شكست نظامي امريكا براي نجات گروگانها ضمن بالا بردن روØية دانشجويان مسلمان پيرو خط امام اÙكار عمومي ملت ايران را نيز در مواجهه با امريكا جدي‌تر Ùˆ منسجم‌تر كرد Ùˆ بدين ترتيب زمينه براي وارد شدن ايران در يك معامله ديپلماتيك با امريكا از موضع بالا را بيش از پيش تقويت نمود. به ويژه اينكه هد٠اصلي كارتر پايان ياÙتن ماجراي گروگانها قبل از برگزاري انتخابات رياست جمهوري در امريكا Ùˆ پايان دورة زمامداري در كاخ سÙيد بود Ùˆ شكست نيروهاي امريكايي در طبس او را در موضعي كاملاً انÙعالي قرار داده بود.
به Ùاصله يك ماه پس از شكست امريكا در طبس، اولين دورة مجلس شوراي اسلامي در تاريخ 7 خرداد ماه 59 تشكيل شد Ùˆ امام خميني در پيامي كه در 11 شهريور 59 به مناسبت Ùرا رسيدن ايام Øج صادر كردند چگونگي ØÙ„ مسألة گروگانها را به مجلس شوراي اسلامي واگذار نمودند.
امام در اين پيام ضمن تأكيد بر اينكه امريكا دشمن شمارة يك مردم Ù…Øروم Ùˆ مستضع٠جهان است اÙزود:
بارها Ú¯Ùته‌ام كه گروگانگيري توسط دانشجويان مسلمان Ùˆ مبارز Ùˆ متعهد ما عكس‌العمل طبيعي صدماتي است كه ملت ما از امريكا خورده است. Ùˆ اينان Ùعلاًً با باز پس دادن اموال شاه معدوم Ùˆ لغو تمام ادعاهاي امريكا عليه ايران Ùˆ ضمانت به عدم دخالت سياسي Ùˆ نظامي امريكا در ايران Ùˆ آزاد گذاشتن تمامي سرمايه‌هاي ما آزاد مي‌گردند؛ كه البته اين امر را Ù…Øول به مجلس اسلامي نموده‌ام تا آنان به هر Ù†ØÙˆ كه ØµÙ„Ø§Ø Ù…ÙŠâ€ŒØ¯Ø§Ù†Ù†Ø¯ عمل نمايند.
پس از تشكيل مجلس شوراي اسلامي، Øجت‌الاسلام هاشمي رÙسنجاني، رئيس مجلس، اعلام كردكه نامه‌اي از سوي نمايندگان كنگرة امريكا مبني بر تقاضا براي اولويت دادن به مسألة گروگانها درياÙت كرده است. سپس متن نامة سÙراي استراليا، اتريش، Ùنلاند، يونان، نيوزالند، سوئد، نروژ، سوئيس Ùˆ اسپانيا داير بر ØÙ„ مسالمت‌آميز مناقشات مربوط به ادامة بازداشت گروگانها را قرائت كرد.
در همين Øال جامعة اقتصادي اروپا در اواخر مرداد ماه 1359 قطعنامه‌اي عليه ايران صادر كرد. اين سند يكي از تندترين موضع‌گيريها عليه ايران بود Ùˆ طي آن رؤساي نمايندگيهاي سياسي كشورهاي عضو جامعه اقتصادي اروپا اشغال سÙارت ايالات متØده امريكا در تهران Ùˆ بازداشت اعضاي آن را به عنوان گروگان يك تجاوز به تمام معني به قوانين بين‌المللي دانسته Ùˆ با توجه به عواقب ناخوشايند اين گروگان‌گيري بر روي روابط Øسنه بين دول عضو شوراي اقتصادي اروپا Ùˆ جمهوري اسلامي ايران، از رياست مجلس شوراي اسلامي ايران تقاضاي آزادي گروگانها را داشتند. همچنين اين مجموعه در Øالي انجام مي‌شد كه در داخل كشور تعرضات Ù…Øدود عراق به مرزهاي كشور شروع شده بود Ùˆ اختلا٠مابين رئيس‌جمهور، نخست‌وزير Ùˆ مجلس Ùˆ همچنين مناقشات گروهكها Ùˆ اØزاب مخال٠و دهها مسألة ديگر، Ùضاي سياسي كشور را به شدت تØت تأثير قرار داده بود.
