ایسنا به نقل از خبرگزاری اینترÙکس Ú©Ù‡ این خبر را با عنوان «اØتمال Øضور نظامی مستقیم آمریکا در خزر بالا گرÙت» مخابره کرده، گزارش داد. چارلز والد اÙزود: آمریکا به زودی به آذربایجان Ú©Ù…Ú© نظامی خواهد کرد. این امر با توجه به مسئله امنیت دریای خزر صورت گرÙته Ùˆ از اهمیت Øیاتی در منطقه برخوردار است. ÙˆÛŒ زمان انجام این کمک‌ها را ژانویه سال Û²Û°Û°Û´ اعلام کرد.[Û±]
پیشینه
همکار‌های نظامی جمهوری آذربایجان Ùˆ آمریکا یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات منطقه خزر Ùˆ اقدامی در جهت نظامی‌ کردن این دریا به‌شمار می‌رود. طبق قراردادی Ú©Ù‡ میان جمهوری آذربایجان Ùˆ آمریکا در سال Û²Û°Û°Û² منعقد شده، آمریکا متعهد به پرداخت Ú©Ù…Ú© ۴‌/‌۴ میلیون دلاری به آذربایجان در جهت تجهیز ناوگان دریایی آن کشور شده است. اینتلیجنس آنلاین در Û²Ûµ آوریل Û²Û°Û°Û² خبر داد Ú©Ù‡ براساس مواÙقت‌نامه دÙاعی Ú©Ù‡ در Û²Û¸ مارس Û²Û°Û°Û² در باکو میان Ùرستاده رئیس‌جمهور آمریکا، میراریکاردل Mira Ricardel معاون وزارت دÙاع آمریکا در امور Ù‚Ùقاز Ùˆ وزیر دÙاع آذربایجان «صÙر ابی‌اÙ» امضا شد، آمریکایی‌ها متعهد شدند «به‌ نام مناÙع Ù†Ùتی‌شان در منطقه» به‌عنوان مقدمه، یک Ú©Ù…Ú© نظامی ۴‌/‌۴ میلیون دلاری به آذربایجان اعطا کنند. همزمان در Û²Û¹ مارس ۲۰۰۲، در واشنگتن، نام آذربایجان را در Ùهرست کشورهایی گنجاندند Ú©Ù‡ Ùروش اسلØÙ‡ به آن‌ها مجاز است. از آن پس شرکت‌های اسلØه‌سازی Ú©Ù‡ سال‌ها ØÙ‚ Ùروش اسلØÙ‡ به این کشور را نداشتند، Øیدر علی‌ا٠رئیس‌جمهور وقت آذربایجان نیز در Û±Û¶ آوریل Û²Û°Û°Û² Ùرمان تشکیل «نیروی امنیتی ویژه» را امضا کرد، وظیÙÙ‡ انØصاری این نیرو ØÙظ امنیت خط لوله Ù†Ùت باکو Ù€ تÙلیس Ù€ جیهان است.[Û²]
در Ù‡Ùته دوم آذرماه Û±Û³Û¸Û² دونالد رامسÙلد وزیر دÙاع آمریکا Ø·ÛŒ سÙری به آذربایجان با الهام علی‌ا٠و صÙر ابی‌ا٠رئیس‌جمهور Ùˆ وزیر دÙاع این کشور دیدار کرد. رامسÙلد پس از این ملاقات‌ها در یک Ú©Ù†Ùرانس مطبوعاتی در باکو Ú¯Ùت: ایالات ‌متØده آمریکا بر مناسبات خود با جمهوری آذربایجان ارج می‌نهد Ùˆ قصد تقویت آن‌را دارد. براساس گزارشی از رادیو آمریکا، واشنگتن سالانه Û³ میلیون دلار برای مقاصد دÙاعی‌ Ù€ ‌نظامی به باکو Ú©Ù…Ú© می‌کند Ùˆ آذربایجان با اعزام Û±Û²Ûµ سرباز در مأموریت صلØ‌بانی در عراق شرکت کرده است.[Û³]
