تسخير لانه جاسوسي سرÙصلي در روابط ايران Ùˆ آمريكا
روابط خارجي ايران Ùˆ ايالات متØده آمريكا از پيروزي انقلاب اسلامي تا تسخير لانه‌ جاسوسي، قطعاً به بررسي پيشينه‌ اين روابط نياز دارد. اصل موضوع Ùˆ مقدمات آن در پنج مرØله تدوين شده است كه خلاصه‌ آن به اين Ø´Ø±Ø Ø§Ø³Øª: 1. روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا قبل از جنگ جهاني دوم بيشتر جنبه‌ Ùرهنگي داشت. سلطه آمريكا بر ايران به خاطر Øضور قدرتمند انگليس Ùˆ روسيه كه به اشكال اقتصادي، سياسي Ùˆ گاه نظامي نقش Ùعال Ùˆ تعيين‌كننده‌اي در عرصه‌هاي مختل٠ايران داشتند، نمودي نداشت. آمريكائي‌ها بيشتر در Øاشيه قرار داشتند. 2. با وقوع جنگ جهاني دوم سرنوشت مناطق وسيعي از جهان دگرگون گشت Ùˆ به تبع آن تغييرات بنيادي نيز در ايران ايجاد گرديد. با ايجاد تغييرات Ùˆ تØولات بنيادين در نظام بين‌الملل Ùˆ اوضاع داخلي ايران، روابط ايران Ùˆ آمريكا نيز از آن تأثير پذيرÙت. بعد از پايان جنگ جهاني دوم Ùˆ آغاز جنگ سرد بين بلوك غرب به رهبري ايالات متØده Ùˆ بلوك شرق به رهبري اتØاد جماهير شوروي، ايران به دليل موقعيت ژئوپولتيك (همسايگي با شوروي Ùˆ سواØÙ„ خليج‌Ùارس) Ùˆ ژئواكونوميك (ذخاير انرژي) مورد توجه ويژه‌ايالات متØده قرار گرÙت. بعد از كودتاي 28 مرداد 1332 روابط ايران Ùˆ آمريكا وارد مرØله‌ نويني شد Ùˆ سياست خارجي ايالات متØده، با سياست داخلي Ùˆ خارجي ايران گره خورد. به طوري كه بررسي دكترين‌هاي اعلام شده از سوي ايالات متØده، سياست داخلي Ùˆ خارجي ايران را تØت تأثير خود قرار داد Ùˆ اين توسعه Ùˆ همبستگي روابط ايران Ùˆ آمريكا، در طول دوران Øكومت Ù…Øمدرضا پهلوي ادامه داشت. 3. به دنبال انتشار مقاله‌ روزنامه‌ي اطلاعات در 17 دي 1356 Ùˆ تظاهرات ملت ايران در 19 دي 1356 اوضاع داخلي ايران متØول گشت Ùˆ جرقه‌ اصلي انقلاب اسلامي زده شد. با آغاز Ùˆ تشديد تØولات انقلابي در ايران روابط خارجي ايران Ùˆ آمريكا نيز متØول گرديد. در آغاز بØران دولتمردان ايالات متØده از درك تØولات ايران عاجز بودند Ùˆ در ميان تصميم‌گيران نوعي تشتت آرا Ùˆ اختلا٠نظر درباره‌ Ù†Øوه برخورد با تØولات انقلابي وجود داشت كه به اختلا٠ونس Ù€ برژينسكي Ù…ØµØ·Ù„Ø Ù…ÙŠâ€ŒØ¨Ø§Ø´Ø¯. زماني كه مقامات آمريكايي درياÙتند كه اوضاع ايران بØراني، تØولات انقلابي رو به اوج Ùˆ Øكومت Ù…Øمدرضا شاه رو به اÙول است، براي ØÙظ مناÙع خود درصدد برآمدند با Øمايت از شاه، وي را بر مسند قدرت ØÙظ كنند. اما اوضاع ايران بØراني‌تر از آن بود كه Ù…Øمدرضا شاه توان مقاومت Ùˆ كنترل آن را داشته باشد. زماني كه آمريكايي‌ها درياÙتند انقلاب ايران به اوج خود رسيده Ùˆ اوضاع از كنترل Ù…Øمدرضا خارج شده است، درصدد برآمدند با گردش در مواضع خود نسبت به اوضاع ايران، به طور غيرمستقيم با رهبري انقلاب، ارتباط برقرار نموده Ùˆ شرايط را براي ØÙظ مناÙع خود پس از تغيير رژيم آماده نمايند. 