مقدمه
13 آبان، یادآور Øوادث مختلÙÛŒ در تاریخ کشور، نهضت امام خمینی Ùˆ انقلاب اسلامی است Ú©Ù‡ هر یک نقشی بزرگ Ùˆ سرنوشت‌ساز داشته اند. 13 آبان 1342ØŒ روز تبعید Øضرت امام خمینی(ره)ØŒ در Ù¾ÛŒ اعلام مخالÙت ÙˆÛŒ با قانون استعماری Ùˆ آمریکایی کاپیتولاسیون بود. 13 آبان 1357ØŒ روز شهادت جمع زیادی از دانش آموزان Ùˆ دانشجویان، در مقابل دانشگاه تهران، در زمان اوج‌گیری نهضت اسلامی ایران بود Ùˆ سرانجام، 13 آبان 1358 روز تسخیر لانة جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بود. در این میان، واقعة اخیر با توجه به ابعاد، پیامدها Ùˆ همچنین گسترة ملی Ùˆ بین‌المللی آن از اهمیت Ùˆ جایگاه ویژه ای در تاریخ انقلاب اسلامی برخوردار است؛ به طوری Ú©Ù‡ با گذشت چند دهه، پیامدها Ùˆ آثارش همچنان در صØنة سیاست داخلی Ùˆ خارجی کشور، اثرگذار Ùˆ بØØ« انگیزاست.
علل اشغال
علت های Ùراوانی برای اشغال لانة جاسوسی برشمرده‌اند Ú©Ù‡ برخی از آنها عبارتند از:
1. تبدیل سÙارت‌خانه به مرکز جاسوسی
آمریکا Ú©Ù‡ تمام تلاش خود را در Øمایت از رژیم شاه Ùˆ جلوگیری از پیروزی انقلاب به کار بسته بود، با پیروزی انقلاب اسلامی، سÙارت خود را به عنوان پایگاهی برای طراØÛŒ Ùˆ اجرای توطئه علیه انقلاب تبدیل کرد؛ تا بتواند آن بخش از اقداماتش را Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانست در پوشش دیپلماتیک برای شکست یا به انØرا٠کشاندن نظام نو پای اسلامی انجام دهد، با مرکزیت سÙارت، به اجرا درآورد. اÙسران سازمان سیا (CIA) با استÙاده از شرایط نابسامان بعد از انقلاب Ùˆ درهم ریختگی Ùˆ نامشخص بودن Øوزة مسئولیت ها Ú©Ù‡ نتیجة طبیعی هر انقلابی است، سعی کردند با Ù†Ùوذ در مناطق کلیدی Ùˆ Øساس، از تعمیق Ùˆ گسترش هر Ú†Ù‡ بیشتر انقلاب اسلامی، جلوگیری کنند. لانة جاسوسی آمریکا با ایجاد شبکه های جاسوسی Ùˆ اطلاعاتی، در Ù¾ÛŒ آن بود تا با بØران Ø¢Ùرینی، تضعی٠نیروهای اصیل انقلاب Ùˆ جایگاه Ùˆ شخصیت Øضرت امام Ùˆ همچنین ایجاد گسست Ùˆ شکا٠میان رهبری Ùˆ نسل جوان، Ùعال ترین Ùˆ انقلابی ترین نیروی اجتماع را از رهبری دور کند؛ تا بتواند با تاثیر بر آنها Ùˆ Ù†Ùوذ در ارتش، Øرکت انقلابی مردم ایران را آسیب پذیر سازد.
