام دهد. بنابراین اوباما تلاش خواهد کرد Ú©Ù‡ با چند جانبه گرایی سعی نماید تا از شکست‌های بیشتر آمریکا در دوران بوش جلوگیری نموده Ùˆ شرایط آمریکا را به وضعیت خطی تبدیل نماید.
3- اÙول قدرت
با توجه به آنکه آمریکا، امکان اØیای قدرت سابق خود را ندارد Ùˆ بØران اقتصادی در کنار شکست‌های نظامی موجب کاهش اقتدار ایالات متØده در جهان گردیده است، این وضعیت ادامه یاÙته Ùˆ Ù…Øدودیت‌های اقتصادی، سیاسی Ùˆ نظامی باعث ادامه شکست‌های دوران بوش شده Ùˆ روند اÙول قدرت ادامه یابد.
از سوی دیگر در منطقه خاورمیانه تØولات جدیدی رخ داده است Ú©Ù‡ بر سیاست‌های آمریکا تأثیرگذار است. شکست اسرائیل در جنگ 22 روزه غزه Ùˆ قدرت گرÙتن Øامیان «گÙتمان مقاومت» در Ùلسطین Ùˆ همچنین توسعه قدرت سیاسی Øزب الله در لبنان، شرایط را برای دولت جدید آمریکا پیچیده‌تر کرده است.
تأثیر انتخاب اوباما بر Ù…Øیط امنیتی ایران
در شرایط کنونی اوباما در مرØله ØÙ„ مشکلات Ùوری باقی مانده از دوران بوش، مثل بØران مالی است. طبیعی است پس از گذشت این مرØله اوباما بایستی راهبرد جدید خود در ارتباط با ایران را مشخص کرده Ùˆ بر مسائل خاصی تمرکز نماید.
آنچه در اینجا مهم Ùˆ مورد توجه است، اتخاذ رویکرد‌ها Ùˆ سیاست‌های اوباما در برابر جمهوری اسلامی ایران است Ú©Ù‡ قاعدتاً بایستی با شعارهای انتخاباتی Ùˆ نیز شعار Ù…Øوری «تغییر» وی، همخوانی داشته باشد. اوباما در سخنرانیهای انتخاباتی خود از Ú¯Ùت‌وگوی بدون پیش شرط با ایران سخن Ú¯Ùته است. گرچه او بعدها تا Øدی این Ú¯Ùته خود را تعدیل نمود ولی به هر Øال این سخن ÙˆÛŒ با سیاست Ù…Øوری «نیاز به تغییر» او نیز تناسب دارد. البته راهبرد مشترک اوباما Ùˆ Ù…Ú© کین در موضوع هسته‌ای ایران، «اعمال Ùشارهای هرچه بیشتر» بر ایران بوده است. اما تÙاوت آنها در روش‌های اجرایی Ùˆ تاکتیک‌های مورد نیاز برای اعمال این سیاست می‌باشد. اوباما در جریان مبارزات انتخاباتی خود بارها تأکید کرد Ú©Ù‡ تاکتیک جمهوری خواهان، Ú©Ù… بها دادن به تأثیر Ùشار اقتصادی Ùˆ تلاش برای استÙاده از تهدید نظامی علیه ایران بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ سیاست‌های اصلی Ùˆ عمده آمریکا در دوران اوباما نسبت به ایران، تغییر معنی داری پیدا نخواهد کرد. البته چنانچه دیدگاه آمریکا به دلیل واقعیت‌های موجود جهانی نسبت به نقش جمهوری اسلامی در مسائل منطقه‌ای Ùˆ بین المللی، تغییر کند می‌توان انتظار داشت تا دوران جدیدی برای دو کشور آغاز گردد.
برای بررسی پیامدهای انتخاب اوباما بر Ù…Øیط امنیتی ایران، لازم است Ú©Ù‡ چندین Ù…Øور اساسی مورد توجه Ùˆ بررسی مختصر قرار گیرند. این Ù…Øورها عبارتند از:
(الÙ) - واقعیات موجود در انتخاب اوباما
همانطور Ú©Ù‡ قبلاً ذکر شد، در انتخاب اوباما به ریاست جمهوری آمریکا، چندین واقعیت در Øال Øاضر وجود دارد Ú©Ù‡ توجه به آنها می‌تواند زمینه بهتر تØلیل Ùˆ نتیجه گیری را Ùراهم آورد:
(1) - اوباما رییس جمهوری قانونی و نسبت به بوش مقبول‌تر است و اقبال عمومی آمریکاییان در جریان مبارزات انتخاباتی، این مقبولیت را رقم زده است.
