پس از یک Ù‡Ùته از زلزله شهر بم، به دستور جورج بوش، رئیس‌جمهور آمریکا، بخشی از تØریم‌های آمریکا علیه ایران لغو شد. براساس دستور بوش Ú©Ù‡ از مزرعه شخصی او در تگزاس صادر شد، وزرای امورخارجه Ùˆ خزانه‌داری آمریکا مکل٠شدند اقدامات ویژه‌ای را برای تسریع عملیات کمک‌رسانی به قربانیان زلزله بم انجام دهند. مهمترین اقدام، لغو موقت Ù…Øدودیت صادرات به ایران به مدت Û¹Û° روز شامل تجهیزات Øمل ‌و نقل، تلÙن‌های ماهواره‌ای Ùˆ رادیویی Ùˆ سیستم‌های کامپیوتر شخصی به ایران می‌شود Ú©Ù‡ پیش از این Ù…Øدود بود.[Û²]
پیش از لغو Ù…Øدودیت صادرات به ایران، انتقال پول از آمریکا به ایران ممنوع بود. بنابراین معلق ساختن بخشی از تØریم‌های مالی علیه ایران به‌منظور شتاب بخشیدن به ارسال Ú©Ù…Ú© برای قربانیان زلزله بم صورت گرÙته است. پس از این مرØله Ùˆ Ùرود Û¸ Ùروند هواپیمای آمریکایی در خاک ایران پس از Û²Ûµ سال،[Û³] واشنگتن درخواست کرد تا یک هیأت به سرپرستی سناتور «الیزابت دال» به همراه یکی از اÙراد خانواده بوش راهی ایران شود. اما درخواست آمریکا با پاسخ منÙÛŒ ایران روبه‌رو شد Ùˆ رد گردید.[Û´]
پیشینه
Øادثه بم، نخستین زلزله در ایران در طول ربع قرن قطع رابطه ایران Ùˆ آمریکا نبود. Û±Û³ سال پیش، زمانی Ú©Ù‡ زلزله شدیدی شهرهای رودبار Ùˆ منجیل را ویران کرد، آمریکا مبلغ Û±Û³Û°Û° هزار دلار Ú©Ù…Ú© مالی در اختیار ایران قرار داد، اما این Ú©Ù…Ú© نه به طور مستقیم، بلکه از راه صندوق کودکان سازمان ملل متØد (یونیسÙ) به ایران رسید. اما این بار کمک‌ها بیشتر Ùˆ روش اعطای آن نیز مستقیم بود.[Ûµ] Û¸ Ùروند هواپیمای نظامی در Ùرودگاه کرمان بر زمین نشستند Ùˆ سرنشینان آمریکایی آن همراه با سربازان ایرانی، کارتن‌های کمک‌های غذایی Ùˆ دارویی را از هواپیما تخلیه کردند.
دیدگاه‌ها و نظریات
ال٠ـ بازتاب خارجی
پس از وقوع زلزله بم، لغو موقت تØریم Ùˆ ارسال کمک‌های دارویی Ùˆ تجهیزاتی آمریکا به ایران Ùˆ پاسخ منÙÛŒ تهران به درخواست آمریکا مبنی بر اعزام یک هیأت به سرپرستی الیزابت دال، نماینده جمهوری‌خواه ایالت کارولنیای شمالی به ایران بازتاب گسترده‌ای در Ø³Ø·Ø Ø±Ø³Ø§Ù†Ù‡â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ جهان داشته است Ùˆ با واکنش متÙاوتی نیز از سوی مقامات Ùˆ شخصیت‌های سیاسی کشور ما روبه‌رو گردید.
برخی از روزنامه‌های آلمانی زبان سوئیس با اشاره به کمک‌های آمریکا برای زلزله زدگان بم نوشتند، نزدیکی ایران Ùˆ آمریکا موقتی است. روزنامه آلمانی زبان TAGES Anzeiger Ø·ÛŒ مقاله‌ای نوشت Ú©Ù‡ پس از وقوع زلزله، ریچارد آرمیتاژ، معاون وزیر امورخارجه آمریکا گوشی تلÙÙ† را برداشت Ùˆ با Ù…Øمد جواد ظریÙØŒ سÙیر ایران در سازمان ملل متØد در نیویورک تماس گرÙت. ÙˆÛŒ در این مکالمه تلÙÙ†ÛŒ ضمن ابراز همدردی دولت Ùˆ ملت آمریکا به مصیبت‌زدگان زلزله، آمادگی کشورش را نیز برای ارائه کمک‌های انسان دوستانه به ÙˆÛŒ ابلاغ نمود.