شبکه خبری بی‌.بی.‌سی نیز در همین زمینه گزارش داد: جمهوری آذربایجان Ú©Ù‡ همچنان از شرکای استراتژیک آمریکا در منطقه است، کمک‌های نظامی قابل توجهی از آمریکا دریاÙت کرده است. رامسÙلد در این سÙر به‌خاطر ادامه Øمایت آذربایجان از «نبرد با تروریسم»، از این کشور قدردانی کرد Ùˆ در جریان دیدار با الهام‌ علی‌اÙØŒ رئیس‌جمهور آذربایجان، از مشارکت آمریکا در Ø·Ø±Ø Â«Ù…Ø´Ø§Ø±Ú©Øª برای صلØ» Ù€ Ú©Ù‡ به مثابه تخته پرشی برای پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است Ù€ سخن Ú¯Ùت Ùˆ اÙزود آذربایجان اشتیاق Ùراوانی برای پیوستن به ناتو دارد. آذربایجان در Ù¾ÛŒ Øملات Û±Û± سپتامبر Û²Û°Û°Û± به آمریکا قول Øمایت داد Ùˆ در جریان جنگ اÙغانستان به هواپیماهای آمریکایی اجازه داد از Øریم آذربایجان استÙاده کنند.[Û´] در گزارش بی.بی‌.سی آمده است: آب‌های ساØÙ„ÛŒ آذربایجان در دریای خزر Øاوی میدان‌های عظیم Ù†Ùتی است Ùˆ واشنگتن نقش عمده‌ای در Ú©Ù…Ú© به توسعه آن‌ها ایÙا کرده است.[Ûµ]
آمریکا Ùˆ آذربایجان اولین مانور نظامی مشترک خود را در دریای خزر در Ù‡Ùته پایانی مردادماه Û±Û³Û¸Û² انجام دادند. واØد مطبوعاتی وزارت دÙاع جمهوری آذربایجان گزارش داده بود Ú©Ù‡ در این رزمایش Û±Û¸ نظامی آمریکایی، Û´Ûµ نظامی آذری، دو Ùروند بالگرد Ùˆ دو قایق گشت‌زنی شرکت داشتند. هد٠از این مانور، ارتقای Ø³Ø·Ø Ø¢Ù…ÙˆØ²Ø´ Ùˆ تجربه نیروی دریایی جمهوری آذربایجان برای Ù…ØاÙظت از تأسیسات Ù†Ùت Ùˆ گاز باکو در برابر Øملات اØتمالی تروریستی ذکر شده بود.[Û¶]
یک‌ماه بعد از آن در Ù‡Ùته پایانی شهرویورماه Û±Û³Û¸Û² (Û²Û° سپتامبر Û²Û°Û°Û³) سومین کشتی جنگی گشت‌زنی ایالات ‌متØده آمریکا به نیروی دریایی جمهوری آذربایجان تØویل داده شد. این کشتی Ú©Ù‡ ۵‌/‌۲ میلیون دلار ارزش دارد، قبلا در بندر «سان‌دیه‌گو» ایالت کالیÙرنیا مستقر بود. کاربری آن گشت‌زنی، تأمین امنیت، جست‌وجو، نجات Ùˆ امداد است Ùˆ تجهیزات ناوبری Ùˆ امدادرسانی مدرنی دارد. تØویل این کشتی Ø·ÛŒ مراسمی رسمی Ùˆ با Øضور مقامات نظامی دو کشور صورت گرÙت.[Û·] در سال Û²Û°Û°Û± دو Ùروند کشتی جنگی گشت‌زنی از سوی دولت آمریکا تØویل جمهوری آذربایجان شده است.[Û¸]
پیش از آذربایجان، روسیه در تاریخ اول تا Û±Ûµ آگوست Û²Û°Û°Û² اقدام به برگزاری یک مانور بزرگ در دریای خزر کرده بود Ú©Ù‡ در آن Û±Û°Û° هزار تن از نیروهای نظامی روسیه همچنین Û¶Û° ناو، ناوچه، کشتی Ùˆ بیش از Û³Û° Ùروند هواپیمای جنگنده Øضور داشتند. همزمان با این مانور، به دستور نورسلطان نظربای٠رئیس‌جمهور قزاقستان، رزمایش نظامی «دریای ØµÙ„Ø Û²Û°Û°Û²Â» از