(2) - Øداقل تا این مقطع، ÙˆÛŒ در Ø³Ø·Ø Ø§Ùکار عمومی جهانی، به نسبت مورد توجه است Ùˆ یا به بیانی دیگر، منÙور اÙکار عمومی جامعه جهانی نیست. در Øالی Ú©Ù‡ انتخاب بوش از چنین مزیتی برخوردار نبود. استقبال اÙکار عمومی بسیاری از کشورهای جهان از انتخاب وی، خود بیانگر این Ù…Øبوبیت نسبی است.
(3) - با شعارهایی که وی در جریان انتخابات خود داده است، انتظار تغییر از سوی وی در تمام سیاست‌های آمریکا به خصوص در سیاست خارجی و سیاست‌های نظامی گرایانه وجود دارد.
(4) - او چهره‌ای نرم Ùˆ ØµÙ„Ø Ø·Ù„Ø¨ از خود را در اÙکار عمومی به نمایش گذاشته است Ùˆ لذا امید به توسعه ØµÙ„Ø Ùˆ امنیت جهانی در چنین شرایطی اÙزایش یاÙته است.
(5) - ÙˆÛŒ سیاست خود را در مورد مسائل جهانی، مبتنی بر مذاکره Ùˆ Ú¯Ùتگو، Øتی با دشمنان آمریکا، قرار داده است.
(6) - می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ اوباما تا این مرØله از انتخاب خود نیز، اعتبار Ùˆ Øیثیت آمریکا را تا Øدی در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† اÙزایش داده است.
(7) - با توجه به روندهای گذشته در مورد Ø´Ú©ÙˆÙایی اقتصادی آمریکا در دوران Øکومت دموکراتها، انتظار بهبود وضعیت اقتصادی آمریکا در دوران ÙˆÛŒ اÙزایش یاÙته است. این مسئله هم از دید ملی آمریکا Ùˆ هم از دید جهانی Øائز اهمیت است Ùˆ شاخصهای اقتصاد جهانی را می‌تواند پس از شروع به کار ÙˆÛŒ تا Øدی بهبود بخشد. البته باید توجه داشت Ú©Ù‡ بØران Ùعلی اقتصادی آمریکا آنقدر عمیق Ùˆ گسترده است Ú©Ù‡ برای رÙع آن Ùˆ تغییر شرایط، تلاش Ùˆ وقت زیادی را می‌طلبد.
(8) - اØتمال عملیات نظامی Ùˆ جنگی آمریکا در جهان کاهش یاÙته است. سیاست به ظاهر نرم اوباما، نویدی بر چنین اØتمالی در آینده است. اصولاً در شرایط Ùعلی هر کس رئیس جمهور آمریکا می‌شد، امکان انجام جنگ جدیدی در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† را در توان نظامی آمریکا نمی‌دید بنابراین اوباما تلاش نموده است تا با ارائه تصویری از خود به عنوان سیاستمداری منطقی Ùˆ طرÙدار مذاکره، استÙاده از اهرم نظامی برای ØÙ„ چالش‌های جهانی را به کنار بگذارد. همین نکته باعث شده تا مردم خسته از جنگ Ùˆ تنش Ø¢Ùرینی دوران بوش را به خود جذب نماید. طبیعتاً اوباما قادر خواهد بود از این ظرÙیت مثبت ایجاد شده در اÙکار جهانیان به سود دیپلماسی جدید آمریکا استÙاده نماید.
(ب) - سیاستهای اعلامی اوباما
آنچه تا کنون از سخنان اوباما در جریان مبارزات انتخاباتی منتشر شده می‌توان برداشت کرد که اوباما:
(1) - در چالش‌های جهانی Ùˆ تعاملات بین‌المللی، سیاست چند جانبه‌گرایی را جایگزین سیاست یکجانبه‌گرایی دوران بوش خواهد کرد. سیاست تهاجمی بوش، به دلیل مخدوش شدن اعتبار Ùˆ مشروعیت دیپلماسی آمریکا نزد جهانیان، همراهی Ùˆ همکاری همدلانه چندانی میان رهبران کشورهای دیگر نمی‌یاÙت. برای مثال بوش برای Øمله به عراق بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل متØد، Ùˆ علی رغم مخالÙت Ùرانسه، روسیه Ùˆ بسیاری از کشورهای عربی، اقدام نمود.
(2) - در مسائل جهانی، سعی در هماهنگی بین‌المللی Ùˆ ائتلا٠کشورهای مؤثر با سیاست‌های آمریکا دارد. لذا همسویی قدرت‌های جهانی را با آمریکا ایجاد کرده Ùˆ اÙزایش خواهد کرد.
(3) - به جای سیاست «چماق Ùˆ هویج» از سیاست «هویج Ùˆ چماق» استÙاده خواهد کرد. بنابراین سیاست کاربرد دیپلماسی زور Ùˆ استÙاده از قدرت نظامی Ú©Ù‡ در دوان بوش Øر٠اول را می‌زد، در اولویت نخست اوباما نخواهد بود.