واکنش ایران به این امر مثبت بود. Øتی این موضوع در بم نیز Ú©Ù‡ یکی از مناطق دوراÙتاده ایران است با استقبال روبه‌رو شد.[Û¶] این روزنامه در ادامه اÙزود: مذاکرات آرمیتاژ Ùˆ ظری٠نخستین تماس مستقیم بین مقامات تهران Ùˆ واشنگتن از زمان قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور بود. آیا این موضوع آغازی برای آب شدن یخ موجود در روابط دو کشور می‌باشد؟ آیا در این میان تØرکی در جریان است Ú©Ù‡ بتوان آن را دیپلماسی زمین لرزه نامید؟ آیا این دو دشمن سرسخت در مسیر به خاک سپردن جنگ سیاسی خود هستند؟ به هیچ‌وجه، Øتی آرمیتاژ Ú©Ù‡ مانند رئیس خود کالین پاول جزو کبوترها در دولت بوش است، پس از تماس تلÙÙ†ÛŒ خود با سÙیر ایران، سریعاً اعلام نمود Ú©Ù‡ Ú©Ù…Ú© بشردوستانه کشورش هیچ ربطی به مسائل سیاسی بین دو کشور ندارد.[Û·] بدین ترتیب برای واشنگتن، Øکومت ایران همچنان در Ù…Øور شرارت قرار دارد، هر چند اخیراً دیگر از این واژه صØبت زیادی نمی‌شود. این اتهام Ú©Ù‡ ایران کماکان از تروریسم Øمایت می‌کند، از سوی واشنگتن مرتباً تکرار می‌شود. ضمناً علی‌رغم آنکه ایران با میانجیگری اتØادیه اروپا، پروتکل الØاقی به معاهده ان.Ù¾ÛŒ.تی را امضا کرده، باز هم برنامه هسته‌ای این کشور برای آمریکا نگران کننده است.[Û¸]
خبرگزاری رویتر هم در خصوص پس‌لرزه‌های سیاسی زلزله بم Ùˆ روابط ایران Ùˆ آمریکا گزارش داد: مشخص نیست Ú©Ù‡ آیا آمریکا Ùˆ ایران در Øال بررسی اوضاع هستند Ùˆ یا اینکه بعد از یک جدایی Û²Û´ ساله در Ù¾ÛŒ برقراری رابطه‌ جدی هستند؟ این خبرگزاری همچنین اÙزود: بعد از آنکه دو دشمن قدیمی به Ú©Ù…Ú© قربانیان زلزله مخرب بم آمدند، انتظار می‌رÙت Ú©Ù‡ مذاکرات رسمی میان ایران Ùˆ آمریکا آغاز شود، اما کارشناسان معتقدند، پیشنهاد آمریکا برای اعزام یک هیأت بلندپایه به ایران ناشدنی Ùˆ دورنمای روابط کامل میان دو کشور همچنان تیره است.
رویتر ادامه داد: روابط دو کشور همانند دو پنجره مقابل یکدیگر است Ùˆ به‌طور طبیعی زمانی Ú©Ù‡ یکی از آنها باز است، دیگری بسته است. در شرایط Ùعلی هر دو پنجره نیمه باز هستند اما تا بازشدن کامل راه طولانی در پیش است.[Û¹]
روزنامه آمریکایی یو.اس.ای تودی هم نوشت: زمین لرزه‌ای Ú©Ù‡ منجر به کشته شدن هزاران تن شد، باعث Øضور نظامی غیرعادی آمریکا در ایران شد Ùˆ Ùرصت‌هایی را برای تلاش دو کشور به‌منظور پایان دادن به Û²Ûµ سال خصومت Ùˆ دشمنی به‌وجود آورد، اما آغاز مجدد Ùˆ رسمی روابط ایران Ùˆ آمریکا در سال Û²Û°Û°Û´ بعید به‌نظر می‌رسد.[Û±Û°]
روزنامه انگلیسی گاردین نیز با اشاره به کمک‌های آمریکا به مصیبت‌زدگان بم Ùˆ پیشنهاد واشنگتن به ایران برای اعزام یک هیأت بشردوستانه عالی‌رتبه به این کشور نوشت: کاخ‌سÙید در Øال عقب‌نشینی از دکترین تغییر رژیم‌ها Ùˆ اقدام نظامی پیشگیرانه است. گاردین به نقل از «جوز٠سیرینسیون» کارشناس کنترل تسلیØات اÙزود: تغییر عمده‌ای در سیاست آمریکا نسبت به همه چیز به جز لغات روی داده Ùˆ دکترین رسمی تغییر نکرده است، اما تمام اقدامات ما تغییر کرده Ùˆ نتیجه آن تغییر سیاست از اقدام نظامی به مشارکت دیپلماتیک می‌باشد، این تغییر ابتدا در ارتباط با تهران روی داد، ما تلاش‌های بیشتری را برای تغییر رÙتار رژیم‌ها به جای تغییر رژیم‌ها مشاهده می‌کنیم.[Û±Û±]