2. تلاش سÙارت‌خانه برای جذب دولتمردان
هد٠سÙارت آمریکا، انØرا٠اÙکار عمومی از خطرات شیطان بزرگ در ایران بود. به همین دلیل، مسئولین سÙارت آمریکا در Ù¾ÛŒ آن بودند تا با برقراری ارتباط با مسئولین دولت موقت، راه رسیدن به اهداÙشان را تسهیل کنند. آمریکا Ù…ÛŒ خواست تا با شناسایی مهدی بازرگان به عنوان شخص اول مملکت، این گونه نشان دهد Ú©Ù‡ امام خمینی، خود مایل است Ú©Ù‡ دین Ùˆ روØانیت از سیاست جدا شوند Ùˆ آنها ناگزیر از نزدیکی به دولت موقت شده اند Ùˆ بدین ترتیب Ú©Ù… Ú©Ù… برنامه Øذ٠امام Ùˆ جایگزینی ایشان توسط اÙرادی مثل شریعتمداری Ùˆ بنی صدر را اجرا کند. به همین دلیل، وزارت خارجة آمریکا مأموریت اصلی سÙارت خود را در ایران، تلاش برای هماهنگی Ùعالیت های نیروهای لیبرال Ùˆ میانه‌روهای مذهبی Ùˆ پیوند دادن آنها با عناصر ملی‌گرا Ùˆ سلطنت طلبان Ùˆ طرÙداران رژیم سابق بر علیه انقلابیون مذهبی قرار داده بود.
3. تشدید اقدامات خصمانة آمریکا
در Ù¾ÛŒ اعدام های انقلابی سران رژیم گذشته در روزهای آغازین پیروزی انقلاب، دو تن از اعضای سنای آمریکا به نام های جاکوب جاويتس Ùˆ هنری جکسون Ú©Ù‡ از طرÙداران پروپا قرص رژیم پهلوی بودند، در 27 اردیبهشت 1358 قطعنامه ای را از تصویب سنا گذراندند Ú©Ù‡ ایران را به خاطر اعدام های انقلابی با Ù„ØÙ† شدیدی Ù…Øکوم Ù…ÛŒ کرد. به عقیدة کارل کلمنت Ú©Ù‡ از کارشناسان با سابقة وزارت خارجه آمریکاست، ایالات متØده، اشتباه استراتژیکی را دربارة ایران انجام داده بود Ùˆ آن، دل بستن به دولت موقت Ùˆ عدم مذاکره Ùˆ دیدار مستقیم با Øضرت امام بود؛ کاری Ú©Ù‡ رقبای ایالات متØده، یعنی Ùرانسه Ùˆ شوروی در آغازین روزهای پیروزی انقلاب انجام داده بودند. بعد از تصویب این قطعنامه Ùˆ ایجاد مسایل اختلاÙ‌برانگیز بین دو کشور، آمریکا در Ù¾ÛŒ آن بود تا Ùرستاده ای ویژه را با هد٠جذب ایران Ùˆ جلوگیری از Ù†Ùوذ شوروی در این کشور، به سوی ایران بÙرستد؛ ولی Øضرت امام در واکنش به تصویب این قطعنامه از پذیرش Ùرستادة مذکور Ú©Ù‡ از دیپلمات های کارکشتة وزارت خارجه ایالات متØده بود، خودداری کرد Ùˆ علاوه بر آن، دولت از پذیرش والتر کاتلر – به عنوان سÙیر – خودداری کرد. پس از این Ùعل Ùˆ انÙعالات، دولت آمریکا به بهانة ØÙظ امنیت منطقه Ùˆ با این ادعا Ú©Ù‡ اØتمال داده Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ یک Ù†Ùت‌کش در خلیج Ùارس ربوده شود، ناوگان خود را در تنگة هرمز به Øال آماده‌باش درآورد.
4. Øمایت از مواضع رهبری انقلاب
امام خمینی در 7 آبان 1358به قراردادهای استعماری بین ایران Ùˆ آمریکا شدیدا اعتراض کرد؛ اما در مقابل، دولت موقت هیچ توجهی به این اعتراض ها نشان نمی داد Ùˆ در Ù¾ÛŒ بهبود روابط با ایالات متØده بود Ùˆ در موضع گیری‌های رسمی Ùˆ غیررسمی، بیشترین واهمه خود را از شوروی ابراز Ù…ÛŒ داشت. Øرکت های سازش‌کارانة دولت موقت تا آن جا پیش رÙت Ú©Ù‡ در روز 11 آبان 1358 در جشن انقلاب الجزایر، مهدی بازرگان بدون اطلاع امام، با برژینسکی، مشاور امنیت ملی کاخ سÙید دیدار کرد. باری روبین Ù…ÛŒ نویسد:
گروگان های آمریکایی دقیقاً به Ù…Ùهوم همین کلمة گروگان، برای جلوگیری از توطئه یا Øرکتی علیه انقلاب ایران، در بند نگاه داشته شده بودند؛ زیرا بسیاری از ایرانی ها واقعاً بر این باور بودند Ú©Ù‡ در واشنگتن، نقشه هایی برای سرنگونی رژیم جدید ایران Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ùˆ آمریکا آنها را راØت نخواهد گذاشت. Øضور شاه در آمریکا با همة شواهدی Ú©Ù‡ دربارة بیماری سخت او وجود داشت، بر این نگرانی ها Ù…ÛŒ اÙزود Ùˆ چنین تعبیر Ù…ÛŒ شد Ú©Ù‡ آمریکا در تدارک یک اقدام نظامی برای بازگردانیدن او به قدرت است.