(4) - سیاست Ú¯Ùتگو Ùˆ مذاکره به عنوان تلاش اصلی دیپلماسی آمریکا در روابط بین الملل Ùˆ دوجانبه خواهد بود. البته باید توجه داشت Ú©Ù‡ مذاکره برای ØÙ„ مشکلات آمریکا صورت خواهد گرÙت Ùˆ از این طریق با چالش‌های جهانی با هزینه‌های کمتری رÙتار خواهد شد.
(5) - اوباما تلاش خواهد کرد تا با اولویت دادن به اقتصاد به جای اولویت دادن به جنگ Ùˆ نظامی گرایی، از بØران Ùعلی مالی در آمریکا عبور نموده Ùˆ شرایط داخلی را برای اÙعمال سیاست خارجی خود، آماده نماید. لازم به ذکر است Ú©Ù‡ بØران اقتصادی Ùعلی آمریکا، توجه به مسائل داخلی را در رأس تلاش‌های رئیس جمهور ایالات متØده قرار داده است.
(6) - او تلاش دارد تا کاهش وابستگی آمریکا به Ù†Ùت خاورمیانه را در مدت 10 سال تØقق بخشد Ùˆ در منابع تولید انرژی در آمریکا تنوع ایجاد نماید.
Øال در اینجا به سیاست‌هایی Ú©Ù‡ به طور معمول در آمریکا با تغییر رئیس جمهور پایدار می‌مانند اشاره می‌شود.
(ج) - سیاستهای ثابت و پایدار آمریکا
در برابر سیاستهای اوباما Ú©Ù‡ بیشتر سیاست‌ها Ùˆ روش‌های اجرایی هستند، کشور آمریکا دارای یک سلسله سیاست‌های ثابت Ùˆ یا پایدار نیز هست Ú©Ù‡ به ندرت تغییر می‌کنند. از این رو، سیاستهای اجرایی هر رییس جمهوری در آمریکا، طبیعتاً تابعی از این سیاست‌های کلان می‌باشد. بنابراین، چنین سیاستهایی، قدرت تصمیم گیری رؤسای جمهور آمریکا را در صØنه ملی Ùˆ بین‌المللی Ù…Øدود می‌سازند. عمده این سیاستها عبارتند از:
(1) - آمریکا در رأس نظام جهانی است و مدیریت جهان را بر عهده دارد.
(2) - مسئولیت ØÙ„ چالش‌های امنیتی جهانی Ùˆ بØران‌های بزرگ بر عهده آمریکا است.
(3) - آمریکا بزرگترین قدرت سیاسی، اقتصادی، Ùناوری Ùˆ نظامی جهان باقی می‌ماند.
(4) - آمریکا متعهد به گسترش آزادی و دموکراسی در سراسر جهان است و تلاش می‌نماید تا دولت‌های جهانی بر مبنای ارزش‌های آمریکایی تشکیل شوند.
(5) - آمریکا متعهد به ØÙظ، بقاء Ùˆ امنیت اسراییل است Ùˆ با دولت‌ها Ùˆ گروه‌هایی Ú©Ù‡ معتقد به نابودی اسرائیل هستند، به شدت برخورد خواهد کرد.
(د) - روند سیاستهای گذشته آمریکا در برابر جمهوری اسلامی ایران
از ابتدای تشکیل جمهوری اسلامی Ùˆ استقرار نظام سیاسی جدید در ایران، آمریکا سیاستهای خصمانه، خشن Ùˆ متعددی را علیه ایران بکار گرÙته است. البته در مقاطعی از سیاست‌های اعمال Ùشارهای روانی Ùˆ اقتصادی نیز بهره گرÙته است. نکتة مهم آن است Ú©Ù‡ در طول دوران 30 ساله عمر جمهوری اسلامی، سیاستهای آمریکا در مقابل ایران دچار ضع٠و یا تغییر رویکرد چندان متÙاوتی نسبت به گذشته نشده است. البته این سیاستها در دوران نومØاÙظه کاران Ú©Ù‡ جزء Ø¬Ù†Ø§Ø ØªÙ†Ø¯Ø±Ùˆ Ùˆ جنگ طلب بوده Ùˆ از Øامیان سرسخت رژیم صهیونیستی بودند، سختگیرانه‌تر شده است. البته هر زمان Ú©Ù‡ آمریکا دچار گرÙتاری‌هایی شده Ú©Ù‡ Ú©Ù…Ú© جمهوری اسلامی ایران می‌توانسته به ØÙ„ آنها Ú©Ù…Ú© نماید، روش دیگری را در پیش گرÙته است. برای نمونه می‌توان به ماجرای Ù…Ú© Ùارلن در دوران ریاست جمهوری ریگان اشاره نمود.