یونایتدپرس هم با اشاره به پیشنهاد آمریکا به ایران برای اعزام یک هیأت عالی‌رتبه بشردوستانه به مناطق زلزله زده بم در گزارشی آورده است: این پیشنهاد نشان دهنده یک چرخش در سیاست دولت آمریکا نسبت به ایران است که همچنان در برابر اتخاذ سیاست در مورد ایران دچار شکا٠هستند. در ادامه این گزارش آمده است: پیشنهاد آمریکا به سرپرسی الیزابت دال، اولین اقدام جدی برای برقراری آشتی با ایران پس از ماجرای ایران ـ کنترا می‌باشد.[۱۲]
شبکه خبری سی.‌ان.ان با اعلام خودداری ایران از پذیرش هیأت نمایندگی آمریکا به رهبری «سناتور الیزابت دال» اعلام کرد: تراژدی انسانی بم، نویدبخش رابطه بین ایران Ùˆ آمریکا است. پروÙسور «جورج» استاد دانشگاه آمریکایی «سرالورنس نیویورک» در Ú¯Ùت‌وگو با شبکه سی.ان.ان Ú¯Ùت: من Ùکر می‌کنم یک تغییر نگرش Ú©Ù„ÛŒ در میان Øکام ایران نسبت به آمریکا روی داده است Ú©Ù‡ جهت Ú©Ù„ÛŒ آن خواست بهبود رابطه ایران Ùˆ آمریکا است. البته این تغییر صرÙاً منØصر به دولت ایران نیست بلکه در درون دولت «بوش» نیز تغییری مشابه روی داده است.
پروÙسور جورج با اشاره به تصمیم آمریکا در مورد اعزام یک هیأت به سرپرستی سناتور دال به ایران Ú¯Ùت: قطعاً این تصمیم یک اقدام سیاسی برای بازکردن باب تماس Ùˆ Ú¯Ùت‌وگو با ایران است. آمریکا از طریق این دیپلماسی، خواهان امتØان Øکومت ایران Ùˆ اوضاع سیاسی تهران است. دولت ایران نیز از چندی قبل در این رابطه علائمی را نشان داده است. به عنوان مثال، دولت ایران Ùوراً شورای Øکومتی عراق را به رسمیت شناخت Ùˆ شروع به همکاری با آن کرد، در Øالی‌که ایران دارای امکانات بالقوه بسیاری برای آزار Ùˆ اذیت نیروهای آمریکایی در عراق است، اما این کار را نمی‌کند، اینها همه علائم Ùˆ نشانه‌هایی است.
ÙˆÛŒ اÙزود: البته Øاکمیت ایران به سیاست بوش مشکوک است. برخی از سیاستمداران پرنÙوذ ایران نگران آن هستند Ú©Ù‡ آمریکا می‌خواهد رژیم ایران را سرنگون کند. به باور آنها Øرکت اخیر بوش برای Ú©Ù…Ú© انسانی به مردم بم برای ایجاد اختلا٠میان Øاکمیت ایران Ùˆ مردم است، لذا آنها خواهان علائمی بیش از تأییدات زبانی از سوی دولت بوش هستند. دیگر آنکه دولت ایران خواهان لغو تØریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران است Ùˆ در آخر اینکه ایران می‌خواهد آمریکا این کشور را به‌عنوان یک ابرقدرت منطقه‌ای به رسمیت بشناسد. آنچه مسلم به نظر می‌رسد آن است Ú©Ù‡ دو طر٠در Øال تست یکدیگر هستند.[Û±Û³]
پایگاه اینترنتی «پانتاگراÙ» در گزارشی به بررسی ارتباط زلزله بم با روابط میان ایران Ùˆ آمریکا پرداخته Ùˆ آورده است: مقامات دو کشور در یک میدان مین‌ سیاسی Ùˆ دیپلماتیک همچنان با دقت گام برمی‌دارند، اینکه ایران کمک‌های کشوری را Ú©Ù‡ «شیطان بزرگ» می‌داند، پذیرÙت را می‌توان یک نشانه امیدوارکننده در بهبود روابط دو کشور درنظر گرÙت، اما رئیس‌جمهور ایران اعلام کرده است Ú©Ù‡ آمریکا قبل از تغییر در روابط دو کشور، باید رÙتارش را تغییر دهد.[Û±Û´]
الشرق‌الاوسط به نقل از مقام آمریکایی Ú©Ù‡ نخواسته نامش Ùاش شود، مدعی شد: همکاری‌های آمریکا با ایران در زلزله بم به سرعت بخشیدن Ú¯Ùت‌وگوهای داخلی دولت بوش درخصوص سیاست‌هایش در قبال ایران Ú©Ù…Ú©ÛŒ کرده است. این روزنامه اÙزود: جورج بوش به دنبال ازسرگیری Ú¯Ùت‌وگوها با ایران است، اما ÙˆÛŒ منتظر آن است Ú©Ù‡ اقدامی از سوی تهران انجام گیرد. این بهترین Ùرصت است Ú©Ù‡ ایران به اقدامی دست زند Ùˆ با Øرکتی به جلو پیش آید.[Û±Ûµ]