Û±Ûµ تا Û²Ûµ مرداد Û±Û³Û¸Û± با Øضور یگان‌های زمینی، هوایی Ùˆ دریایی نیروهای Ù…Ø³Ù„Ø Ù‚Ø²Ø§Ù‚Ø³ØªØ§Ù† در منطقه «مانگستاو» واقع در دریای خزر برگزار شد. Ù…Øمد دهقانی از Ùرماندهان نیروی دریای ایران در مانور روسیه Øضور یاÙت. دهقانی به‌عنوان نماینده ناظران ایران در رزمایش روسیه در خزر Ú¯Ùته بود Ú©Ù‡ «نیروهای جمهوری اسلامی ایران قصد دارند در سال آینده (Û±Û³Û¸Û²) در دریای خزر مانور برگزار کنند. ایران همچنین قصد داشت در جریان این مانور Û´ ناو مستقر در خلیج‌Ùارس را وارد خزر کند Ú©Ù‡ روسیه پاسخ رد به آن داد. ترکمنستان در این مانور شرکت نکرد.[Û¹]
ارتباط منابع انرژی با نظامی‌گری در خزر
نظامی شدن خزر ارتباط نزدیکی با منابع انرژی این منطقه دارد. طبق بررسی دکتر قربان، کارشناس Ù†Ùت Ùˆ گاز Ùˆ عضو مؤسسه مطالعات دریای خزر در ایران، چاه‌های اصلی Ù†Ùت Ùˆ گاز در دریای خزر، عمدتاً در دو بخش قرار گرÙته‌اند. یکی در قسمت شمالی Ùˆ مرزهای نزدیک به قزاقستان Ùˆ دیگری در قسمت جنوبی نزدیک به آذربایجان. دوسوم Ù†Ùت خزر در Øوزه شمال Ùˆ یک‌سوم آن در Øوزه جنوبی آذربایجان قرار دارد. در مورد قسمت جنوبی ایران Ùˆ قسمت شمالی روسیه نیز هنوز بررسی‌های دقیقی به‌عمل نیامده است. بنابر آمارهای بین‌المللی، قزاقستان روزانه Øدود Û¸Û°Û° هزار بشکه Ùˆ آذربایجان Øدود Û³Û°Û° هزار بشکه Ù†Ùت تولید می‌کنند ولی می‌توان پیش‌بینی کرد Ú©Ù‡ تولید قزاقستان به یک میلیون Ùˆ Û¸Û°Û° هزار بشکه Ùˆ آذربایجان به Û¶Û°Û° تا Û¸Û°Û° هزار بشکه در روز برسد. سه شرکت غربی BPØŒ اکسون موبایل Ùˆ کوکون Ùیلیپ در Øوزه Ù†Ùتی آذربایجان در خزر مشغول Ùعالیت هستند. به پشتیبانی آمریکا، ترکیه Ùˆ این شرکت‌ها خط‌لوله انتقال Ù†Ùت‌خام آذربایجان به ترکیه Ùˆ از آنجا به بازارهای جهانی (موسوم به خط لوله باکو Ù€ تÙلیس Ù€ جیØان) در Øال ساخت است.
کشتی اکتشاÙÛŒ B.P در ژوئن سال Û²Û°Û°Û° در Ù…Øدوده منطقه Ù†Ùتی البرز Ù€ Ú©Ù‡ مورد اختلا٠ایران Ùˆ آذربایجان است Ù€ با تهدید جنگنده‌های هوایی ایران مجبور به عقب‌نشینی به Ù…Øدوده آب‌های ساØÙ„ÛŒ آذربایجان شد. پس از این Øادثه آذربایجان از ترکیه Ùˆ آمریکا برای تقویت نیروی دریایی خود Ú©Ù…Ú© خواست، همان زمان هواپیماهای ترکیه به درخواست آذربایجان در آسمان منطقه به پرواز درآمدند. همچنین آذربایجان دارای همکاری‌های نزدیک نظامی با رژیم صهیونیستی است. آمریکا نیز Ø·Ø±Ø Ø¯Ø±Ø§Ø²Ù…Ø¯Øª استقرار پایگاه نظامی در آذربایجان را پی‌ریزی کرده است.