روند سیاستهای آمریکا علیه ایران را می‌توان در مقاطع زیر نشان داد:
(1) - دوره 86-1979: در این دوره موضع آمریکا در برابر ایران، داراى رویکردی به منظور بازگشت به ایران بوده است Ú©Ù‡ مهمترین مقاطع آن را مىâ€ØªÙˆØ§Ù† در Øمایت آمریکا از رژیم صدام Øسین در جریان جنگ تØمیلی 8 ساله، Øمله نظامى مستقیم در طبس، کودتای نوژه Ùˆ... دانست.
(2) - دوره 88-1987: در این دوره به دلیل رو به اÙول رÙتن قدرت نظامى ارتش بعثی عراق در جنگ تØمیلى Ùˆ اÙزایش اØتمال شکست آن در جنگ، موضع آمریکا به سمت دخالت مستقیم در جنگ Ùˆ رویارویى با ایران در Øمایت از صدام پیش رÙت Ú©Ù‡ به درگیرى نظامى مستقیم در خلیجâ€Ùارس Ùˆ Øملة نظامى آمریکا به مناÙع ملى ایران شامل سکوهاى Ù†Ùتى، ناوهای نیروى دریایى ارتش، درگیرى با شناورهاى نیروى دریایى سپاه Ùˆ ساقط کردن هواپیماى مساÙربری ایرباس Ùˆ نظایر آن انجامید.
(3) - دوره 98-1988: در این دوره Ú©Ù‡ مصاد٠با پایان جنگ تØمیلى است، مداخله آمریکا Ø´Ú©Ù„ دیگری به خود گرÙت. با پیشنهاد «مارتین ایندایک» طرØ‌ریزى Ùˆ اجراى سیاست «مهار دوگانه» Ùˆ انزواى جمهوری اسلامی ایران در دستور کار آمریکا قرار گرÙت Ú©Ù‡ عمدهâ€ØªØ±ÛŒÙ† Ù…Øور آن تØریم اقتصادی ایران می‌باشد. از آن تاریخ تا کنون، هر ساله این تØریم‌ها از سوى رؤساى جمهورى آمریکا تمدید شده Ùˆ آخرین بار نیز توسط «جورج دبلیو. بوش» صورت گرÙته است.
(4) - نیمه اول 1999: در این دوره رویکرد جدیدى بر سیاست خارجى آمریکا سایه اÙکند. بیل کلینتون تلاش داشت تا رویکرد جدیدی را جهت ایجاد رابطه در واکنش به سیاست‌های دولت ایران از خود بروز دهد. البته دولت کلینتون با Ø·Ø±Ø Ù…Ø³Ø¦Ù„Ù‡ ÛŒ Øاکمیت دوگانه ÛŒ انتخابی Ùˆ انتصابی در ایران Ùˆ تأکید بر همکاری با بخش انتخابی جمهوری اسلامی، Ùرصت Ùراهم شده را از دست داد Ùˆ با چنین برخوردی، تÙکر مداخله جویانه دولت آمریکا در امور داخلی ایران را آشکار ساخت.
(5) - نیمه دوم 1999 تا 2000: در این مقطع نیز مجدداً آمریکایىâ€Ù‡Ø§ رویکرد خود را تغییر داده Ùˆ به سمت اعمال Ùشار Ùˆ تهدید علیه ایران پیش رÙتند.
(6) - دوره 2000 تا کنون: در این مقطع به دلیل Ù†Ùوذ تدریجى Ù…ØاÙظه کاران Ùˆ سپس استیلاى کامل آنها بر ارکان سیاست گذارى Ùˆ تصمیمâ€Ú¯ÛŒØ±Ù‰ آمریکا، رویکرد این کشور به سمت Ùشار بیشتر بر ایران پیش رÙت. در این راستا اÙزایش چندین Ù…Øور تهدید برانگیز دیگر، علاوه بر اتهامات قبلى علیه جمهوری اسلامی ایران نظیر تهدید به بکارگیرى تسلیØات هستهâ€Ø§Ù‰ØŒ اÙزایش اتهامات Ùˆ عناوینى نظیر Ù…Øور شرارت، پناه دادن به اعضاى القاعده Ùˆ نظایر آنها، شرایط تهدیدات آمریکا علیه ایران از شدت Ùˆ Øدّت بیشترى برخوردار شد. به ویژه پس از اشغال اÙغانستان Ùˆ تشکیل دولت جدید در آن کشور، Øجم جنگ روانى آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به شدّت اÙزایش یاÙته Ùˆ Ùشارها تا Øدود زیادى صورت جدىâ€ØªØ± Ùˆ عملىâ€ØªØ±Ù‰ به خود گرÙت.