5. پناه دادن به شاه مخلوع ایران
Ù…Øمدرضا پهلوی Ú©Ù‡ پس از Ùرار از ایران، در کشورهای مختلÙÛŒ آواره شده بود Ùˆ ایرانیان، خواستار بازگشت Ùˆ Ù…Øاکمه ÙˆÛŒ بودند، با مساعدت مقامات آمریکایی، به یک‌باره سر از آن کشور درآورد. لینگن، کاردار سÙارت آمریکا در تهران، Ø·ÛŒ نامه‌ای با طبقه‌بندی سری Ú©Ù‡ برای وزارت امور خارجه آمریکا Ùرستاد، در مورد چگونگی پذیرش شاه در آمریکا Ù…ÛŒ نویسد:
با در نظر گرÙتن عکس‌العمل عمومی مخالÙت با شاه Ú©Ù‡ ناشی از اقدامات اÙرادی است Ú©Ù‡ بر اÙکار عمومی Ù†Ùوذ دارند، من تردید دارم Ú©Ù‡ مریض بودن شاه بتواند میزان عکس‌العمل عمومی این جا را کاهش دهد. اگر ما او را به بهانة ملاØظات انسان‌دوستانه بپذیریم، موضع قابل دÙاع بهتری را به دست خواهیم آورد.
Øضرت امام Ø·ÛŒ پیامی در 12 آبان 1358 در اعتراض به پذیرش شاه از سوی رژیم آمریکا اعلام کرد: دانشگاهیان، دانش آموزان Ùˆ طلاب علوم دینی با قدرت تمام، مبارزة خود را علیه آمریکا گسترش دهند. از آن جا Ú©Ù‡ در کودتای سال 1332 نیز آمریکا پس از Ùرار شاه از ایران، دوباره او را در به دست گرÙتن قدرت یاری داده بود، لذا مردم ایران ØÙ‚ داشتند به مسئلة پذیرش شاه در آمریکا، مشکوک باشند وآن را توطئه‌ای دیگر برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی بدانند.
روند تسخیر
گروهی از دانشجویان دانشگاه‌های تهران با عنوان «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» در روز یک‌شنبه، 13 آبان 1358 سÙارت‌خانة آمریکا را به تصر٠خود درآوردند. از همان Ù„Øظه های اول تصر٠سÙارت آمریکا، گروه های مختل٠مردم در مقابل درب سÙارت، اجتماع کردند Ùˆ به دادن شعارهای ضدآمریکایی پرداختند. پیش از آن Ú©Ù‡ دانشجویان به درب اصلی سÙارت برسند، دیپلمات های آمریکایی، مقداری از اسناد را در دستگاه‌های مخصوص کاغذ خردکن ریختند Ùˆ از بین بردند Ùˆ مقدار زیادی از اسناد را نیز سوزاندند Ùˆ به ویژه نوارهای میکروÙیلم Ùˆ ØاÙظه های کامپیوتری را نابود کردند. در جریان اشغال سÙارت آمریکا، 72 آمریکایی به عنوان گروگان، به دست دانشجویان اÙتادند.