جنگ اÙغانستان Ùˆ عراق این Ùرصت را برای آمریکا Ùراهم کرده تا نیروهایش را در منطقه آسیای مرکزی Ùˆ Ù‚Ùقاز نیز مستقر کند. در Øقیقت دخالت نظامی آمریکا در این منطقه پس از Øوادث Û±Û± سپتامبر Û²Û°Û°Û± شروع شد. در همین راستا، آمریکا هزاران سرباز را به دو جمهوری ازبکستان Ùˆ قرقیزستان Ùرستاد. همچنین این کشور مجوز اعزام نیروی بیشتری به تاجیکستان را به‌دست آورده Ùˆ کمک‌های لجستیکی Ùراوانی از قزاقستان دریاÙت کرده است. در Û±Û¹ آوریل Û²Û°Û°Û² Ù‡Ùته‌نامه آلمانی Ùرایتاگ مصاØبه‌ای با ژرژ Ùریدمن مشاور ارتش آمریکا در امور استراتژیک انتشار داد. ÙˆÛŒ در این مصاØبه Ú¯Ùت: اکنون هواپیماهای جنگی ما در قرقیزستان مستقر شده‌اند. وظیÙÙ‡ آن‌ها این است Ú©Ù‡ در صورت نامطمئن شدن اوضاع در پاکستان بلاÙاصله مداخله کنند. نیروهای آمریکا علاوه بر آن در کشورهایی همچون گرجستان، Ùیلیپین Ùˆ اندونزی پراکنده‌اند.[Û±Û°]
روسیه نیز Ø·ÛŒ Ûµ سال اخیر ناوگان دریایی خود را در خزر با ناوها Ùˆ هواپیماهای شناور Ùˆ ناوچه‌ها تکمیل کرده است. در شهر کاسپیسک Ùرودگاه نظامی ساخته است Ùˆ در آنجا یک تیپ تÙنگداران دریایی را مستقر کرده است.[Û±Û±]
«قاسم زامرت توÙایÙ» وزیر خارجه قزاقستان در آستانه اجلاس سران Ûµ کشور ساØÙ„ÛŒ خزر در Û³ اردیبهشت Û±Û³Û¸Û± در عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان Ú¯Ùته بود: «Øضور آمریکا در Øوزه دریای خزر پاسخگوی مناÙع ما در تأمین امنیت ملی قزاقستان است Ùˆ ما به همکاریمان با آمریکا ادامه می‌دهیم».
در واقع هر چند قزاقستان بر ضرورت غیرنظامی کردن دریای خزر تأکید می‌کند، ولی نیروی دریایی خود را در خزر اÙزایش داده Ùˆ شامل Û³Û°Û°Û° نیروی نظامی، Û±Û° ناوچه گارد ساØÙ„ÛŒ Ùˆ Û³ هلی‌کوپتر است.