البیان، چاپ امارات هم نوشت: واشنگتن به رغم آنکه همیشه از ایران به‌عنوان یکی از کشورهای Ù…Øور شرارت یاد کرده است با پیش گرÙتن سیاست‌های Ùرصت‌طلبانه از زلزله بم برای پیش‌پا گذاشتن، جهت تØول Ùˆ پیشرÙتی در روابط دیپلماتیک خود با ایران استÙاده کرد. این روزنامه اÙزود: اØتمال تأثیرگذاشتن همکاری آمریکا در زلزله بم بر روابط دیپلماتیک دو کشور وجود دارد، به طوری‌که این اتÙاق در سال Û±Û¹Û¹Û¹ در زلزله ترکیه رخ داد، هنگامی‌که یونان روابط بسیار تیره‌ای با ترکیه داشت، کمک‌های خود را به Øادثه دیدگان زلزله ترکیه ارائه داد Ùˆ در نتیجه روابط تیره این دو کشور شاهد تØول پیشرÙت Ùˆ بهبود شد.[Û±Û¶] چند روز پس از کمک‌های آمریکا به مصیبت‌زدگان بم، کالین پاول، وزیر امورخارجه آمریکا اعلام کرد Ú©Ù‡ واشنگتن آماده Ú¯Ùت‌وگوهای سیاسی با ایران است.[Û±Û·] ÙˆÛŒ همچنین اÙزود: اقدامات دلگرم کننده ایران Ø·ÛŒ چند ماه گذشته باعث شده واشنگتن ازسرگیری Ú¯Ùت‌وگو با این کشور را مدنظر قرار دهد.
پاول در Ú¯Ùت‌وگو با روزنامه واشنگتن پست Ú¯Ùت: دولت آمریکا در مجموع به سه تØول Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ بزرگ در ایران Ø·ÛŒ ماه‌ها Ùˆ روز‌های اخیر واکنش نشان داده است، Ú©Ù‡ عمده‌ترین آنها پذیرش پروتکل الØاقی پیمان ان.Ù¾ÛŒ.تی، مذاکرات ایران با دو کشور عربی نزدیک به اسرائیل یعنی مصر Ùˆ اردن Ùˆ پذیرش کمک‌های آمریکا به ایران بود.[Û±Û¸]
همچنین روزنامه واشنگتن پست به نقل از آدام ارلی، معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا نوشت: تهران از طریق کانال سازمان ملل به ما اطلاع داده Ú©Ù‡ به دلیل شرایط Ùعلی شهرستان بم Ùˆ Øادثه‌ای Ú©Ù‡ در آنجا روی داده، بهتر است دیدار هیأت مورد درخواست آمریکا از ایران لغو شود. ÙˆÛŒ اÙزود: پیشنهاد اعزام هیأت بشردوستانه به ایران به دلایل سیاسی نبوده است Ùˆ ما پاسخ طر٠ایرانی را نیز سیاسی نمی‌بینیم Ùˆ به رأی آنها اØترام می‌گذاریم. معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: دو کشور بدون داشتن روابط رسمی در طول Û²Ûµ سال اخیر، در گذشته Ùˆ بعضاً با هم تماس‌های دیپلماتیک داشته‌اند.[Û±Û¹]
ب ـ بازتاب‌ داخلی
اظهارات مقامات آمریکایی در چند روز اخیر Ùˆ در چند مورد از اقدامات آن کشور در خصوص Ú©Ù…Ú© به زلزله‌زدگان بم، برداشتن مقطعی برخی از تØریم‌ها Ùˆ نیز تمایل این کشور برای اعزام هیأت بشردوستانه به ایران از جهات متعددی مورد توجه Ù…ØاÙÙ„ خبری Ùˆ دیپلماتیک داخلی قرار گرÙت. واکنش در داخل به اقدامات آمریکا Ú©Ù‡ بعضاً متÙاوت Ùˆ متنوع بوده است، موجب شد تا برخی از رسانه‌های خارجی از شکا٠و اختلا٠در داخل ایران بر سر پیشنهاد آمریکا خبر دهند Ùˆ از این منظر بازتاب پیشنهاد اعزام یک هیأت از آمریکا به ایران را مورد تØلیل Ùˆ ارزیابی قرار دهند.[Û²Û°]
آقای خاتمی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران از کمک‌های بشردوستانه آمریکا تشکر کرد؛ اما با این Øال تأکید کرد این کمک‌ها نشانه تغییر در روابط دو کشور نیست. آمریکا برای بهبود روابط دو کشور باید قدم‌های بیشتری بردارد.[Û²Û±]
آقای خرازی، وزیر امورخارجه ایران هم ضمن استقبال از کمک‌های آمریکا Ú¯Ùت: واشنگتن برای نشان دادن Øسن نیت Ùˆ تØول در روابط دو کشور باید تØریم‌ها را به‌طور کامل لغو کند.