بنابراین می‌توان Ú¯Ùت، Ø·ÛŒ 30 سال گذشته دولت‌های مختل٠آمریکا سیاست‌های گوناگونی را از قبیل اعمال مهار دوگانه، Ùشار Ùˆ تØریم اقتصادی Ùˆ تهدید به Øمله نظامی Ùˆ Øمایت از مخالÙین جمهوری اسلامی را تجربه کرده‌اند ولی کمتر به نتیجه دلخواه رسیده‌اند از سوی دیگر در شرایط کنونی Ú©Ù‡ آمریکا دچار مشکلات اقتصادی Ùراوان است نمی‌تواند هر نوع خواسته‌ای در قبال ایران را به مرØله اجرا بگذارد. همچنین مداخله نظامی آمریکا Ùˆ نیز Øمایت بی دریغ ایالات متØده از جنایات اسرائیل در Ùلسطین، باعث توسعه رÙتارهای مقاومت گرا در منطقه Ùˆ توسعه تروریسم گردیده است Ùˆ موجب شده Ú©Ù‡ چهره آمریکا در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† بسیار منÙور Ùˆ کریه جلوه کند. بنابراین Ù…Øدودیت‌های Ùوق موجب می‌گردد Ú©Ù‡ آمریکا نتواند سیاست‌های مورد علاقه خود را به مرØله اجرا درآورد.
Øال با توجه به نکات Ùوق به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ اوباما تلاش خواهد کرد تا مشت بسته ایران را باز کرده Ùˆ با پررنگ‌تر کردن مشوق‌ها مذاکره مستقیم با ایران را به صورت آشکار Ùˆ یا از طریق دیپلماسی پنهان شروع نماید.
سیاست‌های آمریکا در برابر ایران
در مجموع می‌توان Ú¯Ùت، سیاست‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در پنج Ù…Øور کلیدی زیر خلاصه می‌شود:
(1) - جلوگیری از دستیابی ایران به قابلیتها Ùˆ ظرÙیتهای رسیدن به Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø³ØªÙ‡â€ŒØ§ÛŒ در ابعاد گوناگون نرم‌اÙزاری، Ùنآوری Ùˆ سخت‌اÙزاری به گونه‌ای Ú©Ù‡ ایران از توسعه ÛŒ تأسیسات هسته‌ای ØµÙ„Ø Ø¢Ù…ÛŒØ² خود به منظور اعتماد سازی، دست بردارد.
هد٠اصلی آمریکا در این مقطع، جلوگیری از غنی سازی اورانیوم در داخل کشور می‌باشد. لذا شورای امنیت موضوع هسته‌ای ایران را از روند ÙÙ†ÛŒ آن خارج کرده Ùˆ آنرا به صورت یک پروندة سیاسی Ùˆ امنیتی تبدیل کرده است.
(2) - ایران نباید به قدرتی برتر از اسراییل در Øوزة نظامی خاورمیانه تبدیل شود. در این رابطه، آمریکا در صدد جلوگیری از قابلیتهای موشکی ایران Ùˆ Ù…Øدود سازی Øوزة Ù†Ùوذ Ùˆ قدرت آن در منطقه است.
(3) - ایران باید با نظام بین‌الملل در مسائل منطقه‌ای و جهانی همکاری کند. از ارکان این مسئله می‌توان به مصادیق زیر اشاره کرد:
* همکاری با آمریکا در مبارزه با تروریسم بر اساس تعری٠آمریکایی‌ها از تروریسم.
* عدم Ú©Ù…Ú© Ùˆ همکاری با گروه‌هایی از قبیل Øزب‌الله Ùˆ Øماس، زیرا آمریکا Øزب‌الله Ùˆ Øماس را جزء گروههای تروریستی تلقی می‌نماید.
(4) - ایران باید با ارزشهای آمریکایی یعنی آزادی Ùˆ دموکراسی هماهنگ باشد. مهمترین نمونه این سیاست آمریکا، هد٠قرار دادن مسائل داخلی ایران در ابعاد سیاسی، Ùرهنگی، اقتصادی Ùˆ.... می‌باشد.
(5) - ایران نباید به Øضور نظامی آمریکا در کشورهای عراق Ùˆ اÙغانستان Ùˆ منطقه خلیج Ùارس اعتراض نموده Ùˆ جریانات Ùˆ اØزاب داخلی Ùˆ مردم این کشورها را علیه آن تØریک نماید.
برخی از تØلیل گران، معتقدند Ú©Ù‡ سیاست‌های غلط بوش رئیس جمهور نومØاÙظه کار آمریکا در عراق، باعث شد تا ایران به قدرتی منطقه‌ای Ùˆ تأثیرگذار در خاورمیانه تبدیل شود.
سیاست‌های اصولی ایران
از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران معتقد است که بایستی در برابر نظام سلطه جهانی ایستادگی نموده و اصول ذیل را رعایت نماید.