باکوی آذربایجان تا سال ۱۹۹۲، ستاد ناو گروه خزر متعلق به اتØاد شوروی سابق بود Ùˆ در نتیجه تقسیم شوروی، آذربایجان صاØب Øدود Û²Ûµ درصد ناوهای روآبی Ùˆ بخش قابل توجهی از یگان زیردریایی شد. ترکمنستان نیز Ú©Ù‡ رسماً از داشتن نیروی دریایی خودداری کرده، اخیراً از اوکراین Û²Û° ناو سریع‌السیر خریداری کرده است. با این Øال دارای بزرگ‌ترین گروه‌بندی نیروی هوایی در آسیای مرکزی است.[Û±Û²]
ایران از گذشته دارای چند کشتی Ù…Øدود در آب‌های دریای خزر بود، از جمله ناو «شاهرخ» Ú©Ù‡ کشتی Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ کهنه‌ای به‌شمار می‌آمد Ùˆ برای استÙاده در آموزشگاه درجه‌داری نیروی دریایی ایران به‌کار می‌رÙت Ùˆ از طریق کانال «ولگا Ù€ دن» وارد خزر شده بود. همچنین کشتی مساÙربری میرزا کوچک‌خان Ú©Ù‡ از سال Û±Û¹Û¸Ûµ در مسیر بنادر ایرانی به باکو Ùˆ آستاراخان Ùعالیت می‌کند. همچنین ایران در جنوب دریای خزر دارای دو منطقه ØÙاظتی است Ú©Ù‡ به ترتیب به نیروی دریایی ارتش Ùˆ نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سپرده شده است. در Ù‡Ùته اول آذرماه Û±Û³Û¸Û² نیز ناوچه پیکان Ú©Ù‡ توسط متخصصان داخلی ایران ساخته شده، در خزر به آب انداخته شده Ùˆ وارد ناوگان دریایی ایران در دریای خزر شد. امیر دریادار عباس Ù…Øتاج در مصاØبه‌ای، با اشاره به این‌که ناوچه پیکان به Ù„Øاظ ÙÙ†ÛŒ یکی از پیشرÙته‌ترین واØدهای موشک‌انداز تندرو Ùˆ سریع است Ùˆ سیستم‌های پیچیده آن توسط دانشمندان Ùˆ متخصصان داخلی ایران ساخته شده است، در پاسخ به سؤالی درباره Øضور این ناوچه در خزر با توجه به سیاست جمهوری اسلامی ایران مبنی بر غیرنظامی کردن این دریا Ú¯Ùت: Øضور این ناوچه سیاست‌های ما را Ù†ÙÛŒ نمی‌کند. هر کشوری برای ØÙاظت از منابع خود نیازمند امکاناتی است Ùˆ Øضور ناوچه پیکان هم در این راستا است. ÙˆÛŒ اÙزود: بازتاب Øضور ناوچه پیکان در نشریات نظامی دریایی اقدامی مثبت Ùˆ بزرگ قلمداد شده است.[Û±Û³]
دیدگاه‌ها و نظریات
همان‌طور Ú©Ù‡ ملاØظه شد مجموع اخبار Ùˆ رویدادهای مربوط به دو Ù‡Ùته اول آذرماه Û±Û³Û¸Û² درباره نظامی‌گری در خزر، مورد توجه Ù…ØاÙÙ„ Ùˆ رسانه‌ها Ùˆ خبرگزاری‌های مهم قرار گرÙته است. در این میان همکاری‌های آمریکا Ùˆ آذربایجان Ùˆ خبر Øضور ناوچه ایرانی پیکان در خزر بازتاب بیشتری یاÙت. آیت‌ا... هاشمی رÙسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلØت نظام Ø·ÛŒ دیداری با Ùرماندهان Ùˆ پرسنل نیروی دریایی Ú¯Ùت: «با شرایطی Ú©Ù‡ در جنگ‌های گذشته به ما تØمیل شده بود، نتوانستیم در منطقه دریای خزر Øضور نظامی درستی داشته باشیم، بنا هم بر این نیست Ú©Ù‡ خزر را نظامی کنیم ولی نباید کمتر از Øدی Ú©Ù‡ دیگران Øضور نظامی دارند، Øضور نظامی داشته باشیم Ùˆ امیدواریم هیچ‌وقت در این منطقه به استÙاده از نیروی نظامی اØتیاجی نباشد.[Û±Û´]