پیامدهای اشغال
این Øادثة بزرگ، پیامدهای گوناگونی را در Ù¾ÛŒ داشت Ú©Ù‡ از آن میان، Ù…ÛŒ توان به موارد زیر اشاره کرد:
الÙ) اشغال سÙارت آمریکا در واقع تیر خلاص به دولت موقت بود Ùˆ به بیان دیگر، در نتیجة این اقدام انقلابی، قدرت متزلزل دولت موقت، رو به اÙول گذاشت Ùˆ همگام با آن، اساس همکاری‌های استراتژیک ایران Ùˆ ایالات متØده، Ùرو پاشید. بازرگان يك روز پس از این Øادثه، از سمت نخست وزیری استعÙا کرد Ú©Ù‡ بی‌درنگ، توسط امام پذیرÙته شد.
ب) Øرکت انقلابی دانشجویان مسلمان، قبل از هر چیز، هیئت Øاکم آمریکا را به شدت گیج کرد. آمریکا Ú©Ù‡ انتظار داشت به لط٠لیبرال های Øاکم در دولت موقت، موقعیت از دست رÙتة خود در ایران را به تدریج باز یابد، با این ضربة سهمگین، به شدت برآشÙته شد. در بین Øاکمان دولت آمریکا نیز در مورد راه برخورد با ایران، اختلاÙاتی پیش آمد. گروهی به نمایندگی سایروس ونس، وزیر خارجه، راه های دیپلماتیک Ùˆ Ú¯Ùت‌وگو Ùˆ سرانجام، تØریم های اقتصادی Ùˆ پروازی را پیشنهاد Ù…ÛŒ کردند Ùˆ گروهی دیگر به رهبری زبیگنیو برژینسکی، دخالت نظامی را برای ØÙ„ مسئلة گروگان گیری، لازم Ù…ÛŒ دانستند. این اختلا٠تا آن جا پیش رÙت Ú©Ù‡ سایروس ونس پس از Øملة نظامی آمریکا در صØرای طبس Ú©Ù‡ منجر به شکست آمریکا شد، استعÙا کرد.
ج) آمریکا در اولین واکنش، اقدام به تØریم اقتصادی ایران کرد Ùˆ اموال Ùˆ دارایی های ایران در بانک های آمریکایی Ùˆ بانک های خارجی مستقر در آمریکا را توقی٠کرد Ùˆ از سوی دیگر، به آزار Ùˆ اذیت ایرانیان مقیم آمریکا پرداخت Ùˆ در جهان نیز مشکلاتی را برای ایران ایجاد کرد. به هر Øال، تسخیر لانة جاسوسی هر چند از سوی دولت‌های استعماری وابستة به شرق Ùˆ غرب Ù…Øکوم شد، اما از سوی ملت‌های Ù…Øروم Ùˆ تØت ستم جهان Ùˆ نهضت های آزادی‌بخش جهان، به شدت مورد استقبال قرار گرÙت Ùˆ باعث گسترش Øرکت های ضد استعماری در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† Ùˆ به ویژه در خاورمیانه شد.
د) پایان یاÙتن رابطة استعماری ایران Ùˆ آمریکا، روشن شدن ماهیت ننگین ایالات متØده Ú©Ù‡ پشت صورتک Øقوق بشر Ùˆ آزادی مخÙÛŒ شده بود، جلوگیری از ایجاد بØران Ùˆ آشوب با تسخیر مرکز بØران Ø¢Ùرینی آمریکا، از بین رÙتن گروه‌های مارکسیستی - گروه‌هایی Ú©Ù‡ تا پیش از آن، خود را تنها سردمدار مبارزه با امپریالیسم آمریکا Ù…ÛŒ دانستند - بازگشت مردم به صØنه Ú©Ù‡ با رويكردهاي ‌دولت موقت، خانه‌نشین شده بودند Ùˆ شکست هیمنه Ùˆ اسطورة جهانی آمریکا، از دیگر پیامدهای اشغال لانة جاسوسی بودند.
Ù‡) تØقیر دولت آمریکا یکی دیگر از پیامدهای مهم اشغال لانة جاسوسی بود. سولیوان سÙیر آمریکا در ایران در دورة کارتر، نیز در کتابش می‌نویسد: روش سست Ùˆ بی‌بنیاد Øکومت کارتر در سیاست خارجی Ùˆ اقدامات نامعقول برژینسکی Ú©Ù‡ هنوز قادر به درک واقعیت مسایل ایران نبود، باعث گروگان‌گیری اعضای سÙارت آمریکا شد. ÙˆÛŒ سپس اشاره Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ بر اثر این Øادثه، دوران تØقیر ملی Ú©Ù‡ در تاریخ آمریکا نظیر آن دیده نشده، آغاز گردید.