1- قوی ساختن ایران در برابر نظام سلطه جهانی
2- اجرای دیدگاه‌های اسلامی در کشور Ùˆ نپذیرÙتن اÙکار مغایر با اصول اسلامی
3- قرار گرÙتن در کنار مظلومین دنیا Ùˆ مخالÙت با ظلم جهانی
4- مخالÙت با اسرائیل به عنوان مظهر تروریسم دولتی
5- داشتن روابط Øسنه با همه کشورهای دنیا به جز رژیم اشغالگر قدس
6- ایجاد ÙˆØدت بین مسلمانان به منظور ایجاد یک قدرت اسلامی در بین قدرت‌های جهانی
با توجه به نکات Ùوق Ùˆ سیاست‌های دو کشور ایران Ùˆ آمریکا، Øال به تأثیر روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در آمریکا، از طریق نگاهی به سیاست‌های اجرایی ÙˆÛŒ می‌پردازیم.
سیاستهای اجرایی اوباما
از مجموعه سخنان و مواضع اوباما در طول تبلیغات انتخاباتی و نیز شرایط موجود آمریکا، می‌توان موارد زیر را جزء سیاستهای اجرایی آمریکا در دوران دموکرات‌ها دانست:
(1) - کاهش نیروهای آمریکایی در عراق Ú©Ù‡ از این طریق، نتایج زیر Øاصل خواهد شد:
* یاÙتن نیروهای آزاد برای انجام عملیاتهای اØتمالی آینده.
* دور کردن واØدهای آسیب‌پذیر آمریکایی از دسترس مخالÙین.
* نشان دادن چهرة صلØ‌طلبانه از اوباما Ùˆ آمریکا.
* پایان دادن به جنگ عراق Ùˆ تمرکز نیروها برای مقابله با تروریسم در اÙغانستان
* ØÙظ Øضور ارتش آمریکا در پایگاه‌های اØداث شده اختصاصی در سرزمین عراق برای مقاصد بعدی
(2) - اعلام مذاکره بدون پیش شرط با ایران
اوباما در نقد رویکرد Ù…ØاÙظه کاران در استÙاده از تهدید نظامی علیه ایران، معتقد بود Ú©Ù‡ درعمل تهدید نظامی از مرØله Øر٠به مرØله اجرا نخواهد رسید Ùˆ ایران نیز با تØلیل شرایط آمریکا به ناتوانایی ایالات متØده در شروع جنگ جدیدی در خاورمیانه Ù¾ÛŒ برده است. بنابراین آمریکا صرÙاً هزینه نمایش جنگ طلبی خود را می‌پردازد. بنابراین راهکار ÙˆÛŒ اÙزایش Ùشارهای اقتصادی بر ایران Ùˆ به Øاشیه راندن تهدید نظامی است. اوباما ضمن اعلام آمادگی اØتمالی برای مذاکره مستقیم با ایران سعی خواهد کرد تا از این طریق اهدا٠آمریکا را تأمین نماید. بنابراین چنانچه ایران به مذاکره روی خوش نشان ندهد، آنگاه اوباما در تشکیل جبهه جدیدی علیه ایران راه چندان دشواری را در پیش ندارد. بنابراین چنانچه ایران از Ùرصت Ùوق استÙاده نکند می‌تواند مهمترین پیامد این سیاست، خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ø§ÛŒØ±Ø§Ù† Ùˆ انداختن توپ به زمین ایران باشد.
(3) - تعهد به ØÙ„ مسئله تروریسم Ùˆ القاعده از طریق اÙزایش نیروهای نظامی Ùˆ تمرکز قوا در اÙغانستان Ú©Ù‡ پیامد مهم این سیاست، اعمال Ùشار بر دولت اÙغانستان برای سهیم کردن طالبان Ùˆ القاعده در Øکومت اÙغانستان است.
(4) - Ùعال سازی روند سازش Ùلسطینیان با اسراییل Ú©Ù‡ پیامد مهم این سیاست، Ù…Øدود ساختن Øوزه عمل Ùˆ Ù†Ùوذ Øزب‌الله Ùˆ Øماس خواهد بود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
چالش آمریکا با ایران در سه Øوزه Ù…Ùهومی، میدانی Ùˆ موضوعی قابل تقسیم بندی است. در Øوزه Ù…Ùهومی آمریکا می‌خواهد مانع Ù†Ùوذ منطقه‌ای ایران شده Ùˆ نگران ورود تÙکر انقلاب اسلامی به سرزمین‌های عربی است. در Øوزه میدانی آمریکا از Ù†Ùوذ عملی ایران در عراق، اÙغانستان، لبنان Ùˆ Ùلسطین نگران است Ùˆ Øزب الله، Øماس Ùˆ جریان صدر را سرشاخه‌های توسعه Ù†Ùوذ ایران دانسته Ùˆ معتقد به Øذ٠آنها از صØنه تأثیرگذاری در این کشورهاست. در Øوزه موضوعی آمریکا از قدرت یاÙتن ایران با توسعه Ùعالیت‌های هسته‌ای نگران است Ùˆ تلاش دارد تا با ابزار Øقوق بشر بر Ùضای سیاسی داخل ایران تأثیر گذاشته Ùˆ در روی کار آوردن جریانات کمتر انقلابی، مؤثر باشد. بنابراین برای تØلیل وضعیت رÙتار آمریکا با ایران پس از روی کار آمدن اوباما، باید به دو مسئلة اساسی ذیل توجه شود.