آقای آصÙی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران در واکنش به پیشنهاد سÙر هیأت آمریکایی به ایران به سرپرستی الیزابت دال Ú¯Ùت: هنوز معلوم نیست آمریکایی‌ها در خصوص رابطه با ایران مصمم هستند، یا اقدامی منÙرد انجام داده‌اند. ÙˆÛŒ اÙزود: Ùضای Ùعلی، Ùضای مذاکره نیست، مگر اینکه تغییری جدی در آن صورت گیرد. اگر لغو تØریم‌ها گسترده‌تر Ùˆ زمانش دایمی شود، Ùضای متÙاوتی به‌وجود خواهد آمد.[Û²Û²]
آقای یونسی، وزیر اطلاعات هم درباره اقدام آمریکا برای تعلیق تØریم ایران به دلیل زلزله بم Ùˆ شتابزدگی برخی گروه‌ها برای برقراری رابطه با آمریکا Ú¯Ùت: مشکل ایران Ùˆ آمریکا، قبل از اینکه سیاسی یا اقتصادی باشد، امنیتی است، یعنی دولت‌های آمریکا تاکنون واقعیت جمهوری اسلامی ایران را به درستی نپذیرÙته‌اند. ÙˆÛŒ با اشاره به مخالÙت همیشگی آمریکا با مناÙع سیاسی Ùˆ اقتصادی ایران از جمله در مسئله هسته‌ای، این واقعیت را نشان دهنده دشمنی کاخ‌سÙید با ایران دانست Ùˆ Ú¯Ùت: هیچ اقدام بین‌المللی نیست Ú©Ù‡ آمریکا در آن علیه مناÙع ملی ایران اقدام نکند.[Û²Û³] آقای هاشمی رÙسنجانی، رئیس‌ مجمع تشخیص مصلØت نظام هم Ú¯Ùت: برداشت نادرست آمریکا از استقبال ایران در کمک‌رسانی مردم آمریکا به زلزله‌زدگان بم نشانه خامی آنهاست.[Û²Û´] ÙˆÛŒ اÙزود، آنها با پیشنهاد عجولانه Ùˆ تردیدآمیز خود، تلاش دارند دو شخصیت معرو٠خود را در پوشش امدادرسانی به ایران بÙرستند. اختلا٠ایران Ùˆ آمریکا ریشه‌ای است Ùˆ همیشه Ú¯Ùته‌ایم Ú©Ù‡ آمریکا Ú†Ù‡ قبل از انقلاب Ùˆ Ú†Ù‡ پس از آن به ما ظلم کرده Ùˆ در همه مشکلات ایجاد شده بر سر راه انقلاب اسلامی، دست داشته است.
ماشاء‌ا... شمس‌الواعظین، سردبیر روزنامه توقی٠شده جامعه نیز در خصوص پیشنهاد آمریکا Ùˆ کمک‌های این کشور به مصیبت‌زدگان زلزله بم Ú¯Ùت: باید موضوع مذاکره با آمریکا را از میدان رقابت‌های سیاسی Ùˆ مزایده Ùˆ مناقصه‌های آن در داخل دور کنیم Ùˆ تنها مقیاس ما مناÙع ملی باشد. ÙˆÛŒ اÙزود: سیاست‌های خارجی آمریکا در برابر ایران در شرایط Ùعلی دو Øوزه دارد، به میزانی Ú©Ù‡ تØولات عراق Ùˆ اÙغانستان برای تØقق اهدا٠آمریکا Øرکت می‌کند، این کشور تلاش می‌کند با ایران درجه‌ای از خصومت Ùˆ مخالÙت را ØÙظ کند، اما به میزانی Ú©Ù‡ اوضاع عراق Ùˆ اÙغانستان به سمت بØران تشدید می‌شود، تلاش می‌کند با خوشرویی Ùˆ برخوردهای مثبت عمل کند تا عواملی Ú©Ù‡ می‌تواند اوضاع بØرانی کشورش را تشدید ‌کند به بی‌طرÙÛŒ سوق دهد.[Û²Ûµ]