نمايندگان مجلس سرانجام در جلسة علني 10 شهريور ماه 1359 جوابيه Ù…Ùصلي به نامة نمايندگان كنگرة امريكا دادند. در اين پاسخنامه، موارد Ùˆ سوابق دخالتهاي امريكا در ايران يادآوري شده بود Ùˆ امريكا را از هر گونه توطئه Ùˆ برنامه‌ريزي براي تجاوز منع نموده Ùˆ از نمايندگان امريكا خواسته بودند خسارات وارده از سوي امريكا به ايران را بررسي كرده Ùˆ Øقوق ايران را تأديه نمايند.
آغاز بØثهاي مجلس پيرامون مسألة گروگانها موجب پديد آمدن اÙقي از اميدهاي تازه شد. مجلس براي تسريع در اين امر كميسيون ويژه‌اي را براي رسيدگي به كار گروگانها تشكيل داد Ùˆ رسماً ØÙ„ مسألة گروگانها در دستور كار قرار گرÙت.
زماني كه مسألة آزادي گروگانها در مجلس شوراي اسلامي مورد بØØ« قرار گرÙت بيش از سي نمايندة همسو با سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي صØÙ† مجلس را ترك كردند زيرا اين عده معتقد به Ù…Øاكمة امريكاييها در ايران بودند.
هاشمي رÙسنجاني، رئيس وقت مجلس، ضمن اشاره به تمايل قبلي خود براي ØÙ„ مسئله مي‌گويد:
ما نمي‌خواستيم برخلا٠نظرات امام ØرÙÙŠ بزنيم ولي مواÙÙ‚ بوديم كه قضيه ØÙ„ بشود سرانجام امام هم به اين نتيجه رسيدند كه بايد اين مسأله ØÙ„ شود Ùˆ قضيه را به مجلس Ù…Øول كردند. اما در مجلس هم نيروهاي تند Ùˆ انقلابي سختگيري مي‌كردند Ùˆ شرطهاي سختي مي‌گذاشتند. مثلاً مي‌خواستند امريكا عواقب كودتاي 28 مرداد Ùˆ مسائل پس از آن را بپذيرد. به هر Øال، شرايط سختي بود. بخشي از نيروهاي انقلابي نمي‌خواستند مسأله تمام شود Ùˆ ما هم مي‌دانستيم امام مايل هستند كه قضيه ØÙ„ شود Ùˆ راه ØÙ„ آن را به مجلس Ù…Øول كرده بودند سختگيري بعضي نماينده‌ها با كمك Øضرت امام رÙع شد Ùˆ مجلس با بØثهايي كه انجام داد در نهايت راه‌Øلي را مشخص كرد.
وي برخي تلاشها براي تأخير در مسأله را بي‌ربط با تلاش امريكاييان نمي‌داند و مي‌گويد:
دولت وقت امريكا عجله داشت قضيه زودتر ØÙ„ شود تا در انتخابات از آن استÙاده كند شايد Øزب رقيب آنها مايل بود تأخير بيÙتد لذا پشت پرده از طر٠امريكاييها مسائلي در جريان بود.
معصومه ابتكار نيز معتقد است كه در اين ماجرا برخي با برگهاي كارتر و برخي با برگهاي ريگان بازي مي‌كردند.