1- سیاستهای پایدار آمریکا در Ù…Øیط بین‌المللی Ùˆ در خاورمیانه
طبیعی است Ú©Ù‡ کارکردهای سیاست خارجی رؤسای جمهور آمریکا نباید از چارچوب Ùˆ Øوزة عمل مناÙع ملی، ارزشهای اساسی Ùˆ سیاستهای ثابت آمریکا Ùراتر رود. شاید اگر نگاه بدبینانه داشته باشیم، به این نتیجه برسیم Ú©Ù‡ سیاستهای اوباما نیز نخواهد توانست در ØÙ„ معضلات میان ایران Ùˆ آمریکا گشایش مهمی ایجاد نماید. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان Ùˆ تØلیل گران مسائل بین المللی، شیوه ÛŒ تعامل اوباما با ایران، سرنوشت خاوریانه‌ای دولت آمریکا را در 4 سال آینده رقم خواهد زد.
2- سیاستهای اجرایی اوباما در شرایط Ùعلی
به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ برنامه اوباما در شرایط کنونی تغییر نگاه آمریکا به جهان از نگاه امنیتی به نگاه ژئوپلتیکی Ùˆ اقتصادی خواهد بود. بر این اساس اوباما تلاش خواهد کرد تا به جای دکترین «جنگ پیشدستانه» از «سیاست بازدارندگی» بهره جسته Ùˆ درگیری‌های نظامی آمریکا در جهان را به Øداقل برساند. بر همین اساس اوباما به جای عراق بر اÙغانستان Ùˆ پاکستان تمرکز خواهد یاÙت تا بتواند با ریشه تروریسم برخورد نماید. از سوی دیگر یکی از Ù…Øورهای سیاست آمریکا می‌تواند خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø³ØªÙ‡â€ŒØ§ÛŒ بوده Ùˆ از این طریق تلاش برای اÙزایش اعتبار آمریکا صورت خواهد گرÙت. در شرایط کنونی دولت آمریکا با بØران مالی ویرانگر در اقتصاد Ùˆ اÙزایش بیکاری‌ها مواجه است. ولی در عین Øال ایران در راهبرد آمریکا به عنوان یکی از 10 چالش بزرگ این کشور، قرار دارد. از سویی دیگر مسئله ایران چالش مشترک آمریکا Ùˆ اسرائیل در خاورمیانه است. بنابراین مسئله چالش با آمریکا را در دو Øوزه اصلی می‌توان مشاهده Ùˆ تØلیل کرد:
1- رویکرد Ùرصت Ù…Øور
برخی معتقدند، از آنجا Ú©Ù‡ اوباما اعلام کرده است Ú©Ù‡ بدون پیش شرط با ایران مذاکره خواهد کرد Ùˆ سیاست‌های تند روانه، خشن Ùˆ تنش زای دوران بوش را تغییر خواهد داد Ùˆ در سخنرانی معارÙÙ‡ خود، هیچ بØØ«ÛŒ از جنگ Ùˆ ایجاد Ùشار علیه ایران نکرد Ùˆ از دشمنان گذشته، Øر٠زد، بنابراین Ùرصتی برای ایران ایجاد شده است Ú©Ù‡ باید از آن بیشترین استÙاده را به عمل آورد. اوباما Ú¯Ùته است تخریب، ملاک توانمندی نیست بلکه سازندگی، ملاک توانمندی است. البته آمریکا برداشت خاص خود را از تخریب Ùˆ از سازندگی دارد Ú©Ù‡ طبیعتاً با تعری٠ایران متÙاوت Ùˆ متعارض است. ولی به هر Øال برای Øداکثر بهره برداری از چنین شرایطی، باید سیاستی Ùعال Ùˆ برنامه ریزی شده در دستور کار دولت ایران قرار گیرد. بر این اساس لازم است تا رÙتار سیاست خارجی آمریکا نسبت به جمهوری اسلامی از سوی ایران مدیریت Ùˆ کنترل گردد.