ÙˆÛŒ با اشاره به این‌که امروز دعوای دو ابرقدرت دنیا به زیردریاها کشیده شده، Ú¯Ùت: البته ما نمی‌توانیم در Ø³Ø·Ø Ø§Ø¨Ø±Ù‚Ø¯Ø±Øªâ€ŒÙ‡Ø§ در عرصه دریا رقابت کنیم، ولی در Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡ این ظرÙیت را داریم.[Û±Ûµ]
پس از او نوبت به Øمیدرضا آصÙÛŒ سخنگوی وزارت خارجه ایران رسید Ù€ Ú©Ù‡ در جلسه مطبوعاتی Ù‡Ùتگی خود با خبرنگاران مورد سؤال قرار گرÙت Ù€ ØŒ او Ú¯Ùت: خزر باید غیرنظامی باقی بماند Ùˆ همه کشورهای ساØÙ„ÛŒ آن از هر اقدامی Ú©Ù‡ باعث رقابت نظامی در خزر شود خودداری کنند وگرنه، اگر ایران به‌عنوان کشور قدرتمند منطقه بخواهد وارد این رقابت‌ها شود قطعاً از دیگران جلو خواهد زد.[Û±Û¶]
این اظهارات در واقع تا Øد زیادی سخنان آیت‌ا... هاشمی رÙسنجانی Ùˆ دریادار Ù…Øتاج را تلطی٠می‌کرد، شاید در ادامه همین خط‌مشی بود Ú©Ù‡ Ùردای آن روز Ùرمانده نیروی دریایی ایران لازم دید مصاØبه تکمیلی دیگری با خبرگزاری دانشجویان ایران کرده Ùˆ ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ù†Ø¯: «ما به هیچ‌وجه درصدد نظامی کردن دریای خزر نیستیم Ùˆ از این موضوع اکراه داریم Ùˆ امیدواریم تØریکات کشورهای Ùرامنطقه‌ای در دریای خزر با هوشیاری کشورهای ساØÙ„ÛŒ ناکام بماند. ÙˆÛŒ اÙزود: نیروی دریایی اعلام می‌کند Ú©Ù‡ هیچ‌وقت در جهت نظامی کردن دریای مازندران نیست Ùˆ از این موضوع اکراه دارد Ùˆ نگران این مطلب است Ú©Ù‡ با دخالت کشورهای Ùرامنطقه‌ای، دریای مازندران به دریای نظامی تبدیل شود. ما تا به Øال اکیداً از این امر خودداری Ùˆ سعی کرده‌ایم دریای مازندران را نظامی نکنیم Ùˆ با Øسن روابط، امنیت پایداری را در این منطقه ایجاد کنیم».[Û±Û·]
بدین ترتیب ایران اولین واکنش را نسبت به همکاری‌های نظامی آمریکا Ùˆ آذربایجان در خزر نشان داده است. البته استدلال آذربایجان از همکاری با آمریکا شنیدنی است. «ژنرال ائلچین قلی‌اÙ» Ùرمانده گارد مرزی جمهوری آذربایجان در مصاØبه با آژانس اطلاع‌رسانی «آذرتاج» Ú¯Ùت: «کمک‌های مالی Ùˆ تجهیزاتی Ùˆ تکنولوژیکی دولت آمریکا در خصوص سرویس‌های مرزبانی آذربایجان، امکان تأمین امنیت منابع Ù†Ùت Ùˆ گاز دریای خزر را به میزان زیادی اÙزایش می‌دهد. او همچنین یادآور شد Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ Û³ سال گذشته در زمینه تأمین امنیت مرزهای کشور، همکاری نزدیکی با اداره ØÙاظت ساØÙ„ÛŒ ارتش آمریکا داشته‌ایم».[Û±Û¸]