آمریکا زمانی صداقت نشان می‌دهد Ú©Ù‡ در عمل گام مؤثری بردارد Ùˆ اینکه هر از چندگاهی مواضع Ùˆ مطالب خوشایندی را اعلام کند، کاÙÛŒ نیست. این کشور باید در عمل ثابت کند به دنبال رÙع تشنج Ùˆ ایجاد تÙاهم است. آقای سلامتی، دبیرکل سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی با اظهار این مطلب اÙزود: آمریکا با Ú©Ù…Ú© به ایران می‌خواهد وجهه مطلوبی را در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÛŒ از خود نشان دهد Ùˆ اعلام کند، علیرغم مسائل سیاسی به مسائل انسانی نیز توجه دارد Ú©Ù‡ این بیشتر به خاطر قرار گرÙتن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا جنبه تبلیغاتی دارد. همچنین دولت بوش می‌خواهد Øرکتی را در جهت ایجاد رابطه با ایران انجام دهد Ú©Ù‡ این نیز در آستانه انتخابات به Ù†Ùع آن دولت است. آقای سلامتی تأکید کرد: چون در آمریکا مجموعه‌ای وجود ندارد Ú©Ù‡ بتواند برای سرنوشت آمریکا تصمیم قطعی بگیرد Ùˆ صهیونیست‌ها در تصمیم‌گیری این کشور در قبال ایران Ù†Ùوذ مسلط دارند، منطق قابل قبولی بین سیاستمداران آمریکا Ú©Ù‡ بتوان روی آن Øساب کرد، دیده نشده است.[Û²Û¶]
Øمید رضا ترقی، قائم مقام مرکز سیاسی جمعیت مؤتلÙÙ‡ اسلامی نیز اظهار داشت: موضع‌گیری مقامات آمریکایی در قبال Ú©Ù…Ú© به زلزله‌زدگان بم کاملاً سیاسی Ùˆ نقض‌کننده اهدا٠بشردوستانه این کشور است. ÙˆÛŒ اÙزود: هد٠آمریکا از این کمک‌ها در چنین Ùضای سیاسی، سوء‌استÙاده تبلیغاتی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است Ùˆ قصد دارد با استÙاده از این شیوه اÙکارعمومی جهان را بÙریبد.[Û²Û·]
الهه کولایی، عضو کمیسیون امنیت ملی Ùˆ سیاست خارجی مجلس، عامل تضمین کننده در روابط ایران Ùˆ آمریکا را مناÙع دو کشور دانست. ÙˆÛŒ تأکید کرد: دوستی Ùˆ دشمنی دائمی معنایی ندارد. کولایی در ادامه اÙزود Ú©Ù‡ بیش از این نباید Ùرصت‌ها را از دست داد، مناÙع ملت ایران بر هر چیز دیگری ارجØیت دارد. مقامات ایران باید به پیام‌های آمریکا واکنش مثبت Ùˆ شایسته مناÙع مردم ایران نشان دهند.[Û²Û¸]
ارزیابی
زلزله Ùاجعه‌آمیز بم، Øادثه‌ای Ú©Ù‡ چند روزی درصدر اخبار جهان قرار داشت، اما اینک پس لرزه‌های سیاسی آن بر روابط ایران Ùˆ آمریکا جای این زلزله را در رسانه‌های جهان گرÙته است.
واقعیت این است Ú©Ù‡ پس از وقوع این Ùاجعه، دیپلماسی Ùˆ چراغ ‌سبزهای آمریکا Ùˆ ایران برای یکدیگر روشن شد Ú©Ù‡ از Ùرصت‌طلبی Ùˆ شکار Ù„Øظه‌ها در روابط بین‌الملل Ùˆ دنیای دیپلماسی Øکایت دارد. آمریکا Ùˆ ایران نیز مستثنی از این قاعده Ú©Ù„ÛŒ در روابط بین‌الملل نیستند، هر چند آمریکابه دلیل انعطاÙ‌پذیری Ùˆ پویایی سیاست خارجی این کشور، توان بهره‌گیری از این Ùرصت‌ها Ùˆ شرایط را بیش از دیگر اعضای ملل متØد دارد Ùˆ در عمل نیز آن را به اثبات رسانده است.
آمریکا در عرصه روابط بین‌الملل دوست Ùˆ دشمن دائمی برای خود نمی‌شناسد Ùˆ همواره به دنبال تأمین مناÙع، امنیت Ùˆ تثبیت Øضور نظامی خود در اقصی نقاط جهان است. القاعده Ùˆ رژیم صدام زمانی از دوستان آمریکا در مقابله با شوروی پیشین Ùˆ جمهوری اسلامی ایران بودند، اما امروز صدام در بند آمریکا است Ùˆ شکار اعضای القاعده نیز همچنان از سوی سازمان سیا Ùˆ نظامیان آمریکایی ادامه دارد.