Ùˆ) قطع رابطة سیاسی آمریکا با جمهوری اسلامی ایران از دستاوردهای مهم اشغال لانة جاسوسی بود. آمریکا در 20 Ùروردین 1359ØŒ رابطة سیاسی خود را با ایران قطع کرد Ùˆ دست به یک سری توطئه های ناÙرجام علیه انقلاب اسلامی زد؛ مانند Øملة نظامی به طبس، کودتای نوژه، جنگ تØمیلی، تØریم اقتصادی Ùˆ... Ùˆ پس از گذشت سال ها، هنوز هم این توطئه ها ادامه داشته Ú©Ù‡ البته تأثیر چندانی هم در ارادة مردم ایران، برای دست‌یابی به استقلال Ùˆ توسعه نداشته‌اند.
ز) کارتر Ú©Ù‡ با ژست‌های Øقوق بشر Ùˆ همچنین ØÙ„ مشکلات بین آمریکا Ùˆ چین Ùˆ امضای مواÙقت‌نامة کمپ دیوید، بین مصر Ùˆ اسرائیل، وجهه‌ای صلØ‌طلب برای خود کسب کرده بود، با تسخیر لانة جاسوسی، تمامی وجهه Ùˆ Ù†Ùوذ خود را از دست داد؛ به طوری Ú©Ù‡ Øتی نتوانست در مقابل Øملة نظامی شوروی به اÙغانستان، موضع مناسبی اتخاذ کند Ùˆ Ú©Ù… Ú©Ù…ØŒ شرایط اÙول Øکومت خود Ùˆ Øزبش را Ùراهم کرد.
سال‌های بعد
پس از تسخیر لانة جاسوسی، ایران همچنان به عنوان عاملی مؤثر Ùˆ Ù…Ø·Ø±Ø Ø¯Ø± انتخابات آمریکا باقی ماند. آزاد نشدن دیپلمات‌های گروگان از سوی ایران Ú©Ù‡ باعث ناکامی کارتر در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شد Ùˆ اعزام مخÙÛŒ مک‌Ùارلین به ایران از سوی ریگان Ú©Ù‡ در کاهش Ù…Øبوبیت ÙˆÛŒ تأثیر گذاشت، دو نمونه از تأثیر ایران بر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا Ùˆ Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯Ù† ایران در این زمینه است؛ اما هیچ‌گاه چون امروز، تأثیر ایران بر مسئله انتخابات آمریکا مهم نبوده است. برخی از دلایل این اهمیت را می‌توان در Ù…Øورهای زیر جست‌وجو کرد:
1. تهديد مناÙع غرب
آمریکا بعد از جنگ سرد Ùˆ در چهارچوب نگرش‌های کلان استراتژیک غرب، به جمع‌بندی مشخص Ùˆ منظمی در مورد تهدیدات گوناگون امنیتی بر ضد خود رسیده است. این جمع‌بندی استراتژیک Ú©Ù‡ ساخته Ùˆ پرداختة نخبگان Øاکم بر آن كشور است Ùˆ ارتباط چندانی با واقعیت‌های موجود ندارد، تهدیدات بر ضد سیستم غرب را در گسترش سلاØ‌های کشتار جمعی Ùˆ وجود دولت‌های غیرمطیع غرب، می‌بیند. در این نگرش استراتژیک، ایران به ویژه در دورة سیاست‌های ضد غرب اØمدی نژاد در زمرة عمده‌ترین تهدیدات قرار می‌گیرد Ùˆ بلکه مهم‌ترین تهدید بر ضد غرب به شمار می‌رود. این نگاه در نامزدهای انتخاباتی آمریکا به چشم می‌خورد Ùˆ در این زمینه، هیچ تÙاوتی بین دو Øزب عمده آن كشور يعني Øزب جمهوری خواه Ùˆ Øزب دموکرات، وجود ندارد.