در نهایت، واکنش روسیه به این نوع همکاری‌های نظامی آذربایجان Ùˆ آمریکا در دریای خزر، بسیار شدیدتر بوده است، برخلا٠مرتبه اول Ú©Ù‡ مربوط به مانور نظامی آذربایجان Ù€ آمریکا در سواØÙ„ خزر می‌شد Ùˆ روسیه واکنش بسیار سردی نشان داد، این‌بار ویکتور کالیوژنی نماینده رئیس‌جمهور روسیه وارد گود شد Ùˆ اعلام کرد: «با توجه به تمایل کشورهای خارج از منطقه به Øضور نظامی در دریای خزر، روسیه در نظر دارد برای جلوگیری از هرگونه خطر یک نیروی واکنش سریع مجهز به تسلیØات پیشرÙته در این دریا مستقر کند. کالیوژنی Ú©Ù‡ در همایش بین‌المللی مشکلات Ùˆ امتیازات Øقوقی دریای خزر در مسکو سخن می‌گÙت: همچنین اظهار داشت: سیاستمداران Ùˆ تاجران در ØÙ„ مسائل Øقوقی دریای خزر از Øقوقدانان سبقت گرÙته‌اند. به گزارش بی‌.بی.‌سی روسیه از پیشنهاد سازمان‌ملل درباره غیرنظامی ساختن دریای خزر Ùˆ تبدیل آن به یک منطقه ØµÙ„Ø Ø§Ø³ØªÙ‚Ø¨Ø§Ù„ کرد Ùˆ Ú¯Ùت: روسیه برای تأمین امنیت دریای خزر مدرن‌ترین جنگ‌اÙزارها را در اختیار خواهد داشت. دریای خزر در کنار یک منطقه ناامن قرار گرÙته Ùˆ خطر تروریسم بین‌المللی این Øوزه را تهدید می‌کند.[Û±Û¹]
ارزیابی
مسابقه نظامی‌گری در خزر شروع شده است. روسیه، آذربایجان، قزاقستان، ایران Ùˆ ترکمنستان هر یک به تناسب توانایی‌ها Ùˆ امکانات Ùˆ ظرÙیت‌های خود در Øال تقویت ناوگان دریایی خود در خزر هستند. انگیزه‌ Ùˆ بهانه هر Ûµ کشور ساØÙ„ÛŒ نیز، دÙاع از مناÙع ملی Ùˆ اقتصادی خویش در دریای خزر است. روسیه با یک Ùاصله بسیار زیاد با داشتن بزرگ‌ترین ناوگان دریایی منطقه Ùˆ در اختیار داشتن تنها راه آبی قابل کشتیرانی Ùˆ دسترسی به آب‌های آزاد جهان یعنی کانال «ولگادن» از ØÙ‚ انØصاری در این زمینه برخوردار است، به طوری‌که می‌توان Ú¯Ùت هیچ تغییر Ùˆ تØول مهمی در وضعیت ناوگان دریایی کشورهای ساØÙ„ÛŒ خزر بدون چراغ سبز روسیه صورت نخواهد گرÙت. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد Ú©Ù‡ روسیه از این ØÙ‚ انØصاری در معادلات بین‌المللی Ùˆ بازی‌های عرصه قدرت جهانی استÙاده کند. از جمله این مسائل می‌توان به دریاÙت کمک‌های مالی از غرب، ØÙ„ مسائلی نظیر چچن، بØران‌های داخلی Ùˆ همکاری‌ اقتصادی Ùˆ بین‌المللی اشاره کرد. از سوی دیگر آذربایجان Ùˆ قزاقستان گرچه در Ù…Øدوده قدرت Ù†Ùوذ روسیه در منطقه قرار دارند اما این دو کشور دارای گرایش گریز از مرکز قدرتمندی هستند Ú©Ù‡ آ‌ن‌ها را به‌شدت به سمت غرب Ùˆ مشخصاً آمریکا سوق داده است. در Øقیقت نزدیکی آذربایجان Ùˆ قزاقستان به آمریکا تا Øد زیادی ناشی از مبØØ« رقابت با روسیه Ùˆ خروج از تیول نظارتی Ùˆ Ù†Ùوذ مسکو است. آمریکا نیز Û³ انگیزه مشخص را از همکاری با آذربایجان Ùˆ قزاقستان دنبال می‌کند:
Û±Ù€ Øضور در منطقه Øیاط خلوت روسیه در چارچوب رقابت‌های بین‌المللی
Û²Ù€ بهره‌گیری از ظرÙیت‌های Ù†Ùت Ùˆ گاز این دو کشور
Û³Ù€ گسترش Øیطه Ù†Ùوذ بین‌المللی در منطقه استراتژیک آسیای مرکزی Ùˆ Ù‚Ùقاز
Øضور نظامی آمریکا در منطقه خزر علاوه بر مناÙع اقتصادی Øاصل دستیابی به منابع بکر انرژی در خزر، Øلقه Ù…Øاصرة ایران را نیز تنگ‌تر کرده Ùˆ از نظر واشنگتن برگ‌های برنده دیگری در اختیار ایالات‌متØده قرار می‌دهد تا به‌زعم آن کشور در کنترل بنیادگرایی Ùˆ تروریسم از آن استÙاده کند.