در Øادثه بم نیز آمریکا Ùرصت‌طلبی خود را آشکار ساخته است Ùˆ با وجود قراردادن ایران در Ù…Øور شرارت، متهم کردن آن به Øمایت از تروریسم Ùˆ تلاش برای دستیابی به سلاØ‌های کشتارجمعی، Û¸ Ùروند هواپیمای نظامی آمریکایی Ú©Ù‡ Øامل Ú©Ù…Ú© به زلزله‌زدگان بودند در Ùرودگاه بم به زمین نشست Ùˆ پس از این مرØله، مقامات آمریکایی با پیشنهاد اعزام یک هیأت بشردوستانه به سرپرستی الیزابت دال، توپ را به زمین ایران انداختند، هر چند این پیشنهاد زودهنگام با Ùضای کنونی ایران Ú©Ù‡ ناشی از زلزله Ùˆ درگیر بودن کشور در تب Ùˆ تاب انتخابات بود، همخوانی نداشت.
اما برخی از کارشناسان معتقدند، اعلام لغو تØریم‌های آمریکا علیه ایران Ùˆ پیشنهاد اعزام یک هیأت به این کشور را بایستی در چارچوب سیاست‌های آمریکا در ارتباط با انتخابات مجلس Ù‡Ùتم در ایران مورد بررسی Ùˆ ارزیابی قرار داد. این موارد Ùˆ اقدامات اخیر آمریکا به بØØ«ÛŒ تØت عنوان «دو قطبی شدن Ùضای انتخابات» بر می‌گردد.
روشن است Ú©Ù‡ موضوعی نظیر «گشایش روابط با آمریکا»، یکی از کلیدی‌ترین موضوعاتی است Ú©Ù‡ در Ùضای انتخاباتی می‌تواند منجر به ایجاد دو قطب میان دو Ø¬Ù†Ø§Ø Ø¹Ù…Ø¯Ù‡ سیاسی ایران Ùˆ شکل‌دادن دغدغه Ùˆ پرسش در نزد اÙکارعمومی کشور شود، موضوعی Ú©Ù‡ از اهدا٠آمریکا است Ùˆ این کشور با ایجاد چنین Ùضایی درصدد اعمال Ùشار به تهران Ùˆ گرÙتن امتیازات از جمهوری اسلامی در قبال تØولات منطقه‌ای از جمله در عراق Ùˆ Ùلسطین اشغالی است.
چالش‌های آمریکا در منطقه Ùˆ به‌ویژه در عراق جدی است. سرنوشت انتخابات ریاست‌ جمهوری آمریکا Ùˆ پیروزی مجدد بوش در این انتخابات نیز به نتیجه تØولات عراق گره Ùˆ پیوند خورده است. آمریکا قصد دارد در جبهه اÙغانستان Ùˆ عراق پیروزی نظامی Ùˆ در ایران پیروزی دیپلماتیک به دست آورد. کارایی بØØ« سلاØ‌های کشتارجمعی Ùˆ تروریسم در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا کمرنگ شده است. از دیگر سو، آمریکا در شرایط کنونی توان تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران را ندارد Ùˆ از این‌رو به تغییر رÙتار تهران در قبال تØولات منطقه‌ای Ú©Ù‡ در جهت مناÙع این کشور باشد، روی آورده است.
تراژدی بم، بهترین Ùرصت را در این مورد Ùˆ پس از Û²Û° سال در اختیار آمریکا قرار داده است. با وجود شکا٠و تÙرقه در دولت بوش در خصوص چگونگی برخورد با ایران، بلاÙاصله Ùˆ پس از Û²Ûµ سال، تماس مستقیم بین دو مقام آمریکایی Ùˆ ایرانی برقرار شد. ریچارد آرمیتاژ، معاون وزیر امورخارجه آمریکا پس ازوقوع زلزله بم گوشی تلÙÙ† را برداشت Ùˆ به Ù…Øمدجواد ظریÙØŒ نماینده ایران در سازمان ملل، وقوع این زلزله را تسلیت Ú¯Ùت.
شایان ذکر است، Ùعال شدن دیپلماسی زلزله Ùˆ چراغ سبزهای آمریکا به ایران در شرایط Ùعلی به علائم Ùˆ نشانه‌هایی در گذشته بر می‌گردد Ú©Ù‡ ایران از خود در صØنه بین‌المللی Ùˆ منطقه‌ای بر جای نهاده است. این علائم، موج جدید تعاملات را تØریک ساخته است. امضای پروتکل الØاقی از طر٠ایران، گشایش در روابط ایران Ùˆ مصر، جدیت تهران در مبارزه با تروریسم Ùˆ القاعده از دلایل Øضور امدادگران آمریکایی در بم بوده است. در کنار این موارد می‌توان به هد٠دیگر آمریکا Ú©Ù‡ Øساسیت اÙکارعمومی جامعه‌ ما در قبال این کشور است، اشاره کرد.