4. پس از پيروزي انقلاب اسلامي Ùˆ تشكيل دولت موقت به نخست‌وزيري مهندس بازرگان Ùˆ شكل‌گيري جمهوري اسلامي ايران، ايالات متØده، Øكومت جديد را در روزهاي آغازين به طور رسمي مورد شناسايي قرار داد. مقامات آمريكايي بر اين تصور بودند كه با به قدرت رسيدن ليبرال‌ها Ùˆ ميانه‌روها، شرايط براي برقراري Ùˆ توسعه روابط Ùراهم خواهد شد. به همين جهت درصدد برآمدند تا با اتخاذ مواضع دوستانه Ùˆ مسالمت‌آميز، روابط سياسي Ùˆ اقتصادي را توسعه داده Ùˆ مناÙع خود را در ايران ØÙظ نمايند. از سوي ديگر كابينه‌ مهندس بازرگان نيز به دليل Øضور اÙراد ميانه‌رو Ùˆ ليبرال، به توسعه‌ روابط سياسي Ùˆ اقتصادي با ايالات متØده تمايل داشت. اما صدور قطعنامه سناي آمريكا در مخالÙت با اعدام‌هاي انقلابي در ايران، اولين بØران را در مسير توسعه روابط دو كشور ايجاد كرد. همچنين تلاش ايالات متØده Ùˆ تمايل دولت موقت جهت توسعه‌ روابط، با مخالÙت نيروهاي مذهبي Ùˆ انقلابي روبه‌رو شد. به همين جهت پس از پذيرش Ù…Øمدرضا پهلوي از سوي ايالات متØده Ùˆ ديدار مهندس بازرگان Ùˆ دكتر يزدي با برژينسكي، مشاور امنيت ملي كارتر، دانشجويان پيرو خط امام، براي پايان بخشيدن تلاش آمريكا جهت سلطه‌ مجدد به ايران، سÙارت آمريكا را تسخير كردند Ùˆ كاركنان سÙارت را به گروگان گرÙتند. 5. با اشغال سÙارت آمريكا در تهران توسط دانشجويان پيرو خط امام Ùˆ آغاز بØران گروگان‌گيري، روابط ايران Ùˆ آمريكا وارد مرØله‌ي جديدي شد. چرا كه با آغاز اين بØران، دولت موقت سقوط كرد Ùˆ اميد ايالات متØده براي ترميم Ùˆ توسعه‌ روابط ايران Ùˆ آمريكا به يأس مبدل شد. در روزهاي آغازين بØران، آمريكا بر اين تصور بود كه به روش مسالمت‌آميز، مذاكره Ùˆ ميانجي‌گري خواهد توانست بØران گروگان‌گيري را ØÙ„ Ùˆ Ùصل نمايد. زماني كه روشن گرديد كه بØران، بسيار عميق است، آمريكا با توسل به اعمال Ùشارهاي اقتصادي Ùˆ Ø·Ø±Ø Ù…ÙˆØ¶ÙˆØ¹ در شوراي امنيت Ùˆ ديوان بين‌المللي دادگستري، درصدد برآمد بØران را ØÙ„ Ùˆ Ùصل نمايد، اما اين راهكارها نيز موÙقيتي براي آمريكا به همراه نداشت تا زماني كه كارتر قطع روابط سياسي Ù€ اقتصادي ايران Ùˆ آمريكا را اعلام كرد كه با استقبال ايران Ùˆ Øضرت امام خميني روبه‌رو گرديد. در نهايت آمريكا متوسل به روش‌هاي قهرآميز نظير Øمله به طبس، Ø·Ø±Ø ÙƒÙˆØ¯ØªØ§ÙŠ نوژه Ùˆ Øمايت از صدام Øسين جهت Øمله به ايران، در تلاش بود كه گروگان‌ها را آزاد نمايد. سرانجام با ميانجي‌گري وزير امور خارجه الجزاير Ùˆ با امضاي بيانيه‌ الجزاير، بØران گروگان‌گيري خاتمه ياÙت. اما آثار Ùˆ عواقب اين بØران همچنان بر روابط دو كشور سايه اÙكنده است.
منبع: Øسن خداوردي، روابط ايران Ùˆ آمريكا، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ص 219 تا 221.