مجلس شوراي اسلامي به دنبال بØØ« Ùˆ بررسي‌هاي Ùراوان سرانجام مواردي را به عنوان Ù…Øور مذاكرات ديپلماتيك به منظور تأمين خواستهاي جمهوري اسلامي ايران در گرو آزادي گروگانهاي امريكايي تصويب Ùˆ به دولت (شهيد رجايي) ابلاغ كردند Ùˆ در نهايت مهندس بهزاد نبوي كه در آن زمان مشاور در امور اجرايي نخست‌وزير بود، مسئول انجام مذاكرات از طريق دولت جمهوري الجزاير با امريكا در اين زمينه گرديد. Ù…Øورهاي مورد نظر مجلس جهت انجام مذاكرات به قرار زير بود:
1. آزاد گذاشتن تمام سرمايه‌هاي ايران؛
2. لغو تمام ادعاهاي امريكا عليه ايران؛
3. تضمين عدم دخالت سياسي و نظامي امريكا در ايران؛
4. باز پس دادن اموال شاه.
نتيجة مذاكرات كه با ميانجيگري دولت الجزاير انجام گرÙت منجر به تهية دو بيانيه شامل بيانية اصول كلي Ùˆ بيانية ØÙ„ Ùˆ Ùصل دعاوي Ùˆ همچنين يك سند تعهدات طرÙين گرديد كه مجموعاً به نام بيانيه‌هاي الجزاير معرو٠شد. علت انتخاب كلمة بيانيه به جاي قرارداد يا مواÙقتنامه نيز اين بود كه ايران Øاضر به نشستن به سر ميز مذاكره با امريكا نبود Ùˆ دولت الجزاير به عنوان واسطه، آنچه را كه طي مذاكرات طولاني ميان ايران Ùˆ امريكا از طريق الجزاير به تواÙÙ‚ طرÙين رسيده بود، به صورت بيانيه‌هايي منتشر نمود Ùˆ ايران Ùˆ امريكا به طور جداگانه بيانيه‌هاي مزبور را امضا Ùˆ به دولت الجزاير تسليم كردند.
برخي از اصول كلي بيانيه الجزاير به Ø´Ø±Ø Ø²ÙŠØ± است:
1. تعهد Øتي‌المقدور ايالات متØده با بازگرداندن وضعيت داراييهاي ايران به دورة قبل از چهارده نوامبر 1979 (23 آبان 58 كه تاريخ صدور دستور انسداد سرمايه‌هاي ايران از طريق رئيس جمهوري وقت امريكا بود)Ø›
2. لغو كلية تØريمهاي تجاري عليه ايران؛
3. استرداد داراييهاي ايران در امريكا؛
4. استرداد داراييهاي شاه ايران؛
5. تعهد به عدم مداخله در امور داخلي ايران؛
6. پس گرÙتن كليه دعاوي مطروØÙ‡ امريكا در دادگاههاي بين‌المللي عليه ايران.
به دنبال صدور بيانية الجزاير Ùˆ امضاي دستورالعمل اجرايي آن توسط جيمي كارتر در آخرين روز رياست جمهوري‌اش در 19 ژانويه 1981/ 29 دي 59 Ùˆ انتقال Øدود 8 ميليارد دلار از داراييهاي ايران از بانك Ùدرال رزو نيويورك Ùˆ شعب خارجي بانكهاي امريكايي به يك Øساب اماني دولت الجزاير نزد بانك انگليس، تعداد 52 امريكايي كه چند ساعت پيش از پايان رياست جمهوري كارتر در تاريخ 20 ژانويه 1981/ 30 دي ماه 59ØŒ آزاد شده بودند، چند دقيقه بعد از انجام مراسم سوگند رونالد ريگان، رئيس جمهور جديد امريكا، از طريق الجزاير روانة امريكا شدند Ùˆ متعاقب آن اجراي بندهاي بيانيه Ùˆ مذاكرات مربوط به آن آغاز شد.
[1]. صØÙŠÙØ© امام؛ ج 13ØŒ ص 213 Ù€ 214.
[1]. كيهان؛ 28 مرداد 1359.
[1]. همان؛ 11 شهريور 1359.
[1]. همان؛ 25 شهريور 1359.
[1]. باقي، عمادالدين؛ انقلاب و تنازع بقا؛ ص 109.
[1]. سÙيري، مسعود (به كوشش)Ø› Øقيقتها Ùˆ مصلØتها: مصاØبه با هاشمي رÙسنجاني؛ ص 54.
[1]. همان جا.
[1]. ابتكار، معصومه؛ تسخير.