در این رویکرد، ایران می‌تواند در صورت مشاهده تغییر سیاست‌های آمریکا به صورت عملی Ùˆ عینی، در Ùرصت زمانی مناسب Ùˆ با مشاوره با کارشناسان برجسته ÛŒ سیاست خارجی، برای مذاکره با رییس جمهور آمریکا اعلام آمادگی کرده Ùˆ دستور کار معینی را برای این منظور تهیه نماید. این دستور کار بایستی بر اساس اصول عزت، Øکمت Ùˆ مصلØت Ùˆ بر مبنای ارزش‌های انقلاب اسلامی Ùˆ مناÙع Øیاتی کشور تنظیم گردد. باید توجه داشت Ú©Ù‡ در شرایط کنونی، آمریکا به دلیل بØران اقتصادی Ùˆ زمین گیر شدن در عراق Ùˆ اÙغانستان، در ضع٠به سر برده Ùˆ ایران بایستی از موضع قوت Ùˆ عزت، راه جدید خود را انتخاب نماید. Øاصل چنین رویکرد Ùعالی از سوی ایران، خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ø¢Ù…Ø±ÛŒÚ©Ø§ Ùˆ اÙتادن توپ به زمین این کشور Ùˆ از بین بردن بهانه‌های آمریکا Ùˆ جامعة جهانی نسبت به ایران خواهد بود.
2- رویکرد خطر Ø¢Ùرین
از سوی دیگر نظر برخی از صاØب نظران این است Ú©Ù‡ روی کار آمدن اوباما Ùˆ Øاکم شدن Øزب دموکرات بر دولت آمریکا در دراز مدت، می‌تواند خطری برای ایران تلقی گردد. در صورتی Ú©Ù‡ سیاستی Ùعال برای شرایط جدید در پیش گرÙته نشود Ùˆ مدیریت رÙتار آمریکا از سوی ایران، در دستور کار دولت قرار نگیرد، Ùˆ یا تعللی در پیشدستی ایران پدید آید، Ùرصت نهÙته در شرایط Ùعلی، ممکن است به یک تهدید Ùˆ یا خطر علیه ایران تبدیل گردد. از آنجا Ú©Ù‡ هسته‌ای شدن ایران برای آمریکا تا Øدود زیادی غیر قابل پذیرش بوده Ùˆ ایران هسته‌ای را تهدیدی برای بقای اسرائیل تلقی می‌نماید بنابراین این کشور تلاش خواهد کرد تا:
(الÙ) - از هر امکانی برای متوق٠کردن غنی سازی در ایران استÙاده نماید Ùˆ با توجه به سیاست دولت اوباما Ùˆ دیپلماسی Ùعال ÙˆÛŒ در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ØŒ قدرت Ùˆ Ùرصت اجماع سازی آمریکا علیه ایران در ارتباط با مسئله هسته‌ای اØتمالاً اÙزایش خواهد یاÙت.
(ب) - دولت آمریکا بدون همکاری با اروپا در مورد مسئله هسته‌ای ایران، تصمیم نمی‌گیرد، بنابراین می‌تواند اÙکار دولت‌های اروپایی Ùˆ منطقه‌ای را علیه دولت ایران باز سازی نماید.
(Ù¾) - می‌تواند با Ú©Ù…Ú© سایر کشورها، تØریم‌ها Ùˆ Ùشارهای اقتصادی جدیدی علیه ایران اعمال نماید.
(ت) - در صورت موÙقیت اقدامات Ùوق به طور طبیعی، تلاش برای انزوای سیاسی ایران ساده‌تر Ùˆ توجیه ‌پذیرتر خواهد بود.
(Ø«) - اقدام ضربت نظامی Ù…Øدود علیه برخی از مراکز هسته ای، پس از اجرای اقدامات سیاسی، توجیه پذیرتر خواهد شد.
خلاصه آنکه روی کار آمدن اوباما در کوتاه مدت می‌تواند برای ایران یک Ùرصت تلقی گردد. ولی چنانچه از این Ùرصت به طور مناسب بهره برداری نشده Ùˆ شرایط به درستی مدیریت نشود، در دراز مدت می‌تواند روی کار آمدن دموکرات‌ها با Ø·Ø±Ø Ù…Ø³Ø§Ø¦Ù„ جدیدی مانند Øقوق بشر Ùˆ... به خطر جدیدی منجر شده Ùˆ یا Øتی از دوران Øکومت بوش نیز برای ایران نامناسب‌تر شود. بنابراین انتظار می‌رود Ú©Ù‡ مسئولین کشور با بررسی تأثیرهای مثبت Ùˆ منÙÛŒ روی کار آمدن اوباما، با دور اندیشی، برنامه‌های کارآمدی در زمینه تØولات جدید آمریکا، تدوین Ùˆ به اجرا در آورند.
با توجه به توضیØات Ùوق Ùˆ از آنجا Ú©Ù‡ آمریکا در نظر دارد در دوران جدید از قدرت هوشمند Ú©Ù‡ ترکیبی از قدرت سخت Ùˆ نرم است، استÙاده نماید، به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ در شرایط کنونی سیاست آمریکا درباره ایران، مهار جمهوری اسلامی از طریق تعامل Ù…Øدود با ایران باشد.