2. عمق‌یابی بØران در عراق
اوضاع وخیم عراق، مسئله ایران را در منازعات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا وارد کرده است. مخالÙان دولت بوش Ùˆ منتقدان Øزب جمهوری خواه نیز از ضع٠آمریکا در عراق بهره‌برداری کرده، در مبارزات انتخابات ریاست جمهوری، بر سیاست‌های نادرست آمریکا در عراق انگشت می‌گذارند Ùˆ سیاست‌های بوش را عامل Øضور ایران، نه Ùقط در عراق بلکه در تمام Øوادث سیاسی خاورمیانه؛ به ویژه لبنان می‌دانند Ùˆ معتقدند باید جلوی قدرت‌مندی ایران در عراق Ùˆ خاورمیانه را بگیرند.
3. ارتقای توان هسته‌ای ایران
آمریکایی‌ها همواره برنامه‌های ØµÙ„Ø Ø¢Ù…ÛŒØ² ایران در زمینة Ùناوری هسته‌ای را گامی برای دست‌یابی ایران به Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø³ØªÙ‡â€ŒØ§ÛŒ تلقی کرده‌اند Ùˆ با تشدید تبليغات منÙÙŠ در زمينه پیشرÙت‌های ایران در Ùناوری هسته‌ای در سال‌های اخیر، بر Øساسیت ‌هاي جاري در كشور خود نسبت به توان هسته اي ايران دامن زده اند .
4. خطرات بیشتر برای اسرائیل
با روی کار آمدن دولت آقای دکتر اØمدی نژاد، آمریکا خطر بیشتری از ناØیة ایران برای موجودیت Ùˆ هویت اسرائیل – مهم‌ترین متØد استراتژیک خود- اØساس می‌کند Ùˆ این مسئله، ریشه در شعارها Ùˆ مواضع ضد اسرائیلی رئیس جمهور - مانند دروغین بودن هولوکاست- دارد. Øساسیت آمریکایی‌ها نسبت به اسرائیل در Øدی است Ú©Ù‡ هیلاری کلینتون به Ù†Ùع اوباما از نامزدی ریاست جمهوری آمریکا کناره‌گیری کرد Ùˆ از هواداران خود خواست Ú©Ù‡ به اوباما رأی دهند. از این رو، سیاست آن دو را در بسیاری از زمینه‌ها Ùˆ به ویژه دربارة اسرائیل، باید یکسان تلقی کرد. بوش نیز در Øمایت از Ù…Ú© کین Ùˆ در پارلمان اسرائیل به آنانی Ú©Ù‡ درصدد مذاکره با گروه‌های هوادار ایران، مانند Øماس Ùˆ Øزب الله هستند، به شدت Øمله کرد.
از امور Ùوق برمی‌آید Ú©Ù‡ ایران پس از انقلاب اسلامی، به ویژه در سال‌های اخیر، به عاملی تأثیرگذار بر سیاست خارجی آمریکا Ùˆ مواضع رهبران آن کشور Ùˆ Øتی نامزدهای ریاست جمهوری تبدیل شده است.
منابع:
1- پایگاه خبری شری٠نیوز www.sharifnews.com
2- پایگاه هم اندیشی یاران انقلاب www.hamandishi.com
3- سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی www.irdc.ir
4- سایت لیله القدر www.lailatolgadr.ir
5- همشهری دیپلماتیک، شماره 25 (نیمه خرداد 1387).
6 – همشهری دیپلماتیک، شماره 27 و 26 (تیر و مرداد 1387).
7- Ù‡Ùته نامه شهروند، شماره 56 (6 مرداد 1387).
8- Ù‡Ùته نامه شهروند، شماره63 (24 شهریور 1387).
9- روزنامه کارگزاران (19 خرداد 1387) مقاله تأملی بر مباØثات موجود میان نامزدهای انتخبات ریاست جمهوری آمریکا: شاه کلیدی به نام ایران.
10- روزنامه اعتماد ملی (27 شهریور 1387) توصیه پنج وزیر خارجه پیشین آمریکا به رئیس جمهور آینده این کشور: با ایران مذاکره کنید.