آمریکا در شرایط Ùعلی می‌کوشد با بهره‌گیری از ابزارها Ùˆ امکانات همانند ابراز همدردی Ùˆ ارسال کمک‌های امدادی، اÙکارعمومی کشور را به Ù†Ùع خود مصادره کند Ùˆ در صورت اثربخشی Ùˆ تغییر شرایط جامعه ایران به Ù†Ùع خود به برخی اعمال Ùˆ اقدامات دیگر روی آورد. همچنین در صورت واکنش منÙÛŒ ایرانیان به این اقدامات Ùˆ با وجود ایجاد Øساسیت اÙکارعمومی جامعه در قبال کمک‌های آمریکا به Øادثه دیدگان بم، زمینه متقاعد کردن دولت‌های بزرگ برای اعمال سیاست‌های سخت‌تر را علیه ایران Ùراهم نماید. از این رو اØتمال Ø´ÛŒÙت دیپلماسی زلزله به مرØله تنش‌زا در روابط دو کشور نیز دور از انتظار نیست.
در این شرایط Ùˆ با وجود روی آوری آمریکا به دیپلماسی زلزله، جمهوری اسلامی ایران نیز بایستی از Ùرصت Ùˆ تعامل جاری در جهت امنیت Ùˆ مناÙع ملت ایران استÙاده کند. باید با دیپلماسی خطر، آمریکا را از مرزهای ایران دور ساخت. در شرایطی Ú©Ù‡ بر Ùرض امکان مذاکره با آمریکا وجود ندارد Ùˆ صداقت Ùˆ Øسن نیت این کشور برای مقامات ایرانی روشن Ùˆ اثبات نشده است، Øداقل کار این است Ú©Ù‡ از اتخاذ موضع Ùˆ تØریک تندروهای دولت آمریکا از جمله رامسÙلد، دیک Ú†Ù†ÛŒ Ùˆ رایس Ú©Ù‡ برخورد با ایران را توصیه می‌کنند، پرهیز Ùˆ دوری جست. میدان روابط ایران Ùˆ آمریکا پر از مین است. با دوراندیشی Ùˆ اØتیاط علاوه بر اینکه مین‌های سیاسی را باید یکی پس از دیگری از سر راه برداشت، باید از انÙجار آنها در هنگام خنثی‌سازی نیز جلوگیری کرد.
پی‌نوشت‌ها
1. “Iran-U.S. May be Thawingâ€;
http://www.cbsnews.com, Dec 30, 2003
2. “Iran Quake Prompts Looser us Sanctionsâ€;
http://voa.news.com, Dec 31, 2003
3. “Iran-U.S. Ice Maybe Thawingâ€; Op.cit.
4. “Iran Declines Dole Visit for nowâ€;
Reuters, Jan 2, 2003
- “Iran Rejects u.s. Delegation Planâ€,
http://www.bbcnews.co.uk, Jan 4, 2004
5. روزنامه مردم‌سالاری، ۱۴‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲، ص ۵
6. ایسنا، ۹‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
7. همان
8. “Iran, u.s. remain enemies Despite humanitarian aid†The Daily Star,
9. ایسنا، ۱۴‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
10. همان
11. همان
12. همان
13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۱۴‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
14. ایسنا، ۱۷‌/‌۱۰‌/۱۳۸۲
- “Khatami: Quake aid Won’t Alter us-Iran Political Differencesâ€, http://www.voanews.com, Des 30, 2003
15. ایسنا، ۱۰‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
16. همان
17. “Powell: US Open to New Dialogue With Iranâ€,
http://www.voanews.com, Dec 30, 2003
18. Ibid
19. Ibid
20. “Iranians Divided on u.s. Offer of Quake Reliefâ€, The New York times, Jan 4, 2004
21. “Iran: u.s. Quake aid Won’t help Relationsâ€,
http://www.usatoday.com, Jan 4, 2004
-“Iran Hails us Suspension of Sanctionsâ€,
http://www.voanews.com, Jan 1, 2004
22. “Iran Says Time not Right for high-level us Mission, More gestures neededâ€;
http://www.channelnewsasia.com, Jan 4, 2003
23. “Iran Minister: u.s. Must End Hostility Toward Tehranâ€, Reuters, Jan 3, 2004
24. واØد مرکزی خبر، ۱۹‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
25. ایسنا، ۱۳‌/‌۱۰‌/‌۱۳۸۲
26. همان
27. همان
28. روزنامه انتخاب، ۱۳‌/۱۰‌/‌۱۳۸۲، ص ۳
-“ Iranians Divided on U.S. offer of Quake Reliefâ€,
The New York Times, Jan 4, 2004