نکته دیگری Ú©Ù‡ در این راستا نباید نادیده گرÙته شود این است Ú©Ù‡ اگرچه Øضور مستقیم نظامی در دریای خزر به‌صورت داشتن ناوگان دریایی، از اهمیت Ùراوانی برخوردار است اما امروزه با توجه به پیشرÙت‌های تکنولوژی نظامی به‌خصوص در زمینه موشک‌های دوربرد Ùˆ هواپیماهای دورپرواز Ùˆ بمب‌های هدایت شونده Ùˆ سیستم‌های راداری Ùˆ ماهواره‌ای، داشتن چند پایگاه نظامی در کشورهای اطرا٠خزر می‌تواند برای دارندگان این نوع تجهیزات نظامی، اهدا٠آن‌ها را تأمین کند.
ایران به درستی با درک این نکته Ú©Ù‡ مسابقه تسلیØاتی در خزر، به ناامنی در این منطقه دامن می‌زند، بر ضرورت غیرنظامی ماندن این دریا تأکید کرده است Ùˆ پاÙشاری بر تدوین هرچه سریع‌تر رژیم Øقوقی خزر از همین‌جا ناشی می‌شود.
پی‌نوشت‌ها
1. http://www.isna.ir/newscontent.asp?id=313121&lang=p
2. اجلاس خزر Ùˆ مسابقه در نظامی کردن این دریا Ù€ ژاله ÙˆÙا Ù€ روزنامه انقلاب اسلامی شماره ÛµÛ´Û±
3. http://www.voanews.com/Persian, 1382, 9, 12
4. http://www.bbcpersian.com, 1382,9,13
5. Ibid
6. ضیایی‌پرور، Øمید، پادگان خزر، گزیده تØولات جهان، شماره ۱۸، صÙØÙ‡ ۶۹، تهران، انتشارات مؤسسه Ùرهنگی مطالعات Ùˆ تØقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، شهریور Û±Û³Û¸Û²
7. واØدی، الیاس، گسترش همکاری‌های نظامی آذربایجان Ùˆ آمریکا تهدیدی علیه ایران، گزیده تØولات جهان، شماره ۱۹، صÙØÙ‡ ۱۵۵، تهران، انتشارات مؤسسه Ùرهنگی مطالعات Ùˆ تØقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، مهر Û±Û³Û¸Û²
8. همان، صÙØÙ‡ Û±ÛµÛ¶
9. ضیایی‌پرور، Øمید، همان، صص Û·Û± Ùˆ Û·Û²
10. نشریه Ùرایتاگ، چاپ آلمان، Û±Û¹ آوریل Û²Û°Û°Û²
11. ولادیمیر گئورگیÙØŒ نشریه «نزاویسیمایاگازتا» چاپ مسکو، Û±Û± آوریل Û²Û°Û°Û²
12. اجلاس خزر و مسابقه در نظامی کردن این دریا، همان، صص ۳ و ۴
13. http://www.isna.ir/newscontent.asp?id=314286&lang=p
14. http://www.isna.ir/newscontent.asp?id=314011&lang=p
15. Ibid
16. جلسه مطبوعاتی سخنگوی وزارت خارجه ایران، تهران، یکشنبه ۹‌/‌۹‌/‌۸۲ نویسنده این گزارش، خود در جلسه مطبوعاتی سخنگو Øضور داشته است.
17. روزنامه خراسان، شماره ۱۵۷۱۸، سه‌شنبه ۱۱‌‌/‌۹‌/‌۱۳۸۲، ص ۴
18. http://www.xeber.net, 2003/08/22
19. رادیو بی.بی‌.سی ـ بخش شامگاهی ـ ۱۱‌/‌۹‌/‌۱